راهکارهایی برای شکوفاسازی استعداد کودکان

شکوفایی استعدادهای کودکان، در بستر تربیت دینی آن­ها محقق می ­شود.
 

چکیده : تاکید و توجه ویژه رسول اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) بر کسب علم و دانش فرزندان، نشان­ دهنده اهمیت شکوفایی استعدادهای آن­ها در سیره معصومین است. از سوی دیگر، در صورت رشد و پرورش استعدادهای کودک در بستر تربیت دینی، انسان به سمت جامعه آرمانی حرکت می­ کند.

تعداد کلمات 1232 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

انسان موجودی اثرگذار، اثرپذیر و دارای نیروی اختیار، انتخاب و اراده آزاد است، از این‌رو، برای شکوفایی و به فعلیت رسیدن قوا و استعدادش نیاز به تربیت دارد و تنها تربیت دینی است که می‌تواند زمینۀ تکامل همه جانبۀ او را، به ویژه در بعد معنوی و الهی فراهم کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السّلام توجه ویژه‌ای به شکوفایی استعداد فرزندان داشته و فرموده‌اند: فرزندان خود را به آموختن و دانش وادارید.[1] اگر استعدادها با توجه به مبانی دینی پرورش یابد، انسان را به سمت جامعۀ آرمانی هدایت می‌کند. برای رسیدن به مقصود، لازم است که والدین مسلمان، بهترین شیوه‌هایی که مورد پسند عقل و دین است، در این مسیر به کار گیرند.
 

در ذیل به راه‌کارهایی که می‌توان با عملی ساختن آن در شکوفا ساختن استعداد کودک نقش داشت، اشاره می‌شود:

1 ـ تنها به یک جنبه از رفتار کودک توجه نکنید، سعی‌تان بر این باشد که همۀ ابعاد وجود کودک را پرورش دهید، تا دریابید در کدام بُعد استعداد بیشتری دارد؛ زیرا هر کودکی در زمینه‌ای خاص استعداد و علاقه دارد که احتمالاً همسالانش آن را ندارند؛ باید این تفاوت‌ها را به رسمیت بشناسید و آن استعداد برجسته را تقویت کنید و از او توقع نداشته باشید که همان مسیری را بپیماید که شما نتوانسته‌اید طی کنید.
بگذارید خودش در شناخت استعدادش دخیل باشد، تنها نیازهای طفل را در نظر بگیرید، از آموزش‌های سخت و طاقت‌فرسا جلوگیری کنید و اجازه دهید روح و جان کودک با میل و علاقه راه را طی کند. «پائولو فریره»[2] روان‌شناس برزیلی می‌گوید: هر آموزشی که بدون ارتباط با نیاز خودانگیختۀ کودک باشد، دیر یا زود از قلمرو زندگی او خارج می‌شود.[3] از طرف دیگر، اگر در این آموزش‌ها شتاب‌زده عمل کنید، فرایند رشد با اختلال و حتی با پس‌روی مواجه می‌شود. پدر و مادر باید بدانند که رشد واقعی، زمانی است که با عمق و پختگی همراه باشد؛ چون گاه پیشرفت سریع، کودک را از تأمّل و تعمّق و تفکّر بیشتر محروم می‌کند.[4]

2 ـ زمینه را برای ایجاد سؤال‌های تازه در ذهن کودک آماده کنید؛ مثلاً او را به محیط‌های تازه مثل باغ پرندگان، باغ وحش، موزه‌های جانورشناسی و گیاه‌شناسی ببرید، تا در اثر برانگیخته شدن سؤال‌ها در ذهن طفل و رسیدن به پاسخ صحیح، تجربه و دانش او افزایش پیدا کند و در جهت پرورش استعدادش اقدام بهینه صورت گیرد.
امیرالمؤمنین علیه السّلام در این باره می‌فرمایند: هر که در خردسالی‌اش بپرسد، در روزگار بزرگ‌سالی‌اش پاسخ می‌دهد.[5] در کنار این اقدام، هنر مشاهدۀ درست و استفاده از عقل و درک وقایع را یاد دهید. عادت به استفاده از عقل و به کارگیری آن در مسیر زندگی و بهره‌گیری از تجربه‌ها و علوم، سبب باروری و تکامل عقل شده و بر عکس، اگر تنها اطلاعاتی را بدون درک حقیقت آن، حفظ کند، این خود، مانعی در راه رسیدن به هدف محسوب می‌شود.

3ـ اگر برای کودک مشکلی پیش آمد، به او اجازه دهید، با آرامش درونی و اعتماد به نفس، احساسات خود را بیان کند. ابراز وجود و صراحت در بیان احساسات، عاملی برای کشف خود می‌باشد. پس ابتدائاً به او راهکار ارائه ندهید و بعد از شنیدن احساساتش، او را راهنمایی کنید تا خودش راه‌حل مناسب را بیابد. پاسخ به تمامی سؤال‌های کودک، فرصت شکوفایی مهارت‌های او را، برای کشف و ابداع از بین می‌برد.[6]

4 ـ در امور مختلف خانه و مدرسه با فرزندتان به گفت‌وگو بنشینید؛ برای صحبت‌های کودک ارزش قائل شوید و برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر او را تشویق کنید.

5 ـ کلماتی مثل «همیشه»، «هیچ وقت» و «مُداوم» را از دایرۀ واژگانیِ خود حذف و عبارت «تو می‌توانی» را جایگزین کنید. فرزندی که از پدر خود می‌شنود: «تو هیچ وقت موفق نمی‌شوی»، نمی‌تواند راه‌‌های موفقیت و کشف استعدادهایش را پیدا کند. اما والدینی که کودک خود را تشویق کرده و می‌گویند: «تو می‌توانی به هدفت برسی»، می‌توانند به شکوفایی استعداد فرزندشان کمک کنند.[7]

6 ـ کودک را تحقیر نکنید و به گفتار و رفتارش بها دهید، تا فردی خجالتی و با اعتماد به نفس ضعیف، بار نیاید؛ این عامل، مانع رسیدن به موفقیت‌ها در آینده می‌شود. از همین‌روست که حضرت علی علیه السّلام می‌فرمایند: خجالت با محرومیت رفیق است.[8] بنابراین با ارزش قائل شدن برای افعال مثبت و گفتار زیبای فرزندتان و اجازۀ ابراز عقایدشان، از خجالتی بار آمدن آن‌ها جلوگیری کنید.

7 ـ برای کودک کتابخانه‌ای کوچک تشکیل دهید، روزانه برای او داستان‌های جالب را به صورت سؤال‌برانگیز بخوانید، به گونه‌ای که داستان با پاسخ‌های کودک به پایان برسد. سعی کنید بیشتر هدایایی که برایش می‌خرید کتاب باشد یا اگر اسباب‌بازی تهیه می‌کنید، هدف مشخص نداشته و کاربردهای مختلفی داشته باشد، تا موجب باز شدن ذهن و شکوفایی عقل او گردد.

8 ـ آموزش وقت‌شناسی از مسائلی است که در شکوفایی استعداد نقش مهمی دارد، که اگر از سنین پایین به آن پرداخته شود، موجب خواهد شد، کودک، ارزش و قدرت وقت را بداند و در آینده به موفقیت‌های چشم‌گیر دست یابد؛ لذا برای دیدن کارتون، نقاشی، بازی، کاردستی و... زمان‌های مخصوص تعیین کنید، تا او با شیوه‌های وقت‌شناسی و وقت‌گذاری آشنا شود.

9 ـ بالاترین و بنیادی‌ترین نیاز روانی و عاطفی کودک، نیاز به امنیت است؛ از آن ‌جایی که ترس و احساس ناامنی، مانعی بر سر پیشرفت است، به واسطۀ امنیت، آرامش روحی و جسمی را درک کرده و می‌تواند اعتقادات و اندیشه‌های خود را به راحتی ابراز کند و به ابتکار و خلاقیت دست یابد. این احساس امنیت در خانواده بیشتر از جانب مادر تأمین می‌گردد. البته عدم برقراری روابط شایسته و عاطفی پدر و مادر و فرزند و اختلاف میان والدین، امنیت و آرامش را از خانه سلب کرده، موجبات اضطراب و ناراحتی کودک را فراهم آورده و پیشرفت او را با خطر مواجه می‌سازد.[9]
امید است با پیاده‌سازی موارد یاد شده در زندگی، گام‌به‌گام با فرزند خود در شکوفا شدن توانایی‌هایش سهیم باشیم و درهای موفقیت را به روی او باز کنیم، که پرورش فرزند صالح با قدرت فکری مثبت و توانمند، در پیشبرد جامعه به سمت راستی و درستی حائز اهمیت است.


منابع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.