آنچه از اختلال وسواس جبری باید بدانید

عواملی مثل بیماری و ناتوانی جسمانی و یا محیط زندگی، اختلافات خانوادگی، توقعات بیش از حد والدین از فرزندان و.... را در تشدید وسواس مؤثر می باشند.
 

وسواس در لغت یعنی وسوسه، تردید، دو دلی. در روانشناسی به معنای تردیدی آزاردهنده در مورد بعضی امور بویژه پاکیزگی است. در اصطلاح دینی وسواس به معنی حدیث نفس است. به گونه ای که گویی کسی آهسته از درون با انسان سخن می گوید و او را به دقت فراوان و بی مورد در انجام امور دعوت می نماید. کار شیطان را نیز وسوسه گویند؛ زیرا با چنین پیامی از درون، آدمی را به کار بد دعوت می کند.
 

اختلال وسواس جبری (OCD) یک اختلال عصبی است که از طریق فکر و ترس‌های غیرمنطقی ما را به تکرار بعضی از رفتارها مجبور می کند. شاید آشنا ترین و شایع ترین نوع وسواس را بتوان «وسواس نسبت تمیز یا کثیف بودن» معرفی کرد. افراد مبتلا به اختلال وسواس از ترس آلوده و یا نجس شدن، به شکلی افراطی و غیرمعمول به کارهایی چون شستن بیش از حد دست‌ها روی می‌آورند، تا حدی که پوست دست‌ هایشان خشک می شود و ترک بردارد. هر چند افراد مبتلا به وسواس تلاش می‌کنند بر افکار وسواسی خود غلبه کنند ولی افکار وسواسی مدام در ذهن شان تکرار می گردد. این ذهنیت، آنها را درون چرخه ناراحت کننده وسواس می اندازد و فرد برای خروج از این افکار دائما کارهای اجباری را تکرار می کند.
 

برای وسواس جبری، نشانه ها و عوامل مختلفی ذکر شده است. با این حال بیشتر افراد وقتی دچار وسواس می شوند، مراحل زیر بصورت یک چرخه برای آن ها تکرار می شود.

وسواس: ذهن فرد مبتلا به وسواس غرق در یک فکر، ترس و یا نگرانی وسواسی می‌شود؛ مثلا این که دستش نجس شده است.

نگرانی: وقتی وسواس شکل می گیرد، فرد را دچار استرس و اضطراب، تردید و پریشانی می کند.

اجبار: با به وجود آمدن نگرانی و اضطراب، نوعی اجبار درونی به وجود می آید. و فرد با انجام آن کار اجباری تلاش می کند، نگرانی خود را از بین ببرد.

آسودگی موقتی: با انجام رفتار اجباری، فرد به صورت موقتی احساس تسکین و فراغت از اضطراب می کند. اما وسواس و اضطراب دوباره برمی‌گردند و دوباره چرخه وسواس و مراحل چهارگانه تکرار می شوند.

 

تحقیقات روانشناسی انجام گرفته توسط متخصصانِ آسیب شناسی بیماری وسواس، عوامل مختلفی را برای وسواس عنوان کرده اند. در یک دسته بندی کلی می توان به دو دسته عوامل زیست شناختی و عوامل محیطی تقسیم کرد.
 

مشکل جسمی: براساس مطالعات روانشناسی که روی سیستم عصبی و مغز افراد مبتلا به وسواس شده است؛ در افراد مبتلا به وسواس شدید، بطن های چپ مغزی، گشادتر و حجم هسته های دمدار کمتر است.

مشکل در توارث: مطالعات ژنتیکی نشان می دهد تعداد افرادی که از طریق توارث دچار وسواس می شوند، بسیار کم است. تحقیقات انجام شده بر روی دوقلوهای یک تخمکی نشان می دهد که احتمال بروز اختلال وسواس در آنها نسبت به دوقلوهای دو تخمکی بیشتر می باشد. علاوه بر این احتمال بروز وسواس در خویشاوندان درجه اول مبتلایان به وسواس، از بقیه بیشتر است.
 

مطالعات مختلف روانشناسی نشان می دهد که عوامل محیطی مثل یادگیری و مشاهده الگوها، نقش چشمگیری در شکل گیری یا جلوگیری از وسواس دارد. برخی مطالعات روانشناسی، استرس و اضطراب، ترس و کم رویی، عدم امنیت، ضعف روحی و تحولات ایام بلوغ را در ایجاد وسواس، مؤثر می دانند و برخی هم عوامل اجتماعی را در آن دخیل می دانند. این مطالعات عواملی مثل بیماری و ناتوانی جسمانی و یا محیط زندگی، اختلافات خانوادگی، توقعات بیش از حد والدین از فرزندان (سخت گیری های بی مورد نسبت به فرزندان)، عدم اطلاع کافی از احکام دینی و.... را در تشدید وسواس مؤثر می دانند.
 

همان طور که گفته شد، وسواس نوعی تشکیک در درست انجام شدن کار است. پس می توان به شکل های مختلف و در زمینه های مختلف اتفاق بیفتد. با این حال عمده ترین نشانه های وسواس را می توان در موارد زیر مشاهده کرد:
- وسواس در شستن و تمیزکردن
- وسواس در شمارش اشیاء و چیزها
- وسواس در بررسی و چک کردن مسائل مختلف
- وسواس در تقاضا و اطمینان کردن به افراد
- وسواس در انجام مکرر کار و یا یک عمل
- وسواس در نظم و ترتیب بخشیدن به شکلی افراطی
 

وسواس هم مانند سایر اختلالات شخصیتی، عوارض و مشکلات متعددی را برای فرد به وجود می آورد. اختلال وسواس فرد را دچار نوعی وسواس فکری می کند و خطر بروز برخی رفتارهای خطرناک و جبران ناپذیر را افزایش می دهد:
- کاهش کیفیت زندگی
- به وجود آمدن اختلالات روانشناسی مثل استرس و اضطراب
- به وجود آمدن انواع افسردگی
- اختلال در خوردن و اختلالات تغذیه
- خطر اعتیاد به الکل و یا اعتیاد به مواد مخدر
- ناتوانی در انجام کارهای روزانه و یا مدرسه
- به وجود آمدن اختلال در برقراری ارتباطات و روابط اجتماعی
- افزایش خطر خودکشی
 

برای وسواس روش های درمانی مختلفی وجود دارد. روش درمان وسواس در وهله اول به نوع وسواس و در گام بعدی به شرایط فیزیکی و روانی فرد مبتلا به وسواس بستگی دارد. به طور کلی روش های درمان وسواس را می توان در سه دسته کلی تقسیم کرد. معمولاً در درمان وسواس از ترکیب این روشها استفاده می شود. روش های درمان وسواس عبارتند از درمان دارویی، مشاوره وسواس و درمان روانی و توصیه های دینی.

منبع: مرکز مشاوره رهیاب