چگونه بر افسردگی فصلی غلبه کنیم؟ (بخش اول)

چکیده:افسردگی فصلی درواقع به اختلالات خلقی گفته می‌شود که به دلیل تغییرات طول مدت روز در فصل‌های مختلف بروز می‌کند. معمولاً این اختلال در پاییز شروع می‌شود و تا بهار ادامه پیدا می‌کند. البته گونه‌ای از افسردگی تابستانی هم وجود دارد که تعداد کمتری از افراد را مبتلا می‌کند.

تعداد کلمات: 1314 کلمه/ زمان تقریبی مطالعه: 6 دقیقه

تعطیلات گرم و شیرین تابستان به پایان رسید؛ روزها کم‌کم کوتاه‌تر می‌شود و شب‌ها نیز بلندتر. هوا هم رو به سردی می‌رود. همه‌چیز حال و هوای پاییزی پیدا کرده است. بعدازاینکه همسر و فرزندان خود را صبح زود راهی می‌کنید، رختخواب گرم‌ونرم شمارا صدا می‌کند. با خود فکر می‌کنید اگر یک ساعت بخوابید حتماً سرحال می‌شوید...
عقربه‌های ساعت روی ساعت 11 جا خوش کرده‌اند. از اینکه چندین ساعت خواب بودید ولی همچنان کسالت دارید تعجب می‌کنید. بدنتان خسته‌وکوفته است. حتی حوصله اینکه بلند شوید و پنجره را بازکنید ندارید. به ساعت شماطه‌دار خیره می‌شوید، احساس می‌کنید آرام‌تر حرکت می‌کند. با خود می‌اندیشید پس هنوز فرصت دارید تا بازهم بخوابید...

بر طیق تعریف راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV) اختلال افسردگی فصلی (Seasonal Affective Disorder) نوعی افسردگی است که در طول زمستان بروز می‌کند. علائم افسردگی زمستانی به‌طورمعمول در اواخر پاییز شروع می‌شود و تا اواخر زمستان و اوایل بهار پابرجا می‌ماند و با نزدیک شدن به تابستان کاهش می‌یابد.[1]
از سوی دیگر راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، افسردگی فصلی را به عنوان یک اختلال خلقی مجزا تعریف نمی‌کند، بلکه آن را یک «تصریح کننده» الگوی فصلی دوره‌های افسردگی عمده بیان می‌کند که می‌تواند در اختلال افسردگی عمده و اختلال دو قطبی روی دهد. دو الگوی علائم فصلی وجود دارد[2]:
1. الگوی فصلی از نوع آغاز پاییزی:
این الگو به عنوان افسردگی زمستانی شناخته شده است که با دوره‌های افسردگی عمده در در اواخر پاییز و اوایل زمستان شروع می‌شود و با فرارسیدن فصل بهار و تابستان از بین می‌رود.
2. الگوی فصلی از نوع آغاز بهاری:
یک افسردگی تابستانی است که نشانه‌های آن با افسردگی شدید در اواخر بهار تا اوایل تابستان ظاهر می‌شده و توسط نشانه‌های نباتی افسردگی ماننده کاهش خواب، کاهش وزن و کاهش اشتها مشخص می‌شود.

نشانه‌ها و علایم بارز افسردگی زمستانی عبارتند از
1. تغییرات در عادات خوردن (میل شدید به مصرف کربوهیدرات‌ها و قند)
2. تغییرات در عادات خوابیدن (خواب طولانی در روزهای زمستانی و مشکلاتی در بیدار شدن صبح)
3. افزایش قابل توجه وزن
4. تحریک پذیری
5. تغییرات در انرژی و انگیزش (دشورای در تمرکز یا تکالیف معمولی، کناره گیری از فعالیت‌های اجتماعی)
6. تغییرات در خلق (احساس افسردگی، غمگینی مزمن، کاهش عزت نفس و در موارد شدید افکار خودکشی)
7. تغییرات در سلامتی (نشانه‌های شدید قبل از قاعدگی)
8. فلج کند (احساس سنگینی در بازوها و پاها)[3]

گاهی تشخیص بین افسردگی فصلی و دیگر انواع افسردگی دشوار است چون بسیاری از نشانه‌ها باهم یکی است.
برای تشخیص، پزشکتان این سؤالات را خواهد پرسید:
دو سال است که در طول یک‌فصل خاص دچار افسردگی می‌شوید و بعد از به پایان رسیدن آن فصل احساس می‌کنید بهتر شده‌اید؟
علائمی دارید که مخصوص افسردگی فصلی است مانند احساس گرسنگی شدید، افزایش وزن و خوابیدن بیش‌ازحد معمول.
یکی از اقوام نزدیک مانند پدر، مادر، خواهر یا برادرتان دچار چنین افسردگی بوده است.
همچنین باید آزمایش خون دهید تا مشخص شود دیگر مشکلات که آن‌ها نیز چنین علائمی دارند باعث این اختلال نشده باشند، مانند کم‌کاری تیروئید.
ممکن است پزشک روی شما ارزیابی روانی نیز انجام دهد تا متوجه شود دقیقاً چه احساسی دارید و چقدر خوب قادر به فکر کردن، دلیل آوردن و به یادآوردن هستید.

جنسیت: زنان چهار برابر بیشتر از مردان دچار افسردگی فصلی می‌شوند.
عوامل جغرافیایی: افرادی که در فاصله دورتری از خط استوا زندگی می‌کنند، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به افسردگی فصلی هستند. به‌عنوان‌مثال، تعداد مبتلایان به افسردگی فصلی در فلوریدا نسبت به انگلستان یا آلاسکا ۱ به ۹ است.
سابقه خانوادگی: افرادی که در خانواده‌شان سابقه ابتلا به هر نوع افسردگی وجود دارد، بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به افسردگی فصلی قرار دارند.
داشتن افسردگی یا اختلال دوقطبی: کسانی که به افسردگی یا اختلال دوقطبی مبتلا هستند، به‌راحتی در معرض افسردگی فصلی نیز قرار می‌گیرند. در این حالت، علائم افسردگی در فصول خاصی تشدید می‌شود.
سن و سال: احتمال ابتلا به افسردگی فصلی در جوانان نسبت به سالمندان بیشتر است. این اختلال حتی در کودکان و نوجوانان نیز گزارش‌شده است.

انجمن روانپزشکی آمریکا، شایع‌ترین سن شروع اختلالات عاطفی فصلی را 20 سالگی مطرح می‌کند، اما همچنین بیان می‌کند که این اختلال در سنین دیگر مانند دوره بلوغ، میانسالی و پیری نیز دیده می‌شود. گرایش به سمت‌ این اختلال می‌تواند توسط تعدادی از عوامل مانند کاهش طول روز، زندگی در منطقه شمالی، الگوهای آب و هوایی اخیر، تاریخچه خانوادگی‌ افسردگی فصلی، کار در یک اداره فاقد پنجره، بیماری اخیر و فشارهای روانی عمومی زندگی تحت تاثیر قرار گیرد[4].
دلایل افسردگی فصلی تقریباً ناشناخته است. با این حال، پژوهش‌هایی در این زمینه انجام شده است که سرنخ‌هایی زیست‌شناختی از این اختلال به دست می‌دهد. در واقع دلیل قطعی این بیماری تا به امروز به‌صورت دقیق مشخص نشده است اما به دلیل شیوع بالای آن در مناطق خاص، تصور دانشمندان بر این اصل استوار است که بیماری به دلیل تغییر در میزان نور خورشید ایجاد می‌شود.
تئوری آنها از این قرار است که چون در زمستان و پاییز میزان قرار گرفتن در معرض آفتاب کاهش پیدا می‌کند، ساعت بیولوژیک بدن که خواب، حالات درونی و هورمون‌ها را تنظیم می‌کند، به تأخیر افتاده و معمولاً در زمستان روند کندی را دنبال می‌کند.
در طول فصول سرد سال، به دلیل کاهش روشنایی روز، سطح سروتونین در بدن کاهش می‌یابد. سروتونیین ماده شیمیای مهمی در مغز است که به عنوان «انتقال دهنده عصبی» شناخته می‌شود. بدون وجود سروتونین به مقدار کافی، حالت‌های عاطفی و خلقی انسان تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
از سوی دیگر کاهش روشنایی روز موجب افزایش تولید هورمون ملاتونین در بدن انسان می‌شود. نقش ملاتونین هنوز کاملاً مشخص نشده است اما تصور می‌شود که به فرایند خوابیدن کمک می‌کند.
بنابراین این دو باهم یعنی کمبود سروتونین و افزایش ملاتونین در بدن، موجب اختلال افسردگی فصلی می‌شود
افراد مبتلابه افسردگی فصلی با کمبود ویتامین D نیز مواجه هستند. این ویتامین، نقش مهمی در فعالیت سروتونین ایفا می‌کند؛ بنابراین کمبود ویتامین D ممکن است با علائم بالینی قابل‌توجهی از افسردگی فصلی در ارتباط باشد.

پاورقی:

[1]. اعظم سلیمی و دیگران، اثربخشی فوتو توریسم در کنترل علائم افسردگی فصلی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، بهار 1392، سال سیزدهم، شماره 28، ص 193.

.[2] غلامرضا رجبی و دیگران، علائم عاطفی فصلی (افسردگی) در شهرستان‌های استان فارس، فصلنامه اصول بهداشت روانی، پاییز و زمستان 1384، سال هفتم، شماره 27 و 28، ص 134

[3]. غلامرضا رجبی و دیگران، همان، ص 135

[4] . غلامرضا رجبی، اختلالات عاطفی فصلی (تشخیص، پیشگیری و درمان)، فصلنامه تازه های روان درمانی، بهار و تابستان 1383، سال نهم، شماره 31 و 32، ص 3.

منابع:
سلیمی، اعظم و دیگران، اثربخشی فوتو توریسم در کنترل علائم افسردگی فصلی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 28، بهار 92.
رجبی، غلامرضا و دیگران، علائم عاطفی فصلی (افسردگی) در شهرستان‌های استان فارس، فصلنامه اصول بهداشت روانی، سال هفتم، شماره 27 و 28، پاییز و زمستان 1384،
رجبی، غلامرضا، اختلالات عاطفی فصلی (تشخیص، پیشگیری و درمان)، فصلنامه تازه های روان درمانی، سال نهم، شماره 31 و 32، بهار و تابستان 1383.


ادامه دارد...