پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: مِنَ التَّواضُعِ السَّلامُ علی کُلِّ مَنْ تَمُرُّ بهِ، وَ الجُلوسُ دونَ شرَفِ المجْلِسِ؛ سلام کردن به هرکه بر او می گذری و نشستن در جای پایین مجلس، از تواضع است. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
یکی از نعمتهای الهی، تواضع و فروتنی است.
افراد متواضع، محبوبند و متکبّران، منفور.
تواضع، نشانه هایی دارد؛ یکی هم سلام دادن به دیگران است، هرکه می خواهد باشد. بعضی ها فقط به دوستان و آشنایان سلام می دهند. اما توصیه ی دین ما این است که در جامعه اسلامی، هر مسلمان در برخورد با مسلمان دیگر، ابتدا سلام دهد. حضرت محمد صلی الله علیه و آله چنین بود و در سلام دادن به دیگران پیشدستی می کرد. هنگام ورود به مجلس، هرجا که جا بود می نشست و جای خاصّی را برای نشستن خود قرار نداده بود (2) و این نیز نشانه ی دیگری از تواضع است.
رسیدن به این کمال اخلاقی، تمرین می خواهد.
باید به مرور و استمرار، هرجا که پای خودبینی و خودخواهی به میان می آید، آن«من» را زیر پا گذاشت و غرور خویش را شکست تا فروتنی جزء خلق و خوی انسان گردد و تکبّر ریشه کن شود.
هرکه شد خاک نشین، برگ و بری پیدا کرد
سبز شد دانه، چو با خاک، سری پیدا کرد
تصمیم بگیریم بدون تکبّر و خودپسندی، به هرکه رسیدیم سلام کنیم. خواهیم دید که کبر و غرور، بتدریج از وجود ما ریشه کن می شود و جای آن را تواضع و افتادگی می گیرد. آنگاه، هم رحمت الهی شامل حال ما می شود، هم محبوبیت مردمی پیدا می کنیم.
افتادگی آموز اگر طالب فیضی
هرگز نخورد آب، زمینی که بلند است (3)
پی نوشت:
1. تحف العقول، ص 487
2. مکارم الاخلاق، ص 14.
3. پوریای ولی.
منبع: حکمت های عسکری (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام حسن عسکری علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1391)