پیامدهای خودداری از ابراز وجود

چکیده: اگر در موقعیت های زندگی، قادر نباشیم تا حق لحظه ها را به موقع ادا کرده و از فرصت ها استفاده کنیم، چه مشکلاتی برای ما به وجود خواهد آمد؟ اگر قادر نباشیم به موقع نه بگوئیم، اظهار نظر کنیم و یا از حق خود دفاع نمائیم، چه پیامدهایی برای ما خواهد داشت؟

تعداد کلمات: 1041 / تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه

ابراز وجود چیست؟

ابراز وجود عبارت است از مهارتی که ما را قادر می سازد تا:

1. بدون اضطراب روی پای خود بایستیم.
2. احساسات خود را صادقانه و با خیالی راحت ابراز کنیم.
3. و بدون ضایع کردن حق دیگران، حق خود را به دست آوریم[1].

مشخص است که بهرمندی از این مهارت ارتباطی سبب بهبود روابط فرد، سلامت روانی، احترام به حقوق دیگران و کسب منافع مادی خواهد بود. لذا بسیار ضروری و لازم است تا ابعاد مختلف ابراز وجود مورد بررسی بیشتر قرار گیرد.

باورهای غلط در ابراز وجود

با اینکه ابراز وجود یکی از مهمترین و با ثمرترین مهارتهای ارتباطی است، چرا برخی از آن سر باز زده و از حق خود دفاع نمی کنند؟ چرا به جای گفتن «نه»، کاری را که در توان یا موقعیتشان نیست بر عهده گرفته و خود و نزدیکانشان را به زحمت فوق العاده می اندازند؟ چرا در موقعیتی که باید افکار و احساسات خود را بیان کرده و تاثیرگذار باشند، ساکت مانده و از موقعیت خود دفاع نمی کنند؟
عوامل شناختی زیر را می توان به عنوان شالوده فکری این افراد درنظر گرفت:

1. از اینکه نه بگویند و این کار باعث ناراحتی دیگران شود، احساس گناه می کنند. زیرا خود را مسئول احساس راحتی و رضایت دیگران می دانند.
2. گمان می کنند که اگر از آنها درخواستی شد، انسان بسیار مهمی هستند. لذا اگر درخواست دیگران را نپذیرند، این موقعیت خود را از دست خواهند داد.
3. فکر می کنند اگر کسی کاری کرد یا چیزی گفت که سبب ناراحتی ما شد، بهتر است از او دوری کرده و فاصله بگیریم.
4. معتقدند که خوب نیست ما خواسته هایمان را بر خواسته های دیگران ترجیح دهیم.
5. اگر درخواست دیگران را اجابت نکنیم، فردی خودخواه هستیم.
6. به جهت وجود حیا و شرم، از بیان خواسته خود یا نه گفتن خودداری می کند.

با حقوق خود آشنا شوید

قبل از هر تصمیمی، باید بدانید که شما به عنوان یک انسان و فردی از جامعه، حقوقی یکسان با دیگران دارید. لذا ابتدا از حقوق خود مطلع شوید، سپس از پیامدهای ابراز وجود و عواقب خودداری از آن مطلع شوید، سپس تصمیم بگیرید.
مهمترین حقوق شما از این قرار است:

• حق دارید در برابر درخواست دیگران نه بگوئید.
• در برابر خواسته های بیش از حد دیگران ایستادگی کنید.
• از دیگران بخواهید تا هنگام نظر دادن، به صحبت شما گوش کنند.
• در مورد احساسات و دلائل شخصی خود توضیح ندهید.
• در روابط بین فردی به شما احترام گذاشته شود.
• و ... [2].

پیامدهای خودداری از ابراز وجود

محرومیت از حق

نخستین پیامد خودداری از ابراز وجود، از دست دادن حق؛ و محرومیت از حقوق مسلم خود است. امام علی علیه السلام فرموده اند: «ترس با ناامیدی و شرم با محرومیت همراه است»[3].
اولین نکته ای که باید در مورد ابراز وجود در نظر داشت این است که دو نوع حیا و شرم وجود دارد:
نوع اول شرم و حیاء، نشانه ایمان شخص بوده و لازمه ایمان است و سبب می شود تا فرد از زشتی ها و کارهای ناپسند دوری کند. این شرم در روایات اسلامی توصیه شده است. امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند: «الحیاء یصد عن فعل القبیح» شرم، مانع زشت کاری می شود.
نوع دوم شرم و حیا، نوع نکوهیده آن است. این شرم سبب می شود تا فرد از انجام واجبات و گفتن حق و حقیقت خودداری کند. داشتن این شرم نه تنها مذموم است، بلکه نشانه جهالت و ضعف فرد تلقی می شود[4].
لذا امام صادق علیه­السلام می فرمایند: «الحیاء علی وجهین، فمنه ضعف و منه قوة، و الاسلام و الایمان» شرم بر دو گونه است: یک شرم ضعف و ناتوانی است و شرم دیگر، قدرت و اسلام و ایمان.

عدم رشد دانش و معلومات

چنین فردی از سوال پرسیدن، ابراز تفکرات و نظر دادن خودداری می کند. لذا رشد علمی او با مشکل مواجه خواهد شد. امام صادق علیه­السلام فرمودند: «من رق وجهه رق علمه» کسی که کم رو باشد، کم دانش می شود.

کم شدن روزی

نتیجه از دست دادن فرصت ها و دفاع نکردن از حقوق خود، از دست دادن منافع خواهد بود. در مقابل، اگر به دنبال فرصت های مختلف برای کسب روزی رفته و از پیشنهاد کار و ابراز نظرات خود، واهمه نداشته باشد. و یا اینکه به کارهایی که سبب مشغله بیجا شده و فرصت کار را از او میگیرد نه بگوید، سبب کسب منافع بسیاری برایش خواهد شد.
در این مقام، امام علی علیه السلام فرمودند: «الحیاء یمنع الرزق» شرم و حیای نابجا، رزق را از انسان دور می کند.

مشکلات روانی

اگر انسان در جای خود ابراز وجود کرده و رفتار قاطعانه از خود نشان دهد، اعتماد به نفس، عزت نفس و اقتدار او حفظ خواهد شد. اما اگر از مهارت های ابراز وجود برخوردار نبوده و نتواند نظر خود را ابراز کند:
اولا: اعتماد به نفس خود را از دست می دهد.
ثانیا: احساس ارزشمندی خود را از دست داده و از عزت نفس او کاسته می شود.
ثالثا: با ادامه پیدا کردن این روند و تجربه رویدادهای ناپسند و فشارهای روانی، دچار تنش های عصبی شده و ابتلاء به مشکلات روحی مانند افسردگی و انزوا دور از انتظار نخواهد بود.

رفتارهای جایگزین

در صورت ضعف فرد از رویارویی و استفاده از موقعیت ها، به اقدامات جایگزین مانند ناامیدی، منفی بافی و رفتار خصمانه روی خواهد آورد. این رفتار در نتیجه ناراحتی ها و مشکلاتی است که پیامد عدم دفاع از حق و سَرخوردگی او بوجود آورده است.