عوامل موثر بر بهبود حافظه (بخش دوم)

تمرکز بر روی مطالعه و آموختن، کاراترین شیوه بهبود حافظه است.
 

چکیده: در نوشتار پیشین به برخی از مواردی که بر بهبود عملکرد حافظه موثرند، پرداختیم؛ همچون تکرار، دقت در یادگیری و ... در این نوشتار به دیگر عوامل خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 1468 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

 

تمرکز نوعی تفکر تثبیت شده و هدایت شده است. کسی که در حالت تمرکز قرار می گیرد، تنها یک موضوع را در نظر دارد و هر آنچه را که حول و حوش آن موضوع است از ذهن بیرون می راند.
تمرکز ممکن است اتوماتیک باشد. برای نمونه، برخی اشخاص هنگام تحقیق و مطالعه درباره موضوع دلخواه خویش، حتی صدای انفجار را در اطرافشان نمی شنوند و سرشان را نیز بدان سو برنمی گردانند.
از سویی، تمرکز ارادی نیز امکان پذیر است؛ مثل تمرین و تلاشی که برای پژوهش و بررسی درباره موضوع خاصی صورت می گیرد و شخص با اراده خود پیوندهایش را از جهان خارج می برد تا به تحقیق بپردازد.
این نکته را در نظر داشته باشید که تمرکز مغز را خسته می کند؛ البته نه تمام مغز را. تمرکز شدید بر مناطق حساس مغز تأثیر می گذارد و آن را خسته می سازد؛ حتی باعث می شود شخص به خواب برود. بنابراین برای تقویت حافظه باید از تمرکز استفاده کرد، نه اینکه خود را به آن تحمیل ساخت.

برای ایجاد تمرکز و تقویت آن، نخست باید عواملی را که موجب می شوند تمرکز حواس شخص از بین برود شناسایی کرد و سپس با راههای مقابله با آنها آشنا شد. این عوامل عبارت اند از:

١. بی علاقگی به موضوع مطالعه: از مهم ترین عوامل نداشتن تمرکز حواس آن است که خواننده به کتاب با موضوع مطالعه علاقه نداشته باشد. بهترین شیوه مقابله با این حالت آن است که بین این موضوع یا کتاب، با آنچه خواننده بدان بسیار علاقه دارد، ارتباط برقرار شود. برای مثال، دانش آموزی که به قبولی در کنکور بسیار علاقه دارد، باید میان این کتاب و قبولی در کنکور ارتباطی برقرار کند تا از این راه، احساس بی علاقگی او زایل شود.[1]

۲. آشفتگی های درونی: منشأ این آشفتگی ها در درون انسان قرار دارد؛ مانند نگرانی، ترس، اندوه، حسادت و به طور کلی، احساسات هیجان آمیزی که در ذهن مانع تمرکز می شود. بهترین راه منحرف ساختن فکر از نگرانی ها این است که آنها را در کاغذی یادداشت کنید و به خودتان بگویید که پس از مطالعه، به آنها فکر خواهید کرد. با این روش ساده، ذهن شما تنها متوجه مطالعه خواهد شد و به طور موقت از پرداختن به نگرانی ها منحرف می شود و قدرت تمرکزتان نیز افزایش می یابد.[2]

٣. ناهماهنگی بین قدرت اراده و تخیل: اگر تخیل خواننده با اراده اش همسو نباشد، نمی تواند تمرکز حواس کافی داشته باشد. در روان شناسی ثابت شده است که در این تضاد و ناهماهنگی، قدرت تخیل از اراده قوی تر است. برای مثال، دانشجویی کتابی را باز می کند و به مطالعه آن می پردازد، اما پس از مدت کوتاهی افکاری به ذهنش خطور می کند. برای مثال، با دوستانش بازی می کند، به سینما می رود و.... این تخیلات موجب می شود که خواننده تمرکز خود را از دست بدهد. برای غلبه بر این مشکل، بهتر است خواننده وقتی می خواهد موضوع خاصی را مطالعه کند خود را در حال وهوای مخصوص آن موضوع قرار دهد. برای مثال، اگر کتاب پزشکی می خواند، خود را در حال و هوای پزشک قرار دهد.[3]

۴. آشفتگی های بیرونی: این آشفتگی ها از تحریک های غیرعادی حواس مختلف انسان ایجاد می شود. هرگونه تحریک غیرعادی حواس، ممکن است فرایند تمرکز را با اشکال روبه رو کند. تشنگی، گرسنگی، درد، گرما، سرما و موجب بر هم خوردن تمرکز می شود. برای رفع این آشفتگی ها باید تا حد امکان محیط مطالعه را از محرک های خارجی دور ساخت. برای مثال، محیطی را برای مطالعه انتخاب کنید که در آنجا صداهای ناهنجار مانند صدای رفت و آمد وسایل نقلیه و ... به گوش نرسد همچنین نور محل مطالعه نیز باید به اندازه کافی باشد.[4]
گوش دادن به موسیقی هنگام مطالعه باعث انحراف توجه و کاهش تمرکز می شود. اینکه برخی می پندارند صدای رادیو یا موسیقی در تمرکز به آنها کمک می کند درست نیست. اگر دانش آموزی با صدای موسیقی نمره های خوبی می گیرد، بی شک با حذف موسیقی نمراتش بهتر خواهد شد.[5]
اقدامات زیر همچنین برای ایجاد تمرکز هنگام مطالعه مفید خواهد بود:
طرح پرسش و یافتن پاسخ آن هنگام مطالعه موجب از بین رفتن بی حوصلگی و تمرکز بهتر می شود؛
تجسم کردن، یعنی استفاده از حواس مختلف و تفکر بر روی مطالب و درنتیجه، معنا بخشیدن به کلمات و پی بردن به هدف نویسنده؛
یادداشت کردن، خلاصه برداری، علامت گذاری، حاشیه نویسی و مرور مطالب، یادگیری را آسان می کند و تمرکز را بهبود می بخشد؛
عبارت خواندن، تمرکز را افزایش می دهد؛ زیرا با عبارت خوانی، شما با سرعتی نزدیک به سرعت اندیشیدن خود می خوانید؛ در حالی که در کلمه خوانی، مجبورید با کنار هم گذاشتن کلمات به معانی برسید، که این خود موجب حواس پرتی می شود.
 

انسان های موفق هرگز فراموش نمی کنند که هدفشان چه بوده است. انگیزه آنها آن قدر قوی است که همواره بر هدفشان تمرکز دارند و هیچ گاه رشته کار از دستشان خارج نمی شود. به همین دلیل، اندک مواقعی که این اتفاق رخ می دهد ما شگفت زده یا حتی شوکه می شویم. این افراد هیچ گاه هدفشان را فراموش نمی کنند، و تمرکز آنها چنان قوی است که هرگز بر اثر گذشت زمان کاهش نمی یابد.
وقتی شما به موضوعی علاقه مندید، به راحتی می توانید بر آن تمرکز کنید. برای نمونه، هنگامی که شما از تماشای فیلمی به راستی لذت می برید، آیا ممکن است حواستان پرت شود یا رشته وقایع فیلم را از دست بدهید؟ شما چنان به جزئیات فیلم جذب می شوید که فراموش کردن اصلا معنا ندارد. خواندن یک کتاب جذاب نیز چنین است. انگیزش سبب ایجاد تمرکز به میزان بالا می شود، و این امر، به یادآوری بسیار عالی رویدادها می انجامد.
اگر برای به یاد آوردن آنچه نیاز دارید انگیزه ای نداشته باشید، توصیه هایی که در پی می آید می تواند در این زمینه به شما کمکی مؤثر کند:
بر این مسئله تمرکز کنید که چرا به یاد سپردن این رویدادها برایتان لازم است؛
به جنبه های مثبت رویداد فکر کنید و آن را به موضوع دیگری که دوست دارید و به خوبی می دانید ربط بدهید.
 

 تداعی به معنای ارتباط مطلبی با مطالب پیشین یا تصویرسازی از آن است. تداعی را به چند روش می توان انجام داد که برخی از آنها عبارت اند از:
اول: تداعی مبالغه: در این روش موضوع را به گونه ای اغراق آمیز بیان می کنیم؛
دوم: تداعی مضحک: در این روش مطلب را به صورت فکاهی بیان می کنیم؛ مانند خرس کتاب می خواند؛
سوم: تداعی جابه جایی: در این روش از جابه جایی غیرمعمول استفاده می کنیم؛ مثلا با مداد روی تخته سیاه می نویسیم.
اما مهم آن است که ایده تداعی از آن خودتان باشد و از جایی کپی نشده باشد. در فصل سوم درباره تداعی و روش های اجرای آن بیشتر سخن خواهیم گفت.
 

 برای این کار باید بتوانید جزئیات یک رخداد را به طور کامل به یاد آورید. برای انجام این تمرین می توانید کارهای زیر را انجام دهید:
اول: وارد اتاق شوید و با نگاهی سریع بکوشید همه جزئیات اتاق را به یاد آورید؛
دوم: جسمی را بررسی کنید و پس از کنار گذاشتن شیء بکوشید همه جزئیات آن، از جمله رنگ و ابعادش را به یاد آورید؛ او را تجسم کنید.
سوم: با نگاهی سریع (نگاه پلیسی) به یک شخص بکوشید همه جزئیات چهرة او را تجسم کنید.
 

با به هم چسباندن حروف نخست واژه ها می توان کلمه ای جدید ایجاد کرد و آن را به یاد سپرد؛ مانند طیف نور که شامل رنگ های بنفش، نیلی، آبی، سبز، زرد، نارنجی و قرمز است و می توان با حروف اول آنها، کلمه بناس زنق را ساخت. این کار در بهبود عملکرد حافظه نقشی مؤثر دارد.
 

یعنی برای به یاد ماندن مطلب، بین آن و چیزی بی ربط به آن ارتباط برقرار کنیم؛ برای مثال سربازی برای اینکه رمز شب را که کلاغ، گوجه و باران است فراموش نکند، آن را در ذهنش این گونه تصویر کرد: کلاغ زیر باران گوجه می خورد؛ چنان که در ضرب المثل نیز از مطلبی به مطلب دیگر پی می بریم.
 
منبع: کتاب «یادم تو را فراموش! ( مهارت تقویت حافظه)»
نویسنده: محمود حسن نژاد مغنی، سید رئوف حسینی

پی نوشت :
[1] . آلبرت مورسل و آینسلی میرز، تقویت حافظه، ترجمه هوشیار رزم آزما، ص 29-33.
[2] . ر.ک: مرتضی نظری، عوامل موفقیت در تحصیل
[3] . ر.ک: عین الله خادمی، مطالعه روشمند.
[4] . ر.ک: مرتضی نظری، عوامل موفقیت در تحصیل.
[5] . ر.ک: شریعت دلجو، شیودهای یادگیری و مطالعه.