روش های جایگزین تنبیه بدنی (بخش اول)

تنبیه بدنی سبب مشکلات اخلاقی کودک می شود.

مقدمه

فرزندان، ذخایری برای اداره آینده جامعه هستند و خوشبختی و موفقیت آنها در آینده تا حد زیادی مرهون تربیت صحیح والدین است. این والدین هستند که با انتخاب روش درست تربیتی می توانند فرزندان را برای پیمودن راه کمال و شکوفایی یاری دهند.
از جمله چالش هایی که در تربیت فرزندان، والدین با آن رو به رو خواهند شد، نحوه برخورد و بازداری کودک در مواقع انجام کارهای ناپسند و یا عمل نکردن به وظایفش است. روشن است که ساده ترین راه ممکن در این هنگام، استفاده از تنبیه بدنی است. اما کارشناسان حوزه روان شناسی و تربیتی از این عمل به خاطر عوارض بدی که دارد نهی نموده اند.  
در سیره تربیتی معصومین(ع) نیز دیده نشده که برای تربیت فرزندان خو و یا در برخورد با فرزندان دیگران، از شیوه تنبیه استفاده نموده باشند. در حالات امام موسی بن جعفر(ع) نقل شده است که فردی که از فرزندش به ستوه آمده بود، نزد امام کاظم(ع) رفته و از فرزندش شکایت نمود. حضرت فرمودند: «فَقَالَ لَا تَضْرِبْهُ وَ اهْجُرْهُ‏ وَ لَا تُطِل‏»[1] او را نزن. بلکه با او قهر کن. اما خیلی طول نکشد.

آثار مخرب تنبیه بدنی

برخی عوارض ناشی از تنبیه بدنی نا به جا و مداوم به شرح زیر است:
1- اضطراب: کودک همواره مضطرب است که مبادا کاری کند که دوباره تنبیه شود.
2- احساس حقارت: تنبیه، به خصوص وقتی که در حضور دیگران اتفاق افتد، سبب می شود تا شخصیت کودک لگدمال شده، عزت نفس خود را از دست بدهد و احساس بی ارزشی و حقارت داشته باشد.
ائمه(ع)، در مورد فردی که خود را پست و خوار و بی‌ارزش می‌شمارد به ما هشدار می‌دهند که اولاً امیدی به خیر او نداشته باش[2] و ثانیاً از شر او ایمن نیستی[3].
3- اعتماد به نفس: دو عامل گذشته سبب می شود تا کودک، انجام هر کاری را در توان خود نبیند و لذا به خود اطمینان ندارد تا کاری را بتواند درست انجام دهد.
4- انزواطلبی: چون آبروی او در جمع رفته و روحیه او سرکوب شده است، دوست ندارد تا خیلی در منظر دیگران باشد.
5- لجاجت: تنبیه زیاد، آتش لجاجت کودک را شعله ور می سازد. حضرت امیرالمؤمنین(ع) در فرمایشی گهربار فرمودند: «الافراط فی الندامة یشب نیران اللجاج»[4] زیاده‌روی در ملامت و سرزنش، آتش لجاجت را شعله‌ور می­کند.
6- مشکلات اخلاقی: کودک برای فرار از تنبیه بدنی، دست به حیله هایی مانند دروغ و ریاکاری زده و زورگویی به دیگران را می آموزد.
7- کینه: همیشه این حس را در درون خود خواهد داشت که اگر توانایی داشتم، انتقام خود را می گرفتم. اما قضیه به همین جا ختم نشده و از هر فرصتی که بتواند سعی در دشمنی با تنبیه کننده خواهد کرد.

روش های جایگزین تنبیه بدنی

الف) روش های غیرمستقیم

1- روش نادیده گرفتن: این روش زمانی استفاده می شود که کودک برای جلب توجه شما دست به کارهایی می زند. لذا حاضر است تا به هرکاری دست بزند، اما توجه شما را به خود جلب نماید.

در دل دوست به هر حیله رهی باید کرد
طاعت از دست نیاید، گنهی باید کرد

لذا باید هر بار که این عمل کودک تکرار شد، نادیده گرفتن را تکرار نمود. می توان برای کاستن توجه، خود را به کاری مشغول نگه داشت. برای اینکه فراوانی کار ناپسند کودک کاهش یابد، بهتر است کار خوبی را که انجام می دهد تشویق نمایید.
2- تغییر محیط: با ایجاد تغییر در محیطی که کودک در آن زندگی می کند و یا زمینه را برای رفتار ناپسند او مهیا می کند، می توان از کار او جلوگیری نمود. مثلا اگر در محیطی زندگی می کنید که جو تربیتی بدی بر کودکان آن جاری است و می دانید که کودک شما با حشر و نشو با آنها تاثیر می پذیرد، به جای آنکه مدام کودک خود را محدودتر و تنبیه کنید، محل زندگی خود را جا به جا نمایید و یا مدرسه ای که جو نادرستی در آن برقرار است را عوض کنید.
یا مثلا؛ اگر کودک را به خاطر رد شدن از کنار بخاری که در وسط اتاق واقع شده و خطری که برای او دارد، مدام تنبیه می کنید، به جای آن می توان محل بخاری را تغییر داده تا هم سلامت کودک تهدید نشود و هم کودک تنبیه نشود!. متاسفانه به جهت بی توجهی به این مساله، تنبیهات زیادی در مورد کودکان اتفاق می افتد.
3- پاداش به رفتار مناسب: با پاداش دادن به کارهای خوب کودک، می توان توجه و تلاش او را معطوف به کارهای خوب کرده و به طور غیر مستقیم از فراوانی کار بد او کاست.
4- استفاده از داستان: از ظرفیت داستان در بسیاری مواقع می توانید برای تربیت کودک خود استفاده نمایید. مثلا اگر کودک شما کار بدی را انجام می دهد، داستانی را تهیه کنید که شخصیت آن به همان کار بد مبتلاست و آثاری که برای او بوجود آمده را برای فرزند خود بطور غیر مستقیم و در قالب داستان بیان نمایید. مثلا اگر کودک شما به ناخن جویدن مبتلاست، قصه ای بسازید یا تهیه کنید که در آن، کودکی به ناخن جویدن عادت کرده و به همین علت با بیماری ها و عوارض گوناگون دچار می شود.
ادامه دارد ...

بیشتر بخوانید
زیان های تربیت بدنی
تنبیه صحیح و مناسب چگونه است