ره‏ آورد شوم تهیدستى

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

لِابْنِهِ مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِیَّةِ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکَ الْفَقْرَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنْهُ فَإِنَّ الْفَقْرَ مَنْقَصَةٌ لِلدِّینِ مَدْهَشَةٌ لِلْعَقْلِ دَاعِیَةٌ لِلْمَقْتِ.

امام علی علیه السلام به فرزندشان محمد بن حنفیه فرمودند: پسرم از فقر و تنگدستی درباره تو نگرانم بنابراین از فقر و تنگدستی به خدا پناه ببر زیرا که فقر باعث نقص دین و سرگردانی عقل و ایجاد دشمنی می شود.

نهج البلاغه: حکمت 311

اگر فقر را به معنای نداشتن مال دنیا و یا فقر اعتقادی و فرهنگی و یا فقر نفس که عبارت از حرص و سیری ناپذیری بگوییم هر سه مورد خطرناک و مشکل ساز است.

اگر فقر از مال دنیا باشد گاه بعضی از افراد ضعیف الایمان را تا مرحله کفر پیش می برد چنانکه رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلم فرمودند:
کادَ الفَقرُ اَن یَکُونَ کُفراً؛ نزدیک است که فقر به کفر انجامد.(1)

یکبار امام علی علیه السلام درباره خطر این نوع از فقر به فرزندشان امام حسن مجتبی علیه السلام فرمودند:
کسی را که در پی تحصیل خوراک روزانه خود است سرزنش مکن زیرا کسی که قوت خود را نداشته باشد خطاهایش بسیار است فرزندم آدم فقیر حقیر است سخنش خریدار ندارد و مقام و مرتبه اش شناخته و دانسته نمی شود. فقیر اگر راستگو باشد او را دروغگو می نامند و اگر زاهد و دنیاگریز باشد نادانش می خوانند. فرزندم هر که به فقر گرفتار آید به چهار خصلت مبتلا شود.
بالضَّعفِ فِی یَقینِهِ وَ النَّقصانِ فِی عَقلِهِ وَ الرِّقَّهِ فِی دینِهِ وَ قِلَّهِ الحَیاءِ فِی وَجهِهِ فَنَعُوذُ بِاللهِ مِنَ الفَقرِ
به سستی در یقین و کاستی در خرد و شکنندگی در دین و کمی شرم و حیا در چهره پس پناه می بریم به خدا از فقر.(2)

اگر فقر اعتقادی و فرهنگی باشد آن نیز خطرناک است. امام صادق علیه السلام فرمودند:
الفَقرُ المَوتُ الاَحمرُ فَقیلَ: الفَقرُ مِنَ الدَّنانِیرِ وَ الدَراهّم؟ قالَ: لا و لکِن مِنَ الدّینِ؛
فقر مرگ سرخ است. عرص شد فقر از درهم و دینار؟ حضرت فرمودند: نه فقر دینی.(3)

اگر فقر از نوع سوم باشد یعنی فقر نفس که عبارت از سیری ناپذیری است آن نیز مشکل ساز و نابودکننده است.
امام علی علیه السلام نیز فرمودند:
اَکبَرُ البَلاءِ فَقرُ النَّفسِ؛ بزرگترین بلا فقر نفس است.(4)
یعنی این نفس اگر دنیا را به او بدهند باز احساس کمبود می کند و هیچ گاه از دنیا و آنچه در آن است سیر نمی شود. و دائما احساس فقر می کند.

شرح ابن میثم
امام علیه‌ السلام پسرش را به پناه بردن بر خدا از تنگدستى امر کرده است به خاطر سه ناگوارى که در تنگدستى وجود دارد: یا باعث کاهش در دین است، چون فکر مشغول تنگدستى مى شود و نیروى بدن را از عبادت مى گیرد و باعث سرگردانى عقل مى شود، یعنى جاى سردرگمى و حیرت عقل است و دلتنگى به دلیل بى چیزى امر واضحى است. و همچنین تنگدستى باعث دشمنى شخص با مردم مى شود. امام علیه‌ السلام به وسیله قیاس مضمرى وادار به استعاذه کرده است که صغراى قیاس: فان الفقر... و کبراى مقدّر آن نیز چنین است: و هر چه داراى آن شرایط باشد پناه بردن به خدا از شرّ آن واجب است.(5)

پی‌نوشت‌ها:
1- کافی، ج 2، ص 307
2- جامع الاخبار، ص 300
3- معانی الاخلاق، ص 259
4- غرر الحکم، ح 2565
5- ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم، ج 5، ص 680 و 681

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.