سوء تغذیه در کودکان و پیشگیری از آن

سوء تغذیه و فقر غذایی باعث بروز بیماری های گوناگون ، عدم رشد جسمی و روانی کودک ، وقفه در سیر تکاملی ، پیدایش اختلالات گوارشی و کبدی ، قلبی- عروقی ، دستگاه عصبی و ... می‌گردد.
 

در حال حاضر کودکان بسیاری از سوء تغذیه و پیامدهای ناشی از آن رنج می‌برند که یکی از عوامل آن ناآگاهی والدین در خصوص تغذیه کافی آنها می‌باشد. نوزادان مادرانی که برنامه غذایی آنها براساس مقادیر کافی مواد مغذی قرار داده شده، از نظر سلامت عمومی و قوای جسمانی بهتر از نوزادانی هستند که مادران شان در دوران بارداری دچار کمبود غذایی بوده و برنامه نامناسب داشته‌ اند. 
 

سوء تغذیه و فقر غذایی باعث بروز بیماری های گوناگون ، عدم رشد جسمی و روانی کودک ، وقفه در سیر تکاملی ، پیدایش اختلالات گوارشی و کبدی ، قلبی- عروقی ، دستگاه عصبی و ... می‌گردد.  توصیه‌های جهانی زیر کمکی برای والدین است تا بتوانند از سوء تغذیه کودکان خود ، حتی در کشورهای در حال توسعه و جوامع کم درآمد ، پیشگیری نمایند.
 

خانمی که زندگی خود را با تغذیه ناکافی در دوران کودکی یا همراه با بیماری شروع کرده و به دوره جوانی پا می‌گذارد، نمی‌تواند دوران بارداری و شیردهی خوبی داشته باشد. زیرا در این شرایط که ذخایر بدنی او مصرف می‌شود، سو تغذیه مادر تشدید یافته و علاوه بر او سو تغذیه گریبانگیر فرزندش نیز می‌شود. مادرانی که تغذیه ناکافی دارند، دارای اندازه بدنی کوچک هستند و رشدشان کامل نشده است و از طرف دیگر ذخایر بدنی این قبیل مادران ناچیز بوده و در معرض حملات عفونت های انگلی می‌باشند. بنابراین به مادران توصیه می‌گردد که از یک برنامه غذایی متنوع که حاوی مقادیر کافی انرژی ، پروتئین ، املاح و ویتامین باشد، پیروی کنند و روند افزایش وزن مناسب داشته باشند. زیرا زنان چاق بیشتر مستعد عوارض و مشکلات حاملگی نظیر افزایش فشار خون ، مرگ جنین ، افزایش دوره حاملگی و ... می‌باشند. 

همچنین محدودیت انرژی در دوره حاملگی در زنان چاق باعث تولد نوزاد کم وزن می‌گردد. در صورتی که مواد غذایی مناسب در برنامه مادر وجود نداشته باشد، در دوران بارداری ممکن است کمبودهایی را در مادر بوجود آورد. این قبیل کمبودها بیشتر در خصوص کلسیم ، فسفات ، آهن و ویتامین ها دیده می‌شود. در دوران شیردهی نیز با توجه به تغییرات مجموعه بدن ، میزان مورد نیاز انرژی و پروتئین و ویتامین ها و املاح افزایش می‌یابد. برنامه غذایی دوران بارداری و شیردهی با توجه به سن و وزن مادر توسط کارشناس تغذیه تنظیم می‌گردد. مادران با مراجعه به بخش تغذیه بیمارستان ها و دیگر مراکز می‌توانند برنامه غذایی خود را دریافت کنند. 
 

از لحظه تولد تا حدود 6 ماهگی شیر مادر بهترین غذا و آشامیدنی برای رشد کودک است و وی را از اسهال و سایر بیماری های شایع مصون نگه می‌دارد و در صورت تمایل مادر ، تغذیه با شیر تا 2 سالگی یا بیش از آن می‌تواند ادامه یابد. شیر دادن منظم و بلافاصله بعد از تولد ، با تکرار کافی و بدون استفاده از تغذیه کمکی همچنین می‌تواند دوره بدون تخمک‌گذاری مادر را افزایش داده، باعث پیشگیری از بارداری گردد. فاصله گذاری مناسب بین تولدها اثر بسیار زیادی روی سطح سلامت کودکان و پیشگیری از تمام شدن ذخیره‌های غذایی مادران دارد. اثر ضد باروری شیر مادر که می‌تواند احتمال زنده ماندن نوزادی که قرار است بعدا دنیا بیاید را بالا ببرد عامل بسیار خوبی برای جلوگیری از سو تغذیه‌ است. 
 

اندازه‌ گیری اضافه وزن کودک در هر ماه نشان دهنده وضعیت سلامتی و رشد کودک است. مقایسه وزن کودک با وزن خودش در ماه های قبل قابل اهمیت است و کارت رشد این وضعیت را به درستی نشان می‌دهد. بنابراین اگر در عرض 2 ماه متوالی وزن کودک اضافه نشد، والدین و کارکنان بهداشتی باید هوشیار بوده و اقدام مناسبی را انجام دهند. 
 

بیشتر نوزادان حدود 6 ماهگی ، علاوه بر شیر مادر به سایر غذاها نیازمند می‌شوند و شروع تغذیه کودکان با غذاهای نیمه جامد باید بتدریج انجام شود. زمانی که به کودک غذاهای جامد داده می‌شود لازم است شروع تغذیه غذاها بصورت تک‌تک باشد تا حساسیت کودک نسبت به مواد غذایی مشخص گردد. معمولا شروع تغذیه کودک با غلات به خصوص برنج به خوبی قابل تحمل است. 

به تمامی غذاهای کودکان نباید شکر و نمک اضافه شود. زمان غذا دادن به کودک حائز اهمیت است. زیرا ممکن است بعد از غذای کمکی ، کودک تمایلی به شیر مادر نشان ندهد.سه نوبت غذا در روز و دو نوبت غذای کوچک بین صبح و عصر معمولا کافی است. به هر صورت طی روز نباید طفل بیش از 4 ساعت گرسنه بماند. ولی برای شب حتی تا 12 ساعت نیز بلامانع است. 
 

طی 6 ماهه دوم زندگی ، کودکی که به طور طبیعی رشد نموده است ممکن است از شیر مادر یا شیر خشک، تغذیه مخلوط و مقداری از غذای معمولی خانواده استفاده کند. بعضی از شیرخواران غذاهای جامد را قبل از شیر و گروهی بعد از شیر ترجیح می‌دهند. غذای خاصی را که کودک از آن متنفر است نباید به زور و اصرار به او خوراند، بهترین راهنمای مقدار لازم غذا ، اشتهای کودک است. 

با توجه به اینکه معده کودک کوچکتر از معده بزرگسالان است و نیاز به انرژی فراوان دارد، به کودک چندین بار در روز غذا بدهید و به سوپ ، فرنی یا پوره کودک ، سبزی له شده ، کمی روغن یا چربی اضافه کنید و هیچ وقت غذای کودک را برای چند ساعت نگه ندارید و همیشه از غذای تازه استفاده کنید. میوه‌ها را به صورت پوست گرفته شده یا پخته و له کرده به کودک بدهید. میوه‌ها معمولا اثر ملین دارند. سبزی های تازه را به صورت پخته و له کرده مصرف کنید. غذاهای نشاسته‌ ای و تخم مرغ معمولا در نیمه دوم سال اول تجویز می‌گردند، ابتدا باید زرده تخم مرغ را سفت کرده آن را به غلات و غذاهای دیگر افزود. تخم مرغ را مثل تمام غذاهای جدید باید ابتدا به مقدار کم مصرف کرد و تدریجا مقدار آن را زیاد نمود تا به یک عدد زرده تخم مرغ در روز برسد. در موقع مصرف سفیده تخم مرغ برای جلوگیری از بروز حساسیت باید احتیاط لازم را نمود. 

سیب زمینی ، برنج ، ماکارونی ، نان و غذاهای نشاسته‌ای ارزش انرژی زایی بالایی دارند و نباید قبل از غذاهای ضروری‌تر در تغذیه شیرخواران وارد شوند. سیب زمینی آب پز (پخته) که در شیر و کره نرم شود، غذای مطلوبی است. معمولا در 7 تا 8 ماهگی که طفل از جویدن غذاهای سفت‌تر خوشش می‌آید، می‌توان بیسکویت ، نان برشته و بیسکویت بدون شیرینی (کراکر) مصرف کرد که موجب می‌شود طفل جویدن را یاد گرفته و خودش را تغذیه نماید. گوشت منبع خوبی از نظر تامین پروتئین ، آهن و ویتامین ها است. در ابتدا باید گوشت گاو تازه و چرخ کرده و پوره گوشت را مصرف کرد. اکثر شیرخواران به راحتی این غذاها را تحمل می‌کنند. شیرخواران گوشت را به صورت مخلوط با سایر غذاها ، بهتر قبول می‌کنند. 
 

بسیاری از بیماری های عفونی مخصوصا اسهال های مکرر و سرماخوردگی باعث کاهش اشتها و عدم جذب صحیح مواد غذایی می‌شود، و در صورت وقوع پی‌ در‌پی باعث کاهش وزن و به تعویق افتادن رشد کودک می‌گردد. در این مواقع ضروری است به کودک غذاهایی داده شود که با اشتها بخورد. تغذیه با شیر مادر خیلی مهم است. پس از بهبود بیماری ، اگر وزن کودک کم شده است، لازم است غذای اضافی روزانه به مدت یک هفته یا بیشتر داده شود، تا کودک به وزن طبیعی خود باز گردد. 

منبع : سایت رشد