پیروى از اهل بیت (علیهم السلام)
امام صادق علیه السلام فرمودند:
الکافى: عن أحمد بن مهران، عن عبد العظیم الحسنى، عن علیّ بن أسباط، عن علیّ بن عقبة، عن الحکم بن أیمن، عن أبى بصیر، قال:
سَأَلتُ أباعَبدِ اللَّهِ علیه السلام عَن قَولِ اللَّهِ‌عزّ وجلّ (الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ) إلى آخِرِ الآیَةِ.
قالَ: هُمُ المُسَلِّمونَ لِآلِ مُحَمَّدٍ، الَّذینَ إذا سَمِعُوا الحَدیثَ لَم یَزیدوا فیهِ ولَم یَنقُصوا مِنهُ جاؤوا بِهِ کَماسَمِعوهُ.
سَأَلتُ أباعَبدِ اللَّهِ علیه السلام عَن قَولِ اللَّهِ‌عزّ وجلّ (الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ) إلى آخِرِ الآیَةِ.
قالَ: هُمُ المُسَلِّمونَ لِآلِ مُحَمَّدٍ، الَّذینَ إذا سَمِعُوا الحَدیثَ لَم یَزیدوا فیهِ ولَم یَنقُصوا مِنهُ جاؤوا بِهِ کَماسَمِعوهُ.
حضرت عبد العظیم علیه السلام - به سند خود -: ابو بصیر گفت: از امام صادق علیه السلام در باره این سخن خداوند عزّ وجلّ: (آنان که به‌سخن، گوش فرا مى‌دهند و بهترین آن‌را پیروى‌مى‌کنند)[1] پرسیدم. فرمود: «آنان، تسلیم شدگان خاندان محمّد علیهم السلام هستند. هر گاه از آنها حدیثى شنیدند، در آن کم و زیاد نمى‌کنند و خبر را همان گونه که شنیده‌اند، به مردم مى‌رسانند».
الکافى: ج ۱ ص ۳۹۱ ح ۸ ؛ بحار الأنوار: ج ۲ ص ۱۵۸ ح ۱.
شرح حدیث:
این حدیث، بیانگر یکى از روشن‌ترین مصادیق آیه ۱۷ و ۱۸ از سوره زمر است:
(وَ الَّذِینَ اجْتَنَبُواْ الطَّغُوتَ أَن یَعْبُدُوهَا وَ أَنَابُواْ إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرَى فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَ أُوْلَئِکَ هُمْ أُوْلُواْ الْأَلْبَبِ. کسانى که از عبادت طاغوت پرهیز کردند و به سوى خدا باز گشتند، آنها را بشارت باد. پس مژده بده بندگان مرا، آنهایى که به سخن، گوش فرا مى‌دهند و بهترین آن را پیروى مى‌کنند . آنان، کسانى هستند که خدا هدایتشان کرده و آنها خردمندان اند).
واژه «طاغوت» از ریشه «طغیان» به معناى تجاوز از حدّ و مرز است و بدین جهت به زمامداران جائر، طاغوت اطلاق مى‌شود.
در حدیثى از امام در تفسیر ( کسانى که از عبادت طاغوت پرهیز کردند و به سوى خدا باز گشتند، آنها را بشارت باد ) آمده:
أنتُم هُم، و مَن أطاعَ جَبّارَاً فَقَد عَبَدَهُ. [2]
[کسانى که از عبادت طاغوت پرهیز کردند،] شما آنها هستید. هر کسى از زورگویى پیروى کند ، او را پرستیده است.
بنابر این، مقصود از عبادت طاغوت، اطاعت از کسى یا چیزى، در برابر فرمان خداست.
خداوند متعال در آیات یاد شده، ابتدا به کسانى که از پیروى طاغوت اجتناب کرده‌اند و در وصف بندگان خداى یگانه قرار گرفته‌اند، بشارت داده و در ادامه به کسانى که سخن همه را مى‌شنوند و بهترین و درست‌ترین سخن را مى‌پذیرند و از آن پیروى مى‌کنند، مژده داده و تأکید نموده که چنین کسانى مشمول عنایت و هدایت خاصّ الهى قرار گرفته‌اند و خرمندان واقعى، آنها هستند.
بى تردید، همه کسانى که از اطاعت غیر خداى یگانه اجتناب مى‌کنند و از دستورهاى الهى پیروى مى‌نمایند و در زندگى، پیرو کسى هستند که سخن او بهتر و درست‌تر است، از منظر قرآن، «خردمند» محسوب مى‌شوند و مشمول مژده الهى در آیات یاد شده اند؛ لیکن در حدیثى که ملاحظه شد، روشن‌ترین مصداق آیاتِ یاد شده، بیان گردیده و این نکات آورده شده است:
۱. همه کسانى که در برابر اهل بیت علیهم السلام ادّعاى زعامت و رهبرى جامعه اسلامى را دارند و مردم را به پیروى از خود مى‌خوانند، طاغوت محسوب مى‌شوند و پیروى از آنان ، دانسته یا ندانسته، پیروى از طاغوت است.
۲. سخنان پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام منطبق با موازین عقلى و علمى اند و هر خردمندى مى‌تواند این واقعیت را درک کند.
۳. اگر سخنان اهل بیت در کنار سخنان مدّعیان رهبرى بررسى شوند، به سادگى مى‌توان فهمید که حق با اهل بیت علیهم السلام است.
۴. عقل با تأمّل در رهنمودهاى پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام به روشنى درک مى‌کند که تنها راه سعادت، این است که به طور مطلق، تسلیم رهنمودهاى آنان باشد.
۵. یکى از روشن‌ترین مصادیق پیروى از پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام، پرهیز از تحریف سخنان آنان و کم یا زیاد کردن احادیث آنهاست.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. زمر: آیه ۱۸.
[2]. میزان الحکمه: ج ۶ ص ۴۷۷ ح ۱۱۳۲۸.
منبع: حکمت نامه حضرت عبدالعظیم (علیه السلام)، نویسنده: محمد محمدی ری شهری، مترجم: مرتضی خوش نصیب، ناشر: چاپ و نشر دارالحدیث، 1393.
(وَ الَّذِینَ اجْتَنَبُواْ الطَّغُوتَ أَن یَعْبُدُوهَا وَ أَنَابُواْ إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرَى فَبَشِّرْ عِبَادِ * الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَ أُوْلَئِکَ هُمْ أُوْلُواْ الْأَلْبَبِ. کسانى که از عبادت طاغوت پرهیز کردند و به سوى خدا باز گشتند، آنها را بشارت باد. پس مژده بده بندگان مرا، آنهایى که به سخن، گوش فرا مى‌دهند و بهترین آن را پیروى مى‌کنند . آنان، کسانى هستند که خدا هدایتشان کرده و آنها خردمندان اند).
واژه «طاغوت» از ریشه «طغیان» به معناى تجاوز از حدّ و مرز است و بدین جهت به زمامداران جائر، طاغوت اطلاق مى‌شود.
در حدیثى از امام در تفسیر ( کسانى که از عبادت طاغوت پرهیز کردند و به سوى خدا باز گشتند، آنها را بشارت باد ) آمده:
أنتُم هُم، و مَن أطاعَ جَبّارَاً فَقَد عَبَدَهُ. [2]
[کسانى که از عبادت طاغوت پرهیز کردند،] شما آنها هستید. هر کسى از زورگویى پیروى کند ، او را پرستیده است.
بنابر این، مقصود از عبادت طاغوت، اطاعت از کسى یا چیزى، در برابر فرمان خداست.
خداوند متعال در آیات یاد شده، ابتدا به کسانى که از پیروى طاغوت اجتناب کرده‌اند و در وصف بندگان خداى یگانه قرار گرفته‌اند، بشارت داده و در ادامه به کسانى که سخن همه را مى‌شنوند و بهترین و درست‌ترین سخن را مى‌پذیرند و از آن پیروى مى‌کنند، مژده داده و تأکید نموده که چنین کسانى مشمول عنایت و هدایت خاصّ الهى قرار گرفته‌اند و خرمندان واقعى، آنها هستند.
بى تردید، همه کسانى که از اطاعت غیر خداى یگانه اجتناب مى‌کنند و از دستورهاى الهى پیروى مى‌نمایند و در زندگى، پیرو کسى هستند که سخن او بهتر و درست‌تر است، از منظر قرآن، «خردمند» محسوب مى‌شوند و مشمول مژده الهى در آیات یاد شده اند؛ لیکن در حدیثى که ملاحظه شد، روشن‌ترین مصداق آیاتِ یاد شده، بیان گردیده و این نکات آورده شده است:
۱. همه کسانى که در برابر اهل بیت علیهم السلام ادّعاى زعامت و رهبرى جامعه اسلامى را دارند و مردم را به پیروى از خود مى‌خوانند، طاغوت محسوب مى‌شوند و پیروى از آنان ، دانسته یا ندانسته، پیروى از طاغوت است.
۲. سخنان پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام منطبق با موازین عقلى و علمى اند و هر خردمندى مى‌تواند این واقعیت را درک کند.
۳. اگر سخنان اهل بیت در کنار سخنان مدّعیان رهبرى بررسى شوند، به سادگى مى‌توان فهمید که حق با اهل بیت علیهم السلام است.
۴. عقل با تأمّل در رهنمودهاى پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام به روشنى درک مى‌کند که تنها راه سعادت، این است که به طور مطلق، تسلیم رهنمودهاى آنان باشد.
۵. یکى از روشن‌ترین مصادیق پیروى از پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام، پرهیز از تحریف سخنان آنان و کم یا زیاد کردن احادیث آنهاست.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. زمر: آیه ۱۸.
[2]. میزان الحکمه: ج ۶ ص ۴۷۷ ح ۱۱۳۲۸.
منبع: حکمت نامه حضرت عبدالعظیم (علیه السلام)، نویسنده: محمد محمدی ری شهری، مترجم: مرتضی خوش نصیب، ناشر: چاپ و نشر دارالحدیث، 1393.
