آداب غذاخوردن (توصیه های طب اسلامی)

چکیده: غذا خوردن به مانند هر کار دیگری آدابی دارد که توجه به این آداب می تواند به سلامت و قوت بدن بیفزاید. در این نوشتار به برخی از توصیه های طب اسلامی که برآمده از روایات اهل بیت (علیهم السلام) است، می پردازیم.

تعداد کلمات 1220 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

آداب غذا خوردن

• به مقدار معتدل غذا میل نمایند چون اگر مصرف غذا زیاد باشد موجب اختلال هضم (تخمه و فساد) می گردد از طرف دیگر میزان غذا به آن اندازه نباید کم باشد که باعث ضعف و لاغری و افت قوت شود .
• زمانی دست از غذا خوردن بکشد که هنوز مقداری اشتها به غذا وجود دارد
• باید غذا را خوب جویده و با تأنی بلع نماید. جویدن خوب غذا سبب تسریع هضم غذا در معده می باشد.
• سکون و آرام گرفتن بعد از غذا؛ زیرا که سکون و آرامش بعد از غذا موجب تسریع هضم می شود البته قدم زدن آهسته با کمک به انتقال غذا به قعر معده سبب کمک به هضم غذا می شود چنانچه در حدیث نبوی (صلی الله علیه و آله) وارد شده: «سر بعد العشاء و لو بقدمین».
• از مضرترین چیزهایی که مانع هضم غذا می شود حرکات شدید و ورزش بعد از غذا می باشد.
• بدون اشتهای واقعی غذا میل ننمایند؛ زیرا که مصرف غذا در هنگام سیری و امتلا باعث تداخل و هیضه و برخی از بیماری ها می گردد.
• در هنگام غلبه اشتها و گرسنگی، غذا خوردن را به تأخیر نیندازند؛ چون موجب ریختن صفرا و مواد ناپسند به معده گشته و این امر موجب بروز برخی بیماری ها می گردد و تأخیر در غذا بیش از نیم ساعت و نهایت یک ساعت خوب نیست و اگر تأخیری در خوردن غذا واقع شود بهتر است. ابتدا مقداری سکنجبین با کمی آب لیمو و با انار ترش میل نموده آنگاه غذا میل نمایند.
• غذاهای مختلف را در یک وعده میل ننمایند؛ زیرا که سبب سوء هضم می گردد.
• از خوردن غذا، قبل از هضم غذای قبلی پرهیز نمایند؛ زیرا این امر موجب اختلال هضم و فساد هر دو غذا می گردد.
• از نظر تعداد وعده های غذایی در روز، بهتر است که یک روز، یک وعده و روز دیگر، در وعده غذا میل نمایند به این نحو که روز اول، صبحانه و شام و روز دوم، فقط ناهار میل نمایند و به همین ترتیب روز سوم مثل روز اول ادامه دهند. البته این دستور مربوط به افراد متوسط بوده و کودکان و جوانان گرم مزاج می توانند سه یا چهار مرتبه غذا میل نمایند.
• مداومت بر یک نوع غذا ننمایند.
• در فصل های گرم سال، اول روز و یا آخر روز و در زمستان وقت ظهر غذا تناول نمایند.
• غذای تابستان باید از نظر مزاجی سرد و زمستان گرم باشد.
• از مصرف غذای خیلی سرد و خیلی گرم پرهیز نماید.
• از غذای بی مزه اجتناب نمایند که باعث از بین رفتن اشتها می شود.
• از مصرف زیاد چیزهای ترش پرهیز نمایند که سبب سرعت پیری می گردد.
• از مصرف زیاد جیزهای شیرین پرهیز نمایند که سبب کاهش اشتها می گردند
• از مداومت به مصرف چیزهای شور پرهیز نمایند که سبب لاغری می گردد
• ضرر غذاهای شیرین را با ترش، ترش را با شبرین، بی مزه را با شور و تندو شور را با بی مزه دفع نمایند.
• عادت های شخص را در کیفیت و کمیت غذا، زمان مصرف غذا و تعداد وعده های غذانی در نظر بگیرند. در این مورد بقراط فرموده که عادت مثل طبیعت دوم است مگر اینکه، غذانی که شخص مصرف می کند از غذاهای مضر و ناپسند باشد که در این صورت ترک آنها لازم است البته باید ترک عادت بد نیز به تدریج انجام گیرد.
• در مصرف غذا باید به مزاج شخص، مزاح معده و سن بیمار توجه نمود به عنوان مثال اگر در معده رطوبتی باشد باید قبل از خوردن غذا مقداری به یا انار میل نموده سپس شروع به خوردن غذا نماید و یا اگر در معده خلط بلغمی باشد باید قبل و بعد از غذا عرق نعناع میل کنند. و اگر در معده خلط صفراوی وجود داشته باشد باید از شیرینی ها و پیاز و سیر احتراز نموده و از غذاهایی مثل آش انار و آش غوره میل نمایند.
• لازم است شب غذای کمتری بخورند و برای افراد پیر، گرسنه خوابیدن بسیار مضر است زیرا سبب کاهش قوت آنها می شود
• از خوردن غذا بعد از ورزش شدید و یا در حال عصبانیت اجتناب نماید.
• نیم ساعت قبل غذا یک لیوان آب را در ۳ جرعه بنوشید.
• وقتی کاملا گرسنه شدید غذا میل کرده و قبل از مسیری کامل دست از غذا بکشید. (باید معده از غذا پر نگردد و جای تخلخل غذا باقی بماند چون غذا در وقت طبخ متخلخل می شود)
• قبل از غذا دستها را شسته و بدون خشک کردن سر سفره بنشینید.
• ابتدا به زیبایی سفره و غذا نگاه کنید تا از لذت معنوی غذا بهره مند شوید
• بسم الله گفتن در اول غذا - اگر چند نوع غذا در سفره هست قبل از خوردن هر کدام بسم الله بگویید.
• با دست راست غذا بخورید.
• قبل و بعد غذا دو بار با انگشت خود نمک به دندانها بمالید. در روایات داریم که این کار ۷۰ نوع مرض را دفع می کند. باعث خنثی شدن محیط اسیدی دهان، سلامت دندان ها و رفع ناراحتی های معده میشود

امام رضا (علیه السالم) در رساله ذهبیه در کلامی می فرمایند: « بدان به درستی که جسم به منزله زمین طیب پاک است و لذا هرگاه تعهد نمایند آن را به عمارت و آبیاری به مقداری که نه زیاده باشد به حدی که غرق گردد در آن و نه کم باشد به حدی که ناقص و تشنه ماند و خشک کردد بلکه به حد اعتدال و قدر حاجت باشد همیشه سبز و خرم و آباد می ماند و روز به روز در تزاید باشد. اگر غافل مانند از آن، فاسد می گردد و نمی رود در آن مگر گیاه ناکاره. پس جسم به تدبیر اغذیه و اشربه، سالم و صحیح و نیکو می باشد پس باید که ملاحظه نمایی در چیزی که موافقت به بدن و معده نو داشته و تقویت بدن و هضم و استمراء طعام نماید.»
«و بدان به درستی که هر یک از طبایع دوست می دارند چیزی را که مشاکل آن است و هر که زیاده از قدر حاجت تناول نماید فایده نمی دهد به او و هر که به مقداری که زیاده و نه کمتر از حد لایق تناول نماید نفع می دهد او را.»
«پس طریق صاحب حفظ صحت آن است که صرف نماید طعام را به قدر کفایت و صحت بدن و خون در شبانه روز. هنوز قدری میل و خواهش او به طعام بانی باشد که دست از خوردن طعام بکشد برای آن که این اصلح است برای معده و بدن تو و تزکیه عقل تو سبک تر است برای جسم تو. شخصی که خواهد صحیح و سالم و سبک باشد بدن او، باید که شب طعام را کمتر بخورد و تقلیل نماید. پیران را شب چیزی نخوردن، خصوص که گرسنه باشد، بسیار مضر است زیرا که فوت می گردد از ایشان توتی که ندارک آن ممکن نباشد».
خطاب به مأمون کردند فرمودند: «بخور غذای سرد در تابستان و گرم در زمستان و معتدل در دو فصل دیگر. و ابتدا کن به طعام از سبک ترین اغذیه که می خوری آن را به قدر عادت و به حد طاقت. و باید که خوردن تو در هر روز هنگام گذشتن هشت ساعت از روز باشد یک دفعه (یعنی هر ۸ ساعت یک دفعه) یا آن که در هر دو شبانه روز سه دفعه. بدین قسم که روز اول وقت صبح و شب بعد از عشا، روز دیگر بعد از هشت ساعت از روز گذشته و باز شب چیزی نخوری و روز بعد به دستور روز اول.»