ابوریحان محمد بیرونی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 5 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(440 -362 ق)، دانشمند، منجم، ریاضیدان، حكیم، فیلسوف، مورخ، لغوى. در خانواده‏اى ایرانى در بیرون خوارزم متولد شد. شهرك زادگاهش در بیرون شهر كاث قرار داشت كه یكى از دو شهر مهم این ناحیه بود و شهرت بیرونى وى از همین جا است. او مدتى را در خوارزم به تحصیل معارف و علوم گذراند و نزد استادانى مثل ریاضیدان بزرگ آن عصر، ابومنصور عراق، به فراگرفتن علوم ریاضى پرداخت. ابوریحان با ابوعلى سینا، در موضوعات مختلف مكاتبه داشت. بیرونى بعد از مدتى در اثر یك اتفاق مهم به گرگانج شمال خوارزم رفت و بعد سفرى به گرگان كرد و در آنجا به خدمت شمس‏المعالى قابوس بن ابى‏طاهر وشمگیر رسید. در رى با ابومحمود خجندى و كوشیاركیكى ملاقات كرد و بعد به طبرستان نزد ابوالعباس مرزبان بن شروین رفت و یكى از شاهكارهاى ریاضى خود را به نام او نوشت. بیرونى در سال 387 ق در خوارزم بود و با ابوالوفاى بوزجانى كه در بغداد بود، مكاتبه كرد و قرار رصدى را گذاشت. ابوریحان در زمان حكومت سلطان محمود به دربار راه پیدا كرد و در سفرهاى جنگى محمود به هندوستان و مسافرتهاى ممتد او به آن دیار همراه وى بود. او در ضمن همین سفرها بود كه با دانشمندان آن سامان آشنا شد و علاوه بر فراگیرى زبان سانسكریت، با علوم و عقاید هندوان نیز آشنا شد. بیرونى با زبانهاى سریانى، سانسكریت، فارسى، عبرى، عربى آشنا بود. وى در هند فلسفه‏ى یونان را تدریس مى‏كرد. اگر چه بیرونى در اكثر رشته‏هاى علوم زمان خود به پژوهش پرداخت، اما اصولا به ریاضیات دلبستگى داشت و بیشتر وقت خود را صرف تحقیقات ریاضى كرد. وى بیش از 113 كتاب در علوم مختلف پزشكى، هیأت، تاریخ جغرافیا نوشت. از جمله آثار وى: «التفهیم لاوائل صناعة التنجیم»، در ریاضى؛ «تحقیق مالله‏ند»، كه پرحجم‏ترین اثر وى است؛ «استخراج الاوتار»؛ «جمع الطرق السائره فى معرفة اوتار الدائره»؛ «مقالید علم الهیئة»؛ «قانون مسعودى»؛ «آثار الباقیه عن قرون الخالیة»؛ «الجماهر فى معرفة الجواهر»؛ «رساله الاستیعاب لوجوه الممكنة فى صنعة لاسطرلاب»، «الاضلال او افراد المقال» و «فهرستى از تألیفات محمد زكریاى رازى».[1] (قد. ابوریحان محمد بن احمد، ریاضى‏دان و فیلسوف ایرانى و. بیرون) (خوارزم) 362 ه.ق./ 973 م.- ف. غزنین 440 ه.ق./ 1048 م.) وى اوایل عمر را در خوارزم معروف به خوارزم شاهیان گذرانید و سپس چند سال در گرگان، در دربار قابوس بن وشمگیر به سر برد و كتاب «الآثار الباقیه» (ه.م.) را به نام آن پادشاه تألیف كرد. پس از چندى به خوارزم بازگشت و در دربار ابوالعباس مأمون به مأمون مدتى بزیست. محمود غزنوى در مراجعت به غزنین ابوریحان را با چند تن از فاضلان دربار خوارزمشاه به غزنین برد (408 ه.ق.).پس از آن چند بار به خوارزم سفر كرد و در غالب غزوات محمود به هندوستان در ملازمت او بود و با دانشمندان و حكیمان هند مخالطت كرد و زبان سنسكریت را بیاموخت و دایره معلومات خود را وسعت داد و مواد لازم رابراى تألیف كتاب «تحقیق ما للهند» (ه.م.) فراهم آورد. از آثار مهم او جز آنچه گذشت كتاب «التفهیم» (ه.م.) است كه آن را به عربى و فارسى (جداگانه) تألیف كرده است.