ابزارهای سنجش در روان شناسی باید دارای روایی یا پایایی باشد. 
 

راه کارهای خودآگاهی

برای رسیدن به خودآگاهی دو راه قابل تصور است. بسته به زمانی که در اختیار دارید می توانید یکی از این دو راه را برگزینید:
 
الف) مسیر طولانی مدت
این مسیر می تواند یک مسیری بر اساس کشف و شهود باشد که شخص با عرفان بدان دست می یابد و یا از طریق استدلال های عقلانی که در علم النفس بدان پرداخته می شود، با وجود انسانی خود آشنا بشود.

در مباحث روان شناسی، یکی از راه ها، همان روان کاوی است که شخص سعی می کند با رسیدن به لایه های پائینی شخصیت، از خود شناختی درست را به دست آورد و یا مشاور سعی می کند این شناخت را در مورد دیگری حاصل کند.

عمده مشکل این مسیرها در عین اینکه برای همه افراد مناسب نیست و به گونه ای طولانی می باشد، ممکن است یک شناخت کلی ای از انسان به دست فرد بدهد ولی آنچه مورد نیاز او در شناخت به طور فردی هست، برای او حاصل نشود.

استعدادهای انسان در کشف و شهود و نیز مباحث عقلانی متفاوت است، از همین روی نمی توان این مسیر را به همگان توصیه کرد.
 
ب) مسیر کوتاه مدت
در این راه می توان از ابزارهای ساخته شده در روان شناسی بهره گرفت. ابزارهایی که دارای روایی[1] و پایایی[2] مطلوب در سنجش شخصیت و سنجش سلامت روان انسان دارند.

به گونه ای می توان این را بیان کرد که تمام تست ها و مقیاسی که در روان شناسی وجود دارد، جدای از آنکه می تواند ابزاری برای مشاوران در جهت دیگرآگاهی باشد، می تواند زمینه ساز خودآگاهی فرد نیز باشد. به شرط آنکه توسط افراد خبره، تفسیر شود.
 

انواع آزمون ها

ابزارهای سنجشی که در روان شناسی وجود دارد، با سه رویکرد متفاوت ساخته شده است:
 
  1. ابزارهای بیماری نگر: این ابزار برای سنجش نقاط ضعف انسان توسط روانشناسان و روان پزشکان ساخته شده است. از جمله آزمون هایی که به خوبی می تواند کار تشخیصی را انجام دهد، می توان به آزمون بالینی میلون[3] و MMPI[4] اشاره کرد.
  2. ابزارهای سلامت نگر: ابزارهایی هستند که به شناخت انسان در مورد نقاط قوت خود، یاری می رساند. از جمله این آزمون ها می توان به دو آزمون هوش هیجانی بار-آن (EQ-i)[5] و پرسشنامه فضیلت های دخیل در عمل (VIA) ساخته شده توسط مارتین سلیگمن[6] اشاره کرد.
  3. ابزارهای دوگانه سلامت و بیماری نگر: برخی از آزمون های روانشناسی تا حدودی به هر دو گونه پرداخته اند. گرچه در این آزمون ها نمی توان به راحتی برچسب اختلال های روانی را به فرد آزمون دهنده زد. ولی در صورتی که این گونه آزمون ها احتمال بودن بیماری روانی را در شخص، اعلام دارند لازم است که از ابزارهای بیماری نگر به طور مستقل بهره گرفت.

از جمله آزمون هایی که در این دسته قرار می گیرند می توان به دو آزمون شخصیتی 16 عاملی کتل[7] و آزمون 5 عاملی نئو[8] که از معتبرترین آزمون های شخصیتی در روانشناسی به شمار می آیند، نام برد.
 

مراحل اجرای آزمون

برای بهره گیری درست از آزمون های روان شناسی، لازم است مراحل و گام های درستی را در استفاده از این ابزارها به کار گرفت. به همین خاطر لازم است که در استفاده از تست ها و پرسش نامه های روان شناسی مورد توجه قرار گیرد:
 
  1. اجرای آزمون: آزمون ها باید در محیطی مناسب و بدون محرک های صوتی و تصویری اجرا شود. عدم توجه به این نکته، نتیجه ای که موردنظر مراجع و مشاور هست را حاصل نمی کند. مراجع نباید کم حوصله، خسته و ... باشد.
  2. نمره گذاری: این کار باید توسط مشاور انجام گیرد. امروزه سایت های اینترنتی و نرم افزارهایی وجود دارد که پس از اجرای آزمون، نمره گذاری آن را نیز انجام می دهند.
  3. ترسیم نیم رخ آزمون: برای بهتر فهمیده شدن کمیت آزمون، اعداد خروجی از آزمون های روانی بر روی یک نمودار نشان داده می شود که سرعت فهم آن و تطابق آن با نیم رخ های سلامت روان به راحتی قابل سنجش است.   
  4. تفسیر آزمون: تفسیر آزمون باید توسط یک نفر آگاه به مباحث روانشناسی صورت بگیرد. ممکن است در صورت تفسیر نادرست آزمون، اشتباهات زیادی در تشخیص صورت بگیرد و یا با سوءگیری، آزمون مورد تفسیر قرار بگیرد.
  5. دادن بینش به فرد آزمون دهنده.

پی نوشت:
[1] . Validity
مقصود از روایی این است که ابزاری که برای اندازه گیری مورد نظر انتخاب شده است ویژگی و خصوصیتی که ابزار برای آن طراحی شده است را دارد یا خیر. به عبارت دیگر مفهوم روایی، به این سوال پاسخ می­ دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می­ سنجد.
[2] . Reliability
وقتی گفته می­ شود ابزار گردآوری داده ­ها باید ویژگی پایایی را داشته باشند بدین معناست که اگر در چند زمان مختلف در یک جمعیت از آن استفاده کنیم در نتیجه به دست آمده اختلاف چندانی مشاهده نمی کنیم.
[3] . Millon Clinical Multiaxial Inventory
[4]. Minnesota Multiphasic Personality Inventory (MMPI) 
برای آشنایی با آزمون های میلون و MMPI می توانید رجوع کنید به:
علی فتحی آشنایی و محبوبه داستانی، آزمون های روان شناختی (ارزشیابی شخصیت و سلامت روان)، تهران: انتشارات بعثت، ششم، 1390، صص 193-298.
[5] . Emotional Intelligence
[6] . Martin Seligman
[7] .  Cattells 16 Personality Factors 
[8] . NEO-Personality Inventory-Revised (NEO-PI-R)