پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام هادی علیه السلام فرمودند: اَلحِلمُ هُوَ اَنْ تَملِکَ نَفسَکَ، وَ تَکْظِمَ غَیْظَکَ، وَ لا یَکُونُ ذَلِکَ إلّا مَعَ القُدرَة؛ حلم و بردباری آن است که خویشتن دار باشی و خشم خود را فرو بری و بروز این خصلت، جز در موردی که قدرت ( بر اعمال خشم) داشته باشی و اعمال نکنی، محقق نمی شود. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
قوی ترین افراد، کسانی هستند که بر نفس خود مسلطند.
در روایات، از این که کسی «مالک نفس» باشد، بسیار سخن گفته شده و این صفت را ستوده اند. این قدرت روحی در عرصه های مختلف آشکار می شود. یکی هم آن گاه است که انسان خشمگین و عصبانی می شود و می خواهد رفتارهای تند و خشن از خود نشان دهد یا حرفهای غلیظ بزند؛ و اگر ضعیف باشد همین کار را می کند و بعد پشیمان می شود.
اما کسی که حلیم و بردبار است، خشم خود را مهار می کند و عصبانیّت خویش را فرو می برد و بر اعصاب خود مسلط می گردد.
این قدرت روحی و صفت نیک در قرآن هم آمده است و از کسانی که خشم خود را فرو می برند و بر خود مسلّطند، با عنوان «الکاظمین الغیظ» یاد شده است. (2)
یکی از لقبهای امام هفتم شیعیان هم «کاظم» است و این به سبب اخلاق والا و حلم و بردباری آن حضرت بوده است.
رسیدن به این مرحله از کمال روحی، تمرین و ممارست و کنترل دائمی بر حرفها و رفتارها را می طلبد و مثل قدرت جسمی و عضلانی که با ورزش و تمرین به دست می آید، در اثر تمرینهای بسیار می توان به حدّی رسید که خود را مهار کرد و مالک نفس خویش شد.
«گر بر سَرِ نفسِ خود امیری، مردی!».
پی نوشت:
1. موسوعة سیرة اهل البیت علیهم السلام، ج33، ص 205
2. آل عمران(3)، آیه 134.
منبع: حکمت های نقوی(ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام هادی علیه السلام)، جواد محدثی، ‌انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول(1391).