پرسش :
امام زمان (عج) بعد از سفارش به انجام واجبات، توصیه به چه مستحباتی نموده‌اند؟
پاسخ :
شرح پرسش:
لطفا این حدیث را شرح دهید. امام زمان (علیه السلام) می‌فرمایند: «سَجْدَةُ الشُّکْرِ مِنْ أَلْزَمِ السُّنَنِ وَأَوْجَبِها ... فَإِنَّ فَضْلَ الدُّعاءِ وَالتَّسْبیحِ بَعْدَ الْفَرائِضِ عَلَى الدُّعاءِ بِعَقیبِ النَّوافِلِ، کَفَضْلِ الْفَرائِضِ عَلَى النَّوافِلِ، وَالسَّجْدَةُ دُعاءٌ وَتَسْبیحٌ؛ سجده‌ى شکر، از لازم‌ترین و واجب‌ترین مستحبات الهى است ... همانا، فضیلت دعا و تسبیح پس از واجبات بر دعاى بعد از نوافل، همانند فضیلت واجبات بر نوافل است. سجده، دعا و تسبیح است.»[1]
شرح حدیث:
حدیث شریف، قسمتى از پاسخ امام مهدى (علیه السلام) به سؤال‌هاى محمّد بن عبداللّه حمیرى است. حضرت، در این کلام، به اهمیّت یکى از مستحبات، یعنى سجده‌ى شکر اشاره مى کند و بعد از آن به دعا و تسبیح بعد از فرایض پرداخته، فضیلت آن را مانند فضیلت فریضه بر نوافل مى داند و نیز اصل سجده و قرار دادن پیشانى بر خاک را در اجر و ثواب به منزله ى دعا و تسبیح مى‌داند.
از بررسى آیات و احادیث به دست مى‌آید که همه ى واجبات و یا همه‌ى مستحبات، در یک سطح و اندازه نیستند؛ مثلاً اهمیّت نماز، در میان واجبات، از همه بیشتر است؛ زیرا، قبولى اعمال، به قبول شدن نماز بستگى دارد. در میان مستحبات ـ برابر این حدیث ـ اهمیّت سجده‌ى شکر، از همه‌ى مستحبات بیشتر است. شاید علّت، این باشد که سجده‌ى شکر، کلید افزایش و تداوم نعمت است؛ یعنى هر گاه انسان با دیدن و یا رسیدن به نعمتى، شکر گزارد، آن نعمت تداوم مى‌یابد و نعمت‌هاى دیگر نیز نازل مى‌گردند. این نکته در قرآن به صراحت آمده است: «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لاََزیدَنَّکُمْ[2]؛ اگر شکر نعمت به جاى آورید، بر نعمت شما مى‌افزایم.»
حضرت مهدی (علیه السلام) در این حدیث به چند نکته اشاره مى‌فرمایند:
1. سجده‌ى شکر، زمان و مکان خاصّى ندارد، ولى با توجّه به این حدیث، بهترین زمان براى این کار بعد از نمازهاى واجب و نوافل است.
2. سجده کمال انسان و نهایت خضوع در برابر خداوند متعال است، در این هنگام است که انسان خود را نمى‌بیند و تمام عظمت و بزرگى را از آن خداوند مى‌داند؛ لذا این حالت، بهترین حالت براى بنده است، خصوصاً هنگامى که توأم با ذکر و شکرگزارى لفظى و قلبى باشد.
3. ثواب دعا و تسبیح بعد از نمازهاى واجب، از ثواب دعا و تسبیح پس از نمازهاى نافله خیلى بیشتر است، همان گونه که فضیلت فرایض از نوافل بیشتر است.
4. حضرت مهدی (علیه السلام) با بیان این که سجده، دعا و تسبیح است، مى‌فهماند که خود سجده هم یک نوع تسبیح و دعاست و همان گونه که ذکرِ پس از نماز، مطلوب است، سجده کردن هم کارى مستحب است؛ زیرا غایت و هدف از دعا و تسبیح، خضوع و خشوع و تذلّل براى خداوند متعال است، و شکّى نیست که این غایت، در سجده، به نحو اتمّ و اکمل است.
پی نوشت‌ها:
[1]. احتجاج، ج2، ص308 ؛ بحارالأنوار، ج53، ص161، ح3 ؛ و وسائل الشیعة، ج6، ص490، ح8514.
[2]. سوره‌ى ابراهیم، آیه ى7.
منبع: شرح چهل حدیث از حضرت مهدى(علیه السلام)، على اصغر رضوانى، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (1382).
شرح پرسش:
لطفا این حدیث را شرح دهید. امام زمان (علیه السلام) می‌فرمایند: «سَجْدَةُ الشُّکْرِ مِنْ أَلْزَمِ السُّنَنِ وَأَوْجَبِها ... فَإِنَّ فَضْلَ الدُّعاءِ وَالتَّسْبیحِ بَعْدَ الْفَرائِضِ عَلَى الدُّعاءِ بِعَقیبِ النَّوافِلِ، کَفَضْلِ الْفَرائِضِ عَلَى النَّوافِلِ، وَالسَّجْدَةُ دُعاءٌ وَتَسْبیحٌ؛ سجده‌ى شکر، از لازم‌ترین و واجب‌ترین مستحبات الهى است ... همانا، فضیلت دعا و تسبیح پس از واجبات بر دعاى بعد از نوافل، همانند فضیلت واجبات بر نوافل است. سجده، دعا و تسبیح است.»[1]
شرح حدیث:
حدیث شریف، قسمتى از پاسخ امام مهدى (علیه السلام) به سؤال‌هاى محمّد بن عبداللّه حمیرى است. حضرت، در این کلام، به اهمیّت یکى از مستحبات، یعنى سجده‌ى شکر اشاره مى کند و بعد از آن به دعا و تسبیح بعد از فرایض پرداخته، فضیلت آن را مانند فضیلت فریضه بر نوافل مى داند و نیز اصل سجده و قرار دادن پیشانى بر خاک را در اجر و ثواب به منزله ى دعا و تسبیح مى‌داند.
از بررسى آیات و احادیث به دست مى‌آید که همه ى واجبات و یا همه‌ى مستحبات، در یک سطح و اندازه نیستند؛ مثلاً اهمیّت نماز، در میان واجبات، از همه بیشتر است؛ زیرا، قبولى اعمال، به قبول شدن نماز بستگى دارد. در میان مستحبات ـ برابر این حدیث ـ اهمیّت سجده‌ى شکر، از همه‌ى مستحبات بیشتر است. شاید علّت، این باشد که سجده‌ى شکر، کلید افزایش و تداوم نعمت است؛ یعنى هر گاه انسان با دیدن و یا رسیدن به نعمتى، شکر گزارد، آن نعمت تداوم مى‌یابد و نعمت‌هاى دیگر نیز نازل مى‌گردند. این نکته در قرآن به صراحت آمده است: «لَئِنْ شَکَرْتُمْ لاََزیدَنَّکُمْ[2]؛ اگر شکر نعمت به جاى آورید، بر نعمت شما مى‌افزایم.»
حضرت مهدی (علیه السلام) در این حدیث به چند نکته اشاره مى‌فرمایند:
1. سجده‌ى شکر، زمان و مکان خاصّى ندارد، ولى با توجّه به این حدیث، بهترین زمان براى این کار بعد از نمازهاى واجب و نوافل است.
2. سجده کمال انسان و نهایت خضوع در برابر خداوند متعال است، در این هنگام است که انسان خود را نمى‌بیند و تمام عظمت و بزرگى را از آن خداوند مى‌داند؛ لذا این حالت، بهترین حالت براى بنده است، خصوصاً هنگامى که توأم با ذکر و شکرگزارى لفظى و قلبى باشد.
3. ثواب دعا و تسبیح بعد از نمازهاى واجب، از ثواب دعا و تسبیح پس از نمازهاى نافله خیلى بیشتر است، همان گونه که فضیلت فرایض از نوافل بیشتر است.
4. حضرت مهدی (علیه السلام) با بیان این که سجده، دعا و تسبیح است، مى‌فهماند که خود سجده هم یک نوع تسبیح و دعاست و همان گونه که ذکرِ پس از نماز، مطلوب است، سجده کردن هم کارى مستحب است؛ زیرا غایت و هدف از دعا و تسبیح، خضوع و خشوع و تذلّل براى خداوند متعال است، و شکّى نیست که این غایت، در سجده، به نحو اتمّ و اکمل است.
پی نوشت‌ها:
[1]. احتجاج، ج2، ص308 ؛ بحارالأنوار، ج53، ص161، ح3 ؛ و وسائل الشیعة، ج6، ص490، ح8514.
[2]. سوره‌ى ابراهیم، آیه ى7.
منبع: شرح چهل حدیث از حضرت مهدى(علیه السلام)، على اصغر رضوانى، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (1382).
