دوران نوجوانی، دوران بروز طوفان های روحی و روانی خاصیست. 
 

پیش سخن

دوران بلوغ و مراحل قبل و بعد آن، دورانی مهم و از نظر پایه گذاری ها، دورانی سرنوشت ساز است. آغاز آن به هر گونه ای که باشد لاجرم فرجامی خواهد داشت که ممکن است بسیار تلخ و یا شیرین باشد. معمولا دوران بلوغ را به سه مرحله تقسیم می کنند که بدون تعیین مرز سنی ویژه ای برای هریک از این مراحل کل حدود ۸ سال به طول انجامد (۱-۱۸).
 
روان شناسان در زمینه ی مراحل مختلف عمر، تحقیقات تقریبأ عمیقی انجام داده و اطلاعات در خور اعتنایی را از آن مراحل به دست آورده اند، حتی تحقیقات و بررسی های در خور و شایسته ای در زمینه ی دوران جنینی، دوران کودکی و سالمندی انجام داده و تصاویر نسبتا روشنی از آنها به دست آورده اند اما در مورد بلوغ اعلام عجز کرده و برخی از آنان این دوره را مرحله ی سر به مهر زندگی نام گذاری نموده اند.
 

بلوغ، یک پدیده شگفت آور زندگی

این سخن بدان معنی است که بلوغ، یک پدیده ی شگفت آور در زندگی است که با تغییراتی عظیم و تحولاتی پر دامنه در همه ی ابعاد زندگی همراه است. این تغییرات در عین طبیعی بودن، از درون به بیرون فوران می کند و آدمی را در شرایط خود غرق می سازد. رشد و نمو سیستم غدد درون ریز به گونه ای است که خود آدمی در آن نقش چندانی ندارد و کودک، روزی دیده به جهان می گشاید که در می یابد بالغ و وارد دنیای مردان و زنان شده است. و این امر برای خود او نیز شگفت انگیز و حیرت زاست (تا بعدها با آن انس گیرد و به صورتی معقول پذیرای آن گردد.)
 

رمز اهمیت این مرحله

رمز اهمیت این دوره را باید در خصایص و ویژگی های آن جست و جو کرد که هرکدام نام و عنوانی را به خود اختصاص داده اند. ما را توان آن نیست که همه ی جوانب و ابعاد این خصایص را در این اثر - که بنای تدوین آن بر رعایت اختصار است - عرضه بداریم ولی برخی از آنها را به شرح زیر ارائه می کنیم:
 

الف) دوران بیداری ها

دوران بلوغ از آغاز پیدایش تا فرجام آن، دوران بیداری هاست و این بیداری در کل وجود آدمی است و «من» او را متوجه خود می سازد. برخی از این بیداری ها به قرار زیرند:
  1. بیداری رشد بدن؛ که در آن استخوان ها دراز و ماهیچه ها دوکی شکل می شوند و تغییراتی در بدن و اندام و رویش هایش از مو در زهار و زیر بغل (و برای پسران در پشت لب) پدید می آید. (و ریش و موی بغل گاهی ۴-۶ ماه پس از رویش موی زهار است که از نظر والدین پنهان است).
  2. بیداری غدد جنسی؛ که شروع به رشد و هورمون سازی کرده و استروژن آن در دختران و آندروژن آن در پسران، تمام ارگانیسم (بدن) را تحت تأثیر قرار می دهد و هم رابطه ای بین دستگاه تناسلی[1] و رشد آن وجود دارد.
  3. بیداری ذهن، هوش و استعداد و برهان آوری و داوری که او را در برابر جریانات اطراف هشیار می سازد و به نوعی اتخاذ مواضع را در او برمی انگیزاند. مثلا در دعوای والدین او گاهی حق را متوجه پدر یا مادر می سازد.
  4. بیداری عواطف که در آن محبت، از خود و خانواده به بیرون کشانده شده و متوجه جنس مخالف و بعدها به عشق و تعجب و گاهی هم خشم تبدیل می گردد. آن چنان که از عشق شکست خورده و از آن متنفر خواهد شد.
  5. بیداری روان به ویژه در عرصه های حقیقت دوستی، زیباپرستی، آرمان خواهی، آزادی و استقلال طلبی، ستایش و نیایش، ادراک و بصیرت، دفاع، کمال جویی و...
  6. بیداری مذهبی که هم عامل کنترل است و هم مایه ی آرامش درون. هم چنین تضاد بین کشش شهوی و معنوی را تعدیل می کند. این خصیصه سبب شده است که برخی این مرحله را سن متافیزیک بخوانند.[2] همه چیز برای نوجوان رنگ خدایی می گیرد و عشق به پرستش در او زنده می ماند.
  7. و بالاخره بیداری های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... که هر کدام در عین جهت دهی او به سوی کمال، ممکن است در مواردی دردسر آفرین باشند. و شما می دانید که بسیاری از سیاست مداران، این مرحله از عمر را برای خود سن مزاحم می شناسند و نیز سن دردسر و سطحی بینی های سیاسی، برای سیاست مداران خواهد بود.

ب) دوران طوفان

این مرحله از عمر را دوران طوفانی زندگی خوانده اند؛ طوفانی که به تدریج پدید می آید و با رعد و برق و غرش ها همراه است و پس از اندک مدتی فانی می شود. بروز حالت عصیان و طغیان در برخی از نوجوانان خود نمونه ی گویایی از این ادعا است.

طوفان ظاهر، جلوه ای از شرایط باطن اوست. درون نوجوان همچون آتشفشانی است که در جست و جوی راه خروج است و برای آن کس که محیط و تربیتی سالم و نیز زمینه سازی مقدماتی برای ورود بر این مرحله را ندارد تب و تاب و غرش و رعد شدید است تا حدی که بسیاری از آنان را راهی زندان و محیطی کنترل کننده می سازد و حتی والدین و مربیان را به شکوه می کشاند.
تغییرات ژرف فیزیولوژیک و تحولات ناشی از شرایط رشد که بسیار تند و سریع اتفاق می افتد زمینه ی مزاحمی را برای والدین و مربیان و حتی دولت ها پدید می آورد. وجود افکار تند و بی حساب و بلند پروازی ها و افراط و تفریط ها برای اطرافیان مشکل آفرین می شود. به همین خاطر گله مندی ها از افراد این سن بسیار و نارضایتی های اولیا از آنان زیاد است.
نویسنده: علی قائمی امیری
 
پی نوشت:
[1] . تربیت جنسی؛ کوچتکف؛ ص ۱۰۹.
[2] . روان شناسی پیاژه؛ تحول ذهنی.

   
منبع: کتاب «دنیای بلوغ»