زاینده رود امسال در حالی جان گرفت که بعد از گذشت تنها یک ماه جریان آب آن کند و ثابت شده است.
طهورا شهبازی: زاینده رود آبان ماه امسال جان گرفت تا جاری شود اما بعد از یک ماه آنچه بیشتر به چشم آمد و به گوش رسید تنها جان گرفتن موقتی بود نه جاری شدن.
سابقه خشک شدن زاینده رود برای ماه های متمادی در سال، به 6سال قبل می رسید. رودخانه ای که از ارتفاعات زردکوه بختیاری و از رشته کوه کوهرنگ سرچشمه می گیرد. خشکسالی اش اما، از 13سال پیش کلید خورد. زمانی که توسعه صنعت، رشد جمعیت، سرانه مصرف آب بیش از حد، الگوی کشت پرمصرف در بخش کشاورزی و تاثیر بهره برداری بیش از حد از منابع آب زیر زمینی آنقدر گلوی زاینده رود را فشرد تا آب خوش از آن پایین نرود. نرفت تا خشک شد.
بعد از این فاجعه که بر زاینده رود رفت چاره اندیشی هایی شد تا زمانی که ذخیره آب در مهر ماه کم شد، رهاسازی از مخزن در فصول پاییز و زمستان کنترل شود و این امکان به وجود بیاید که مخزن برای تابستان بعد آبگیری شود. اما این تعادل سال های بعد به هم خورد.
این عدم تعادل چنان سایه ای بر زاینده رود گستراند که ذخیره مخزن سد در سال 90 به حدی کمتر از سال های قبل از خود کاهش پیدا کرد و سرنوشت متفاوتی را برای زاینده رود رقم زد. این امر منجر به کاهش ذخیره آب در سال 91هم شد به صورتی که امکان توزیع آب برای کشاورزان شرق اصفهان فراهم نشد و آنها یک سال را بی آب به سر کردند.
تا اینکه به قول مدیر دفتر بهم پیوسته حوضه آبریز زاینده رود: «برنامه ای را پیاده کردیم که حداکثر صرفه جویی در توزیع و مصرف آب داشته باشیم. در همه بخش ها این اتفاق افتاد تا بتوانیم در پایان سال آبی ۹۲-۹۳ حدود ۴۰۰ میلیون متر مکعب پشت سد زاینده رود ذخیره کنیم.» و اینگونه در 15آبان امسال زاینده رود طعم آب را چشید.
حالا بعد از یک ماه سیراب شدن زاینده رود آنچه بیش از همه نگاه را به سمت این رودخانه می برد ساکن بودن آب این رودخانه است. این درحالی است که مقصد نهایی زاینده رود تالاب گاوخونی است و توقف آب در قسمتی از شهر و زیر سی و سه پل نقض طبیعت آن است.
مسافران این روزهای اصفهان دیده و شنیده اند که آب در محدوده رودخانه و بین پل ها ساکن مانده است. حتی رنگ آب نیز تغییر کرده. هرچند که بساط قایق های تفریحی دو نفره و چهارنفره این روزها در زاینده رود دوباره راه افتاده است. اما ظاهرا آب در مقاطعی در رودخانه جریان ندارد؛ قبل از پل های درون شهر.
برداشت ها، بیشتر از جریان رودخانه
حمید ظهرابی، مدیر کل محیط زیست استان اصفهان ثابت ماندن این آب را غیر ممکن می داند و معتقد است برداشت هایی که از این آب شده است، جریان آب را به حداقل رسانده.
او در این باره به خبرآنلاین می گوید: «بخش عمده ای از این آب در شرق اصفهان و توسط کشاورزان استفاده می شود و تا پایین دست از این رودخانه برداشت می شود که همین عوامل ممکن است جریان را به حداقل رسانده باشد. به این معنی که در بعضی مقاطع خاص امکان دارد برداشت ها از رودخانه از جریان آن بیشتر باشد. بنابر این همین برداشت هاست که آب زاینده رود را کم و حرکت آن را آهسته می کند.»
ظهرابی در ادامه می گوید: «حتی گاهی ممکن است ساکن بودن زاینده رود ناشی از آب هایی باشد که توسط کشاورزان برگردانده می شود. در این قسمت تا حدود 70-80 کیلومتری شرق اصفهان هم آب داریم اما در بندهای انتهایی رودخانه یعنی در ورزنه این مقدار آب به حداقل می رسد. مجددا به سمت شرق که می رسیم و زهاب ها رها می شود جریان آهسته می شود.»
مدیر کل محیط زیست اصفهان می گوید: «از ارتفاعات که به سمت پایین تر می رویم به دلیل رسوب گذاری سرعت رودخانه کاهش پیدا می کند که این امری طبیعی است.»
زاینده رود مهم ترین رودخانه ای است که در مرکز ایران جاری است. از ارتفاعات زرد کوه بختیاری و از رشته کوهی به نام کوهرنگ سرچشمه می گیرد و از مغرب به مشرق تا باتلاق گاوخونی جریان دارد.
ظهرابی اما هرگونه متوقف شدن این رودخانه را انکار می کند و می گوید:«حتی در بازدیدی که از تالاب گاوخونی داشتم کاملا بیانگر جاری بودن این رودخانه بود و بیش از 20 مترمکعب در ثانیه آب در شرق جریان داشت.»
او البته درباره ساکن شدن آب این دلیل را می آورد: «ممکن است در قسمتی از شهر مانند سی و سه پل به دلیل زیبایی شهر شاید جریان آب را کم کرده باشند. و نکته دیگری که مطرح است حفظ سازه های تاریخی است تا آنها هم توان مقاومت داشته باشند. اما از وزارت نیرو تقاضا دارم که این رودخانه به صورت پایدار در جریان باشد.»
پیش بینی استاندار به وقوع پیوست
در مهر ماه سال 90 حدود 70درصد مخزن زاینده رود خالی بوده است، رهاسازی آب در فصول پاییز و زمستان این سال به بیش از 470 میلیون مترمکعب رسید که در 13سال اخیر یک رکورد بوده است. این امر باعث شد در ابتدای سال 91 ذخیره مخزن به حدود 200میلیون متر مکعب کاهش یابد که حتی از مقدار ذخیره در مهر ماه 90نیز به میزان 100میلیون متر مکعب کمتر بود. این امر منشا بحران های متعدد در سال 91 شد که از جمله آن حمله کشاورزان شرق اصفهان به خط انتقال آب به یزد بود.
استاندار اصفهان در اوایل آذر ماه ۹۳ کاهش جریان آب را پیش بینی کرد و گفت: از ۱۵ آذر ماه فشار آب به ۲۰ تا ۲۵درصد وضع موجود می‌رسد، که تشکیل كميته پنج نفره برای حل مشكلات بحران آب از اقدامات سودمندی بوده كه انجام شده و نتايج بسيار مثبتی داشته است.
زرگرپور به مستمر بودن جريان آب در بستر زاينده رود اشاره كرده و گفته بود: آبی كه هم‌اكنون در زاينده رود جريان دارد حاصل رها شدن آب با سرعت ۹۰ تا ۱۰۰ متر مكعب بر ثانيه است كه البته اين جريان بعد از ۱۵ آذر ماه كاهش می‌يابد و بعد از اين زمان فشار آب به ۲۰ تا ۲۵ درصد وضع موجود می رسد و ما شاهد يک جريان حداقلی در بستر رودخانه هستيم.
اکنون اما جریان آب به کمترین میزان خودش رسیده است. هرچند که در بخشی از رودخانه در شهر اصفهان، آب وجود دارد.
