شادی­ های معنوی ؛ باورها و آیین‌های مذهبی

آن‌چه در آموزه‌های دین با شادی‌های معنوی پیوند خورده است، دو بعد باورها و آیین‌های مذهبی است.
 

چکیده : باور به رحمت و فضل پروردگار عالم، مهمترین منبع شادی­ های معنوی انسان محسوب می­ شود. همچنین انجام آیین‌های مذهبی نیز یکی از بارزترین مصادیق شادی‌های معنوی است. از سوی دیگر، کسانی در این دنیا واقعاً شادمان‌اند، که در عین بهره‌مندی از نعمت‌های بی‌شمار خداوند، از وابستگی به دنیا، رها شوند .

تعداد کلمات 1248 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

یکی از منابع شادی در روایات، معنویت است بی‌تردید، شادی‌های معنوی، از جمله مواردی است که دین اسلام، تأکید خاصی بر تقویت آن‌ها دارد. معنویت، به زندگی فرد، معنا می‌دهد و اهداف بلندی را برایش ترسیم می‌نماید. اعمال و باورهای مذهبی، هرکدام نقش بسزایی در ارتقای سطح شادی دارند. از سوی دیگر رهایی از دلبستگی‌های دنیوی نیز موجب شادی پایدار می ­شود.
 

اگرچه انسان با دل بستن به دنیا، تصور می‌کند که شادی مضاعفی به دست آورده است؛ اما شادی پایدار، زمانی رخ خواهد داد که بتواند خود را از این دلبستگی‌ها برهاند. نمونه‌های فراوانی در احادیث وجود دارد که افراد، با انبوهی از دلبستگی‌های دنیوی، خود را شادمان پنداشته‌اند؛ اما اگر به این نکته واقف می‌شدند که تمام این شادی‌ها، پشتوانه و داشته‌ای اندک دارد و اینان، خود را از داشته‌های بزرگ‌تری محروم می‌کنند، شادی را در جای دیگری جستجو می‌نمودند. خداوند متعال، در آیات متعددی، به این نکته اشاره نموده است و می‌فرماید:  «الله یبسط الرزق لمن یشاء ویقدر و فرحوا بالحیاة الدنیا وما الحیاة الدنیا فی الآخرة إلا متاعٌ؛[1]
خداوند، به هرکه بخواهد، روزی بسیار یا روزی اندک می‌دهد، و مردم، به زندگی دنیا خشنودند، حال آن‌که زندگی دنیا، در برابر زندگی آخرت، جز اندک متاعی نیست.»
 امام علی(علیه‌السلام) در این باره می‌فرماید: «ما بالکم تفرحون بالیسیر من الدنیا تُدرکونه و لا یحزنکم الکثیر من الآخرة تحرمونه؛[2]
چگونه است حال شما که به اندکی از دنیا که دریابید، شادمان می‌گردید؟! و بسیاری از آخرت که از آن محروم اید، شما را اندوهناک نمی‌گرداند؟!»

 نکته‌ای که باید متذکر شد، آن است که در تقابل واژه‌های «یسیر» و «کثیر» در روایت، این نکته مشخص می‌شود که داشته‌های دنیوی، کم و اندک‌اند. لذا نباید صرفاً به خاطر آن‌ها، خرسند شد. از این روست که در روایات بعدی، شاد شدن به واسطه دنیا، هلاکت و حماقت قلمداد شده است. امام على(علیه‌السلام) می‌فرماید: «هلک الفرحون بالدنیا یوم القیامة ونجا المحزونون بها؛[3]
شادمانان به دنیا، در روز قیامت، هلاک می‌گردند و غمگینان به آن، رستگار می‌شوند».
در روایت دیگری، آن حضرت می‌فرماید: «الفرح بالدنیا حمق؛[4]
شاد شدن از دنیا و رو آوردن به آن، کم خردی است.»
در نقطه مقابل این گروه، کسانی قرار دارند که اگرچه از نعمت‌های این دنیا بهره می‌برند؛ اما هیچ‌گاه به آن، دل نمی‌بندند. اینان، معتقد به حسابرسی‌اند و به همین خاطر، به اندک دنیا، دلشاد نمی‌شوند. این، همان نکته‌ای است که در این فرموده امام علی(علیه‌السلام) بدان اشاره شده است که: «ظَفِر بفرحة البشری من أغر عن زخارف الدنیا؛[5]
به شادمانی مژده، پیروزی می‌یابد، هرکه از زینت‌های دنیا، رو بگرداند.»
 پس کسانی در این دنیا، واقعاً شادمان‌اند که بتوانند در عین بهره‌مندی از نعمت‌های بی‌شماری که خداوند به آن‌ها عطا نموده، از زخارف دنیا، دل‌کنده، از وابستگی به آن، وا رهند.
 

آن‌چه در آموزه‌های دین با شادی‌های معنوی پیوند خورده است، دو بعد باورها و آیین‌های مذهبی است.

باورها، نقشی انکارناپذیر در جهت هدایت رفتار و هیجانات انسان دارند. اگر این باورها در چارچوب آموزه‌های دینی باشند، تأثیری دوچندان خواهند یافت. الیسون و همکاران وی، دریافتند که باورها، مهم‌ترین منبع شادی هستند و رابطه با خداوند، از طریق تأثیر بر باورها، نفوذ خود را ظاهر می‌سازند.[6]
قرآن کریم، در این زمینه، مؤمنان را به شاد شدن به فضل (لطف) و رحمت (مهر) خداوند، فرمان می‌دهد: «قل بفضل الله و برحمتۀ فبذلک فلیفرحوا هو خیر ممّا یجمعون؛[7]
 «بگو: به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند و این، از هرچه گرد می‌آورند، بهتر است.»
 در کنار باورها، امید به منبعی پایدار، منجر به هیجانات مثبت پایدار خواهد شد؛ اما امید، هنگامی نیرومند است که هدف‌های ارزشمندی را دربرگیرد و با داشتن موانع چالش برانگیز، ولی بر طرف‌شدنی، احتمال دستیابی به آن‌ها در میان مدت، وجود داشته باشد. جایی که مطمئن هستیم به هدف نخواهیم رسید، نا امید می‌شویم.[8]
امام علی(علیه‌السلام) در توصیف پرهیزگاران، به این نکته اشاره می‌فرماید: «یبیت حذراً و یصبح فرحاً حُذَّر من الغفلة و فرحا بما أصاب من الفضل و الرحمة؛[9]
 شب را هراسان به سر می‌رساند و روز را شادمان، سپری می‌کند؛ هراسان، از غفلتی که ورزیده است و شادمان، از بخشش و آمرزشی که بدو رسیده است.»
 

الف) شب زنده‌داری
 پیامبر خدا به امام علی(علیه‌السلام) فرمود: «یا على ثلاث فرحات للمؤمن فی الدنیا لُقی الإخوان و الإفطار من الصیام و التهجد من آخر اللیل؛[10]
ای علی! مؤمن، در دنیا در سه وقت، خوش حال می‌گردد، هنگام دیدار با برادران، هنگام روزه گشودن، و بیدار ماندن و (عبادت) آخر شب.»
امام صادق(علیه‌السلام) به نیز فرموده است: «للصائم فرحان: فرحة عند إفطاره و فرحة عند لقاء ربه؛[11]
کسی که روزه می‌گیرد، در انتظار دو شادمانی به سر می‌برد: یک شادمانی به هنگام روزه گشودن و یک شادمانی به هنگام دیدار پروردگارش».

ب) نیکی و نیکوکاری
در حدیثی از امام صادق(علیه‌السلام) آمده است که خداوند متعال، عیسی بن مریم، چنین پند داد: یا عیسی! افرح بالحسنة فإنّها لی رضا؛[12]
ای عیسی! با کارهای نیکو، مرا شاد گردان، چرا که خشنودی من در گرو آن کارهاست.»

ج) قرآن
همان گونه که در مقاله نشاط، قرآن، مایه ایجاد نشاط دانسته شده است، در این جا نیز، قرآن، یکی از بارزترین مصادیق شادی‌های معنوی است. در دعایی از پیامبر در این باره، آمده است: «اللهمّ نوّر بکتابک بصری و اشرح به صدری و فرّح به قلبی؛[13]
بار خدایا! دیدگانم را به قرآنت، روشن گردان و سینه ام را با آن، گشاده کن و دلم را به آن، شاد فرما.»

د) شادی مؤمنانه
روایات بی‌شماری، مؤمنان را به شادی در جهت سیره و اهداف معصومان، فرا می‌خواند. از امام رضا(علیه‌السلام) نقل شده که به این شبیب فرمود: یا ابن شبیب! إنّ سرّک أن تکون معنا فی الدرجات العُلى من الجنان فأحزن لحزننا و افرح لفرحنا و علیک بولایتنا فلو أنّ رجلا أحب حجراً لحشرهُ الله معه یوم القیامة؛[14]
ای پسر شبیب! اگر می‌خواهی با ما در درجات بلند بهشت باشی، برای حزن ما، محزون باش و برای شادی ما، شاد باش و ملازم ولایت ما باش و اگر مردی، سنگی را هم دوست داشته باشد، خدا، در روز قیامت، او را با آن سنگ، محشور می‌کند.»
جابر جعفی می‌گوید: به امام زین‌العابدین(علیه‌السلام) گفتم: ای پسر پیامبر خدا! مؤمن، چه حقی بر برادر مؤمن خویش دارد؟ فرمود: «یفرح لفرحه اذا فرح؛[15]
این که از شادی او، شاد شود.»
امام علی ع می‌فرماید: «إن الله -تبارک و تعالی- اطلع إلى الأرض فاختارنا واختار لنا شیعةً ینصروننا و یفرحون لفرحنا و یحزنون لحزننا؛[16]
خداوند -تبارک و تعالی- توجهی به زمین نمود. پس ما را برگزید و برای ما، پیروانی انتخاب نمود که ما را یاری کنند، با شادی ما، شاد باشند و در غم ما، غمگین باشند.»

منبع: کتاب شادی و شادکامی از دیدگاه اسلام
نویسنده: سید مهدی خطیب

پی نوشت :
[1] . سوره رعد، آیه۲۶.
[2] . نهج البلاغه، خطبه۱۱۳.
[3] . غرر الحکم، ح۲۵۰۳.
[4] . همان، ح۲۵۱۵.
[5] . همان، ح۲۶۷۰.
[6] . روانشناسی شادی، ص۲۶۱.
[7] . سورة یونس، آیه۵۸.
[8] . روانشناسی مثبت، ص۷۸.
[9] . نهج البلاغه، خطبه۱۹۳.
[10]. بحار الأنوار، ج۶۶، ص۳۷۱.
[11] . الکافی، ج۴، ص۶۵.
[12] . مستدرک الوسائل، ج۱، ص۱۴۳.
[13] . الکافی، ج۲، ص۵۷۷.
[14] . وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۵۰۳.
[15] . همان.
[16] . بحار الأنوار، ج۴۴، ص۲۸۸.