تاثیر هورمون پروژسترون بر زنان

پروژسترون به همراه استروژن، تحت تأثیر گنادوتروپین های هیپوفیزی، از تخمدان ها ترشح می شود.
 

پروژسترون مانند استروژن از هورمون های ویژه جنس زن است. از آنجا که این هورمون با آزاد شدن تخمک، رحم را برای جایگزینی آن آماده می سازد، نخستین بار آن را «پروژستین» به معنای پیش از آبستنی نامیدند و هنگامی که معلوم شد این ماده یک استروئید است، «پروژسترون» نام گرفت. پروژسترون در طول دوره جنسی در تخمدان تولید می شود.
 
میزان پروژسترون سرم در مرحله فولیکولی 2/0 تا 5/1 و در مرحله لوتئینی ۶ تا ۳۲ و در دوره آبستنی، به بیش از ۲۴ نانوگرم در میلی لیتر می رسد؛ مقدار آن در مردان، کمتر از ۱ نانوگرم در میلی لیتر است. این هورمون از جسم زرد ترشح می شود و در دوران آبستنی، جفت، مقدار زیادی پروژسترون می سازد. نقش پروژسترون در زندگی زنان به صورت زیر است:
 
تنظیم دوره جنسی
پروژسترون به همراه استروژن، تحت تأثیر گنادوتروپین های هیپوفیزی، از تخمدان ها ترشح می شود و تغییرات آن در طول ماه، نوسان ترشح هورمون های زنانه را - از صفر به حداکثر و به عکس – می نمایاند. پدیده ای که مخصوص دستگاه تناسلی زن است و به ایجاد دوره جنسی می انجامد. این هورمون در تنظیم قاعدگی نقش اساسی دارد و در واقع با قطع ترشح آن، خون روش پدید می آید. نخستین قاعدگی، نشانه شروع بلوغ و زندگی جنس زن است و قاعدگی منظم که حدود ۱ تا ۲ سال پس از اولین قاعدگی، ماهانه تکرار می شود و تا یائسگی ادامه دارد، نشانه سلامت دستگاه تناسلی زن است.
 
آماده سازی رحم
 حدود ۸ روز پس از قاعدگی، ترشح پروژسترون افزایش می یابد و در نتیجه، رگ های خونی لایه داخلی رحم رشد می یابند و ترشح غدد باز مخاط رحم زیاد می شود و یاخته های آندومتر تکثیر می گردند و آبدارتر می شوند و ضخامت سطح این لایه فزونی می گیرد و چین خوردگی پیدا می کند و جریان خون در آن افزایش می یابد و به این ترتیب، پروژسترون رحم را برای جایگزینی، تغذیه و رشد تخم لقاح یافته (زیگوت) آماده می سازد.
 
آبستنی
 در دوران آبستنی نیز پروژسترون، نقش مهمی را بر عهده دارد. ادامه روند بارداری بدون ترشح میزان کافی پروژسترون در خون، امکان پذیر نیست؛ از این رو، آن را هورمون آبستنی نامیده اند. افزایش پروژسترون در پلاسمای خون، مانع ریزش آندومتر (مخاط رحم) است. از حساسیت لایه میانه رحم به هورمون «اکسی توسین» می کاهد و رحم را برای ادامه حاملگی طبیعی، آرام نگه می دارد. و نیز با تأثیر خودکار بر هیپوتالاموس مغز در طول دوره بارداری، تخمک گذاری ماهیانه را متوقف می کند. همچنین با کنترل انقباضات رحمی و پیشگیری از باز شدن گردن رحم، از سقط جنین ناخواسته پیشگیری می کند.
 

بزرگ شدن غده های شیری در پستان و افزایش سلول ها در این ناحیه و تورم پستان، بر اثر افزایش ترشح پروژسترون است. این هورمون به همراه استروژن، زمینه ساز گسترش حبابچه های قطعه ای پستان است و سبب می شود سلول های پستان، ماهیت ترشحی یابد و برای شیردهی آماده شود. وجود پروژسترون برای رشد غدد شیری و مجاری لوله ای ضرور است و در عین حال، غلظت بالای آن در دوره بارداری به همراه استروژن از ترشح شیر در دوران بارداری جلوگیری می کند.
 

پروژسترون، گرمازاست و عامل بالارفتن درجه حرارت پایه بدن در زمان تخمک گذاری است. هرگاه معادل با میزان ترشح این هورمون از جسم زرد، پروژسترون در رگ انسان تزریق شود، دمای بدن تا حدود نیم درجه سانتی گراد بالا می رود.
 
افزایش ترشح این هورمون که اندکی پیش از تخمک گذاری به اوج خود می رسد و تا حدود ۸ روز پس از آن ادامه دارد و سپس به آرامی کاهش می یابد، موجب افزایش دمای بدن حدود 3/0 تا 5/0 درجه سانتی گراد است و می تواند نشانه تخمک گذاری دانسته شود. پس از شروع قاعدگی، دمای بدن به میزان طبیعی خود، ( 2/36 تا 4/36) بر می گردد.
 

«پروژسترون، تنفس را تحریک می کند و این حقیقت که فشار کربن دی اکسید حبابچه ای در زنان، در طی مرحله لوتئینی دوره قاعدگی، کمتر از این فشار در مردان است، به عمل پروژسترون مترشحه نسبت داده می شود. در دوران آبستنی به تدریج که ترشح پروژسترون افزایش می یابد، فشار کربن دی اکسید حبابچه ای سقوط می کند. مقادیر زیاد پروژسترون احتمالا با بلوکه کردن عمل آلدوسترون در کلیه ها موجب دفع شدید سدیم از راه ادرار می شود.»
 

برخی مطالعات، حاکی از آن است که استروژن ها در بیمارانی که به علت علایم یائسگی تحت درمان بوده اند، بروز سرطان رحم را افزایش داده است. امکان دارد استفاده همزمان پروژسترون همراه با کاهش مقدار استروژن، این اثر را از بین ببرد. تجویز پروژستین ها در وقفه سرطان رحم مفید است.
 

پروژسترون، هورمونی آرام بخش به حساب می آید و به نظر می رسد در پیدایش احساس صلح و آرامش زنان (و به طور کلی جنس ماده)، در زمان بارداری نقش دارد. با توقف ترشح این هورمون در زنان زائر، نارسایی ها و ناهنجاری های روانی افزایش می یابد. تحقیقات نشان می دهد که کاشت تستوسترون در هیپوتالاموس پیشین مغز قمری نراخته، رقص جنسی و رفتار تهاجمی را بر می انگیزد و کاشت پروژسترون در همان ناحیه، به سرکوب اینگونه رفتارها می انجامد و پرنده به لانه سازی و خوابیدن روی تخم می پردازد.
 
تزریق این هورمون به کبوتر طوقی ماده نیز پرنده را برای خوابیدن روی تخم آماده می کند. در میمون رزوس، تزریق پروژسترون، اثر افزاینده استروژن را در جفت گیری کاهش می دهد. در موش صحرایی، فعالیت لانه سازی در طول دوره آبستنی تحت تأثیر این هورمون زیاد می شود.
 
این خاصیت پروژسترون، برخی از محققان را بر آن داشته است تا برای کنترل رفتارهای غیرقانونی و ناپسند منحرفان و متجاوزان جنسی، استفاده از این هورمون را مطرح سازند. دارویی به نام مدروکسی پروژسترون استات (MPA) ساخته شده است و ادعا می شود که این دارو سطح تستوسترون را در پلاسما پایین می آورد و حالت نعوظ و انزال را کم می کند و بازدارنده مردان از رفتارهای تهاجمی و برانگیختگی جنسی نامتعارف است.
 
منبع: کتاب زن. سیدهادی حسینی و علی احمد راسخ . صص 44-47، انتشارات امیرکبیر. سوم. 1387.