ابوعلی ابوعبداللَّه احمد ابن ‏مسکویه

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 5 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(وف 421 ق)، فیلسوف ادیب، نویسنده، و منشى آل‏بویه. ملقب به خازن. در خانواده‏اى زردشتى در رى متولد شد. در فن دبیرى چندان مهارت داشت كه به عنوان كاتب و ندیم به خدمت ابومحمد حسن مهلبى، وزیر امیر معزالدوله‏ى دیلمى درآمد و تا زمان مرگ با وى بود. مدت هفت سال نیز در خدمت ابن‏عمید در دربار ركن‏الدوله در رى بود و سمت كتابدارى و نگاهدارى اسناد و مدارك را داشت. در 355 ق كه غازیان آشوبگر خراسان بر سر راه خود به روم شرقى از رى مى‏گذشتند، كتابخانه‏ى عظیم ابن‏عمید را از غارت و ویرانى مصون داشت. پس از عزل ابوالفتح ابن‏عمید، همكارى با دستگاه صاحب بن عباد را نپذیرفت. چه خود را همپایه‏ى وى مى‏دانست و مستقیماً به خدمت یكى از فرمانروایان آل‏بویه درآمد. پس از مرگ عضدالدوله به خدمت پسرش، صمصام‏الدوله رسید. از معاصران بوعلى سینا بود و با ابوحیان توحیدى و بدیع‏الزمان همدانى مكاتبه داشت. از احوال ابن‏مسكویه پس از اعدام ابن‏سعدان، وزیر صمصام‏الدوله (375 ق)، اطلاع چندانى در دست نیست. ابن‏مسكویه چهره‏ى برجسته‏اى در حیات عقلى و فرهنگى زمان خود بود. در رشته‏هاى گوناگون تاریخ، علم كلام، فلسفه و پزشكى تبحر داشت. به كیمیاگرى و علوم غریبه سخت علاقه‏مند بود. برداشت وى از دین بیشتر فلسفى و تا حدى عقلانى بود. رنگ فلسفى آثار ابن‏مسكویه سبب شده است كه شیعیان بیش از اهل تسنن آنها را بپذیرند. خود وى مانند فارابى و اخوان الصفا از معتقدان به تشیع فلسفى بود. از دیگر علوم مورد علاقه‏ى وى پزشكى بود و بسیار محتمل است كه دو كتاب داروشناسى كه ابن‏قفطى در «تاریخ الحكماء» از وى نام برده است براى عضدالدوله تألیف كرده باشد. از آثار مهم او «تجارب الامم و عواقب الهمم» در تاریخ است از آغاز تا مرگ عضدالدوله 372 ق. از دیگر آثار بزرگ وى: «تذهیب الاخلاق و تطهیر الاعراق»، در فلسفه اخلاق است. هدف از تألیف این كتاب آن بوده است كه براى دانشجویان فلسفه و اخلاق، كتابى ساده و روان مشتمل بر بیان اصول فلسفه فراهم آورد. پس از آن كتب زیادى را به این سبك نوشتند از آن جمله، «اخلاق ناصرى» خواجه نصیرالدین طوسى كه ترجمه و تألیفى از آن كتاب؛ كتاب «حكمة الخالده»، ترجمه‏ى كتاب «جاویدان خرد»، كه یكى از نسخه‏هاى آن عنوان «كتاب آداب العرب والفرس» دارد.[1] (مسكویه معر.) ابوعلى خازن احمد بن محمد بن یعقوب (ف. 421 ه.ق.) بنا به نقل مورخان و یا پدر او در آغاز امر زردشتى بود و سپس اسلام آورد. ابوعلى نخست در خدمت ابومحمد مهلبى وزیر معزالدوله (ف. 352) به سر مى‏برد و بعد از آن نزد ابن‏العمید رفت و خازن كتب او بود. پس از وفات ابن‏العمید چندى در خدمت عضدالدله دیلمى و صمصام‏الدوله گذراند. ابو على به علوم اوایل معرفت بسیار داشت و از آن جمله به فلسفه و طب و كیمیا بیش از همه مایل بود. وى از نویسندگان و مورخان مشهور اسلامى محسوب مى‏شود. از جمله آثار فسلفى او كه در دست است كتب ذیل را نام مى‏بریم: الطهارة فى علم الاخلاق، كتاب فى جواب المسائل الثلاث (در سه مسأله: اول در اثبات صانع، دوم در نفس و احوال آن، سوم در نبوات)، تهذیب الاخلاق، آداب العرب و الفرس (ه.م.)، جاویدان خرد، كتاب العادة تجارب الامم (ه.م.) ابن مسكویه در ما بعدالطبیعه سه مسأله اثبات وجود صانع و نفس و نبوت را با روش تازه‏اى مورد مطالعه قرار داده است. ابوعلى احمد بن محمد بن یعقوب مسكویه (ف. 421 ه.ق) از بزرگان فلاسفه و حكما و مشاهیر دانشمندان اسلامى است. در لغت، منطق، فنون شعر، ریاضیات، فلسفه و حكمت استاد بود، به خدمت عضدالدوله رسید و سمت ندیم و خازنى او را یافت. تألیفات بسیارى دارد كه از آن جمله است «تجارب‏الامم و تعاقب‏الهمم» و «تهذیب‏الاخلاق و تطهیرالاعراق» و كتاب «جاویدان خرد».