آیا میدانید که تقویم جلالی ایران دقیق ترین تقویم دنیاست؟
گروه علمي خبرگزاري دانشجو؛ تقویم هجری خورشیدی که مورد استفاده ما ایرانیان است، 6 مارس 1079 میلادی (پانزدهم اسفندماه ) توسط حکیم عمر خیام نیشابوری تکمیل شد و به گفته بسياري از ستاره شناسان اين تقويم دقيق ترين تقويم جهان است و به دليل اينكه در زمان حکومت جلال الدین ملکشاه سلجوقی تنظیم شده به تقویم جلالی معروف شده است.
این تقویم دقیق تر از تقویم میلادی است، زیرا که مشكل در دقت آن هر 3770 سال، یک روز است و تقویم میلادی هر3330 سال يك روز. حکیم عمر خیام که در سال 1044 میلادی در نیشابور به دنیا آمد و در سال 1124 در گذشت نه تنها ریاضی دان و آگاه از علم هیئت ( فضا - ستارگان) بود بلکه در فلسفه، پزشکی و شعر نیز شهرت جهانی دارد و رباعیات او که در سال 1839 به انگلیسی ترجمه شده هنوز هر سال تجدید چاپ می شود.
ابوالفتح عمربن ابراهیم خیام نیشابوری تنظیمكننده تقویم رسمی ایران، یعنی تقویم هجری خورشیدی است. تاریخ تاسیس تقویم جلالی، روز جمعه نهم رمضان سال 471 هجری قمری بود. در این تاریخ، خیام كمابیش جوانی 32 ساله بود و این خود نشان نبوغ بالای این شاعر حكیم و عارف مسلك ایرانی دارد. به استناد خيليها تقويم خيام، دقيقترين تقويم جهان است و بنابراين بايد براي به رسميت شناساندن آن در جهان تلاش شود.
اختلالاتی كه در زمان حیات خیام یعنی سده 5 هجری در گاهشماریها وجود داشت، دولت سلجوقی را برآن داشت تا تقویم جدیدی با مبدأ هجرت پیامبر اسلام از مكه به مدینه و براساس سال خورشیدی را تدارك ببیند.
پیش از ورود اسلام به ایران و به روزگار زمامداری ساسانیان (226 تا 652 میلادی) هر سال مركب از 365 شبانه روز در 12 ماه بود.
از آنجا كه سال مداری یا حقیقی 365 روز و 5 ساعت و 48 دقیقه و 49 ثانیه است و سال عرفی ساسانیان، سرراست 365 روز بود، هر 4 سال یك بار، سال عرفی از سال حقیقی یك روز عقب میافتاد و نوروز با اول فروردین برابری نداشت.
همچنین هر 120 سال یك بار، سال عرفی یك ماه از سال حقیقی عقب میافتاد. منجمان ساسانی چاره كار را در این دیدند كه با گذشت هر 120 سال، یك سال را به صورت چرخشی 13 ماهه حساب كنند، یعنی بعد از 120 سال اول، دو ماه فروردین و بعد از 120 سال دوم، دو ماه اردیبهشت داشته باشند و به همین ترتیب تا ماه اسفند پیش بروند.
این رویه تا پایان دوره ساسانی رواج داشت، اما پس از اسلام به فراموشی سپرده شد و انطباق سال عرفی با سال حقیقی به هم خورد.
در زمان سلطنت ملكشاه سلجوقی (465 تا 485 هجری قمری) و وزارت خواجه نظامالملك توسی، احتمالا به اشاره خواجه، تصمیم گرفتند كه به نابسامانی در گاهشماری پایان دهند و از این رو حكیم عمر خیام نیشابوری مأمور شد با همراهی گروهی از منجمان برجسته، محاسبات جدیدی را ترتیب دهد.
در آن زمان، خیام هنوز از مرز 30 سالگی نگذشته بود ولي شهرت علمی درخور توجهی داشت و مورد احترام ملكشاه سلجوقی و خواجه نظام الملك بود و از همين رو اصلاح تقویم به او واگذار شد. تقویم جلالی كه توسط خيام تنظيم شد توانست سال عرفی را با سال طبیعی تطبیق دهد.
در اين گاهنامه نوروز درست در اول بهار یا به اصطلاح منجمان در نقطه اعتدال بهاری قرار گرفت، بلكه تمام فصلهای عرفی با فصلهای حقیقی منطبق شدند.
این كه امروزه در تقویم ایرانی یا همان جلالی، بهار و تابستان 93 روز است، فصل پاییز 90 روز دارد و زمستان 89 روز حساب میشود، برای این است كه اول هر فصل عرفی دقیقا برابر با آغاز فصل حقیقی باشد. سالی كه با تقویم جلالی محاسبه میشود، برخلاف سال میلادی كه در هر 10 هزار سال، نزدیك به 3 روز با سال حقیقی اختلاف پیدا میكند، همواره مطابق با سال حقیقی است و هیچ گاه از آن عقب نمیماند، از همین رو، سالهای كبیسه در تقویم جلالی ثابت نیستند و بر مبنای رصد سالانه تعیین میشوند.
به طور معمول هر چهار سال یك بار، سال را كبیسه میگیرند، اما پس از گذشت 28 یا 29 سال، كبیسه گرفتن بعد از 5 سال اجرا میشود؛ یعنی به جای آن كه سال 32 را كبیسه حساب كنند، سال 33 را كبیسه میگیرند.
تقويم جهاني خيام هنوز جهاني نيست
بر اساس گفته بسياري از ستاره شناسان تقويم خيام دقيق ترين تقويم جهان است ولي هنوز مسئولان كشور براي ثبت آن در يونسكو اقدامي نكرده اند .
تقويم خيامي دقيقتر از تقويم گريگوري مبناي تقويم ميلادي است و مسئولان بنابراين بايد براي به رسميت شناساندن آن در جهان تلاش كنند.