پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام کاظم علیه السّلام فرمودند: اِنَّ الزَّرعَ یَنبُتُ فی السَّهلِ وَ لا یَنبُتُ فِی الصَّفا، فَکذلِکَ الحِکمَهُ تَعمُرُ فی قَلبِ المُتواضعِ وَ لا تَعمُرُ فی قَلبِ المُتَکَّبِرِ الجَبّارِ؛ زراعت، در زمین هموار می روید نه در سنگلاخ و سنگ صاف. همین گونه است حکمت که در دل انسان متواضع آباد می شود، نه در دل افراد متکبّر و گردن کش؛ (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
افتادگی آموز اگر طالب فیضی
هرگز نخورد آب، زمینی که بلند است
همچنان که دانه و نهال، در هر زمینی رشد نمی کند و هر زمینی قابلیت کشاورزی ندارد، دلها هم در پذیرش علم و حکمت همین گونه است.
شرط نخست آموختن علم و حکمت، تواضع و فروتنی است.
آن که حاضر نیست نزد استاد دانا، زانوی شاگردی بر زمین نهد و متواضعانه بپرسد و مشتاقانه گوش دهد، دریچه های دانایی و بصیرت به روی او گشوده نمی شود.
پیامبر خدا(ص) فرموده است: هم نسبت به شاگردان خود تواضع داشته باشید، هم نسبت به استادان خویش.(2)
از کلمات امام علی(ع) نیز نقل شده است:
«لا یَتَعَلَّمُ مَن یَتَکَبَّرُ(3)»
هر کس تکبّر داشته باشد، چیزی یاد نمی گیرد.
دل افراد متکبّر، پذیرای علم و حکمت نیست. از این رو متکبّران در جهل خویش پایدار می مانند.
امّا افراد فروتن و خاکسار، جریان زلال دانش و معارف را به سوی خود می کشانند و از علوم دانایان بهره مند می شوند.
پی نوشت:
1. بحارالأنوار، ج75، ص312
2. محمد محمّدی ری شهری، العلم و الحکمه فی الکتاب و السنّه، صص251 و 323.
3. همان.
منبع: حکمت های کاظمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام کاظم علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)