امام کاظم علیه السّلام فرمودند:

لَیسَ مِنّا مَن لَم یُحاسِب نَفسَهُ کُلَّ یَومٍ. فَإن عَمِلَ حَسَنًا إستَزادَ اللهَ، وَ إن عَمِلَ سَیِّئًا إستَغفَرَ اللهَ مِنهُ وَ تابَ إِلَیهِ؛

کسی که هر روز به حساب اعمال خود نرسد از ما نیست. پس اگر کار نیک کرده است، از خداوند توفیق بیشتر آن را بخواهد. و اگر کار بد کرده است، از آن کار استغفار کند و آمرزش بخواهد و به سوی خدا توبه کند.

وسائل الشیعه، ج11، ص377

محاسبه آن است که انسان به حساب اعمالش برسد و خوب و بد آن را ارزیابی کند و از خودش حساب بکشد و بر گناهان خود، خویش را ملامت کند و از خدا آمرزش بطلبد و بر کارهای نیک که توفیق انجامش را داشته است، خدا را شکر گوید و توفیق بیشتر از خدا بخواهد.
پیامبر خدا(ص) فرموده است:
«حاسِبُوا اَنفُسَکُم قَبلَ اَن تَحاسَبُوا».(1)
پیش از آن که به حسابتان رسیدگی شود، خود به حساب خویش برسید.
این برنامه تربیتی است که هم انسان ر از غفلت بیرون می آورد، هم زمینه ساز توبه از خلافهاست، و هم تشویقی بر عملکردهای مثبت به شمار می رود.
توصیه شده که انسان در محاسبه عمل خویش، سختگیر باشد و آن گونه که یک شریک، از شریک خودش حساب دقیق می کشد، بدون گذشت اعمال خود را بررسی کند.
هر روز که به پایان می رسد، باید مروری بر عملکرد آن روز داشته باشیم.
امروز چه کردیم؟ چگونه گذراندیم؟ چه حقوقی را از برادران دینی ادا کردیم؟ چه مالی بدست آوردیم و در چه راهی خرج کردیم؟ کدام مسلمان را یاری نمودیم؟ جلوی کدام گناه را رفتیم؟ اخلاص داشتم یا ریاکار بودیم؟
محاسبه، گاهی برای «خودسازی» است.

پی نوشت:
1. محسن فیض کاشانی، المحجّه البیضاء، ج8، ص165.
منبع: حکمت های کاظمی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام کاظم علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)