دوران نوجوانی، دوران بروز طوفان های روحی و روانی خاصیست.

پیش سخن

دوران بلوغ و مراحل قبل و بعد آن، دورانی مهم و از نظر پایه گذاری ها، دورانی سرنوشت ساز است. آغاز آن به هر گونه ای که باشد لاجرم فرجامی خواهد داشت که ممکن است بسیار تلخ و یا شیرین باشد. معمولا دوران بلوغ را به سه مرحله تقسیم می کنند که بدون تعیین مرز سنی ویژه ای برای هریک از این مراحل کل حدود ۸ سال به طول انجامد (۱-۱۸).

روان شناسان در زمینه ی مراحل مختلف عمر، تحقیقات تقریبأ عمیقی انجام داده و اطلاعات در خور اعتنایی را از آن مراحل به دست آورده اند، حتی تحقیقات و بررسی های در خور و شایسته ای در زمینه ی دوران جنینی، دوران کودکی و سالمندی انجام داده و تصاویر نسبتا روشنی از آنها به دست آورده اند اما در مورد بلوغ اعلام عجز کرده و برخی از آنان این دوره را مرحله ی سر به مهر زندگی نام گذاری نموده اند.

بلوغ، یک پدیده شگفت آور زندگی

این سخن بدان معنی است که بلوغ، یک پدیده ی شگفت آور در زندگی است که با تغییراتی عظیم و تحولاتی پر دامنه در همه ی ابعاد زندگی همراه است. این تغییرات در عین طبیعی بودن، از درون به بیرون فوران می کند و آدمی را در شرایط خود غرق می سازد. رشد و نمو سیستم غدد درون ریز به گونه ای است که خود آدمی در آن نقش چندانی ندارد و کودک، روزی دیده به جهان می گشاید که در می یابد بالغ و وارد دنیای مردان و زنان شده است. و این امر برای خود او نیز شگفت انگیز و حیرت زاست (تا بعدها با آن انس گیرد و به صورتی معقول پذیرای آن گردد.)

رمز اهمیت این مرحله

رمز اهمیت این دوره را باید در خصایص و ویژگی های آن جست و جو کرد که هرکدام نام و عنوانی را به خود اختصاص داده اند. ما را توان آن نیست که همه ی جوانب و ابعاد این خصایص را در این اثر - که بنای تدوین آن بر رعایت اختصار است - عرضه بداریم ولی برخی از آنها را به شرح زیر ارائه می کنیم:

الف) دوران بیداری ها

دوران بلوغ از آغاز پیدایش تا فرجام آن، دوران بیداری هاست و این بیداری در کل وجود آدمی است و «من» او را متوجه خود می سازد. برخی از این بیداری ها به قرار زیرند:

بیداری رشد بدن؛ که در آن استخوان ها دراز و ماهیچه ها دوکی شکل می شوند و تغییراتی در بدن و اندام و رویش هایش از مو در زهار و زیر بغل (و برای پسران در پشت لب) پدید می آید. (و ریش و موی بغل گاهی ۴-۶ ماه پس از رویش موی زهار است که از نظر والدین پنهان است).
بیداری غدد جنسی؛ که شروع به رشد و هورمون سازی کرده و استروژن آن در دختران و آندروژن آن در پسران، تمام ارگانیسم (بدن) را تحت تأثیر قرار می دهد و هم رابطه ای بین دستگاه تناسلی[1] و رشد آن وجود دارد.
بیداری ذهن، هوش و استعداد و برهان آوری و داوری که او را در برابر جریانات اطراف هشیار می سازد و به نوعی اتخاذ مواضع را در او برمی انگیزاند. مثلا در دعوای والدین او گاهی حق را متوجه پدر یا مادر می سازد.
بیداری عواطف که در آن محبت، از خود و خانواده به بیرون کشانده شده و متوجه جنس مخالف و بعدها به عشق و تعجب و گاهی هم خشم تبدیل می گردد. آن چنان که از عشق شکست خورده و از آن متنفر خواهد شد.
بیداری روان به ویژه در عرصه های حقیقت دوستی، زیباپرستی، آرمان خواهی، آزادی و استقلال طلبی، ستایش و نیایش، ادراک و بصیرت، دفاع، کمال جویی و...
بیداری مذهبی که هم عامل کنترل است و هم مایه ی آرامش درون. هم چنین تضاد بین کشش شهوی و معنوی را تعدیل می کند. این خصیصه سبب شده است که برخی این مرحله را سن متافیزیک بخوانند.[2] همه چیز برای نوجوان رنگ خدایی می گیرد و عشق به پرستش در او زنده می ماند.
و بالاخره بیداری های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... که هر کدام در عین جهت دهی او به سوی کمال، ممکن است در مواردی دردسر آفرین باشند. و شما می دانید که بسیاری از سیاست مداران، این مرحله از عمر را برای خود سن مزاحم می شناسند و نیز سن دردسر و سطحی بینی های سیاسی، برای سیاست مداران خواهد بود.

ب) دوران طوفان

این مرحله از عمر را دوران طوفانی زندگی خوانده اند؛ طوفانی که به تدریج پدید می آید و با رعد و برق و غرش ها همراه است و پس از اندک مدتی فانی می شود. بروز حالت عصیان و طغیان در برخی از نوجوانان خود نمونه ی گویایی از این ادعا است.

طوفان ظاهر، جلوه ای از شرایط باطن اوست. درون نوجوان همچون آتشفشانی است که در جست و جوی راه خروج است و برای آن کس که محیط و تربیتی سالم و نیز زمینه سازی مقدماتی برای ورود بر این مرحله را ندارد تب و تاب و غرش و رعد شدید است تا حدی که بسیاری از آنان را راهی زندان و محیطی کنترل کننده می سازد و حتی والدین و مربیان را به شکوه می کشاند.
تغییرات ژرف فیزیولوژیک و تحولات ناشی از شرایط رشد که بسیار تند و سریع اتفاق می افتد زمینه ی مزاحمی را برای والدین و مربیان و حتی دولت ها پدید می آورد. وجود افکار تند و بی حساب و بلند پروازی ها و افراط و تفریط ها برای اطرافیان مشکل آفرین می شود. به همین خاطر گله مندی ها از افراد این سن بسیار و نارضایتی های اولیا از آنان زیاد است.

نویسنده: علی قائمی امیری

پی نوشت:

[1] . تربیت جنسی؛ کوچتکف؛ ص ۱۰۹.

[2] . روان شناسی پیاژه؛ تحول ذهنی.

منبع: کتاب «دنیای بلوغ»