پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. از وصایای امام کاظم(ع) به هشام این بود: لا تَمنَحُوا الجُهّالَ الحِکمَهَ فَتَظلِمُوها، وَ لا تَمنَعُوها اَهلَها فَتَظلِموُهُم؛«حکمت» را به نادانان ندهید که به حکمت ظلم کرده اید؛ و آن را از اهلش دریغ نکنید، که به آنان ستم کرده اید. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
«حکمت» سخنان خردمندانه و تجربه شده ای است که استوار و متین و سودبخش است و دانستن آنها انسان را در پیمودن راه زندگی کمک می کند.
لقمان را «لقمان حکیم» می گفتند؛ چرا که سخنانی پخته و صحیح می گفت و موعظه هایش بسیار سودمند بود.
قرآن کریم می فرماید: به هر کس حکمت داده شده، خیر فراوان داده شده است.(2)
خداوند حکیم است، یعنی کارهایش از روی حکمت است، نه بیهوده.
پیامبران مردم را هم تزکیه می کردند، هم به آنان کتاب و حکمت می آموختند.(3)
با این حساب، حکمت بسیار ارزنده است و بزرگان توصیه کرده اند که حکمت را از هر کس که بشود، فرا بگیرید.
بعضی شایستگی دریافت حکمت را ندارند؛ جاهلند و قدر و قیمت آن را نمی دانند، حیف است که سخنان حکیمانه به آنان گفته شود، چون هدر می رود و ظلم به حکمت است؛ مثل آن گوهری گرانبها را به کودکی بدهند که با آن بازی کند، او چون قدر آن را نمی داند، گُم می کند.
امّا دریغ کردن حکمت از اهلش هم درست نیست؛ چون به طالبان حکمت که لایق آنند، ظلم می شود.
محتوای این کلام، «مخاطب شناسی» را هم می رساند. گوینده باید ببیند سخنان با ارزش او را خریداری هست یا نه؟ اگر خریدار ندارد، آن را حراج نکند، که بزرگان گفته اند:
به بازاری که جنست را خریداری نمی باشد
مکن قیمت، مده ارزان که این سودا ضرر دارد
پی نوشت:
1. بحارالأنوار، ج75، ص303
2. بقره(2)، آیه 269.
3. جمعه(62)، آیه 2.
منبع: حکمت های کاظمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام کاظم علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)