پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: لا تُمارِ، فیَذْهبَ بَهاؤُکَ، و لا تُمازِح فَیُجتَرَاَ عَلَیکَ؛ جدال مکن، که شکوه و هیبت تو می رود؛ شوخی مکن، که بر تو گستاخ می شوند. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
هرکسی خودش باید اعتبار و آبروی خویش را حفظ کند.
گاهی کارهایی که از ما سر می زند، شکوه و شوکت و موقعیت ما را در نظر دیگران از بین می برد. یکی از این کارها «جدال» است. مراء هم که در حدیث آمده، به همین معناست. «مزاح» عامل دیگری برای کاستن از عزّت و موقعیّت ماست.
جرّ و بحث بیهوده، انسان را سبک می کند. بعضی ها هنگام مجادله و بحث و کشمکشهای لفظی، چون در پی غلبه برطرف مقابل هستند، به هر شکلی و با هر سخنی سعی می کنند ما را شکست دهند. این سبب می شود آبرو و حیثیت ما مخدوش گردد.
در مورد شوخی هم همین طور است. از قدیم گفته اند:
ز شوخی بپرهیز ای با خرد
که شوخی تو را آبرو می برد
گرچه تند خویی و خشک بودن بد است و دین ما مزاح و مطایبه و خوش خلقی را تمجید کرده و شوخی را از ویژگیهای اخلاقی مؤمن دانسته است، این واقعیت را هم نمی توان نادیده گرفت که شوخی، گاهی وقار و سنگینی شخص را از بین می برد، دیگران پررو و گستاخ می شوند، حریمها را مراعات نمی کنند و حرفهای سبک و دور از ادب می زنند.
پس هرچیز به اندازه اش نیکوست.
در شوخی و مزاح هم باید حدّ و اندازه را نگه داشت و به عرصه ی لودگی و سبکی و بی ادبی وارد نشد. جدل و چالشهای بیهوده، فرد را سبک می سازد.
شوخی های خارج از نزاکت هم، دیگران را گستاخ می سازد.
اندازه نگه دار، که اندازه نکوست....
پی نوشت:
1. اعلام الدین،‌ص 312.
منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)