بسیاری از سختی‌هایی که ما در زندگی آن را احساس می‌کنیم چیزی نیست جز یک تصور ذهنی از سختی. به‌عبارتی آن‌چیزی برای ما سخت دیده و تصور می‌شود که ذهن ما را به تصرف خود درآورده و سختش انگاشته است. چرا می‌گوییم سختی‌ها فقط در ذهن ما سخت هستند نه در واقعیت؟ دلایل مختلفی دارد. اول: هر چیزی که برای ما سخت است لزوما برای هر کسی اینچنین نیست. یعنی همیشه آن چیزی که برای یک یا عده‌ای از انسان‌ها سخت به‌نظر می‌آید برای بسیاری از انسان‌های دیگر اصلا سخت دیده نمی‌شود. نمی‌خواهیم اینجا دم از قاعده نسبیت و... بزنیم بلکه می‌‌خواهیم بگوییم نگاه انسان‌ها به محیط و زندگی و اتفاقات متفاوت است. مثلا وقتی پیش‌آمدی اتفاق می‌افتد یکی آن را سخت می‌بیند، یکی قابل تحمل می‌داند و یکی راحتش می‌پندارد.

دوم: ما فکر می‌کنیم وقتی اتفاقات و حوادث گوناگون و متعدد زندگی با گذشت زمان مواجه می‌شود همه چیز قابل تحمل می‌شود. یعنی گذر زمان را علت عادی شدن و آسان شدن اتفاقات سخت زندگی می‌دانیم در حالی‌که این اتفاقات در اصل برای انسان سخت نبوده جز آنکه از نظر ذهنی و فکری آن را سخت دیده است فقط گذشت زمان باعث شده سختی‌ها را راحت‌تر ببینیم و در مورد آن فکر کنیم. به‌طور مثال وقتی فردی امتحان دادن را سخت ببیند نمی‌تواند نمره قبولی از آن بگیرد در حالی‌که فردی دیگر به راحتی از عهده‌ آن امتحان بر می‌آید. آن تصور ذهنی از سختی درس و امتحان نه‌تنها نمی‌گذارد در نمره قبول به‌دست بیاید بلکه مدام می‌خواهد توان یادگیری را هم پایین بداند. تاجایی‌که با یک بررسی می‌بینیم علت عدم قبولی در امتحان به ناتوان دیدن خودمان در یادگیری برمی‌گردد.
 
خداوند در قرآن زندگی انسانی که به خالق خویش تکیه نمی‌کند را سخت دانسته و به‌عکس زندگی کسی که به خدا تکیه کرده را آسان می‌گرداند. خداوند پرده‌ای جلوی چشم کافران می‌اندازد تا نبینند و نفهمند که زندگی در این دنیا خیلی راحت و آسان است زیرا آنها با این فکر که می‌توانیم بدون تکیه و اعتماد به خدا زندگی راحتی داشته باشیم در حالی‌که نمی‌توانند و خود را در مهلکه می‌اندازند. خداوند در آیه8 سوره اعلی به پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «وَنُیَسِّرُکَ لِلْیُسْرَى» و براى تو آسانترین [راه‌] را فراهم مى‌گردانیم. در واقع این یعنی پیش از اینکه پیامبر(ص) را برای دعوت مردم بفرستند می‌گوید: «ای پیامبر در تمام کارهایت تو را به سادگی و آسانی موفّق می‌کنیم و...» آن کسی می‌تواند زندگی آسانی داشته باشد که صادقانه و از صمیم قلب هر روز بگوید: «ایّاکَ نَعْبُدُ وَ اِیّاکَ نَسْتَعین»؛ انسانی که خداوند را حامی خود و توانا در هر امری بداند حقیقت عالم را می‌فهمد و زندگی دنیا را زیبا و راحت می‌بیند.

خداوند در قرآن آسانی پس از سختی را با تاکید ذکر می‌کند و می‌فرماید: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا، إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا»؛ پس، از پى دشوارى آسانى است. هر آینه از پى دشوارى آسانى است.(1) این تاکید خداوند معطوف به کمکی هست که از سمت او برای انسان‌ها می‌رسد. این موضوع را می‌توان در قالب یک مثال آورد و آن اینکه انسان‌ها مانند طفلی هستند که در وقت محتاجی و هر نیاز مدام گریه می‌کنند اما هنگامی که بزرگتر می‌شوند برای خواسته‌هایشان تلاش می‌کنند و اگر به گذشته خود نگاه کنند از این ناتوانی تعجب می‌کنند. نه آن ناتوانی یک طفل قابل انکار است و نه نگاه به آن؛ انسان‌ها وقتی خود را قدرتمند می‌بینند از رفتارهایی که نشانه ضعف می‌باشد دوری می‌کنند.
 
آنکه به خداوند تکیه می‌کند خود را قدرتمند کرده است چون قدرتی بالاتر از قدرت خداوند نیست و هیچ چیز برای او سخت نیست. شاید اگر کسی به طفلی در گهواره بگوید که خداوند روزی تو را می‌رساند و به تو اطمینان می‌دهد که نیاز تو را برطرف می‌کند کمتر گریه می‌کند. یعنی در حد اعلان نیاز نه بی‌قراری‌های بی‌مورد. البته این فقط یک مثال است. اگر این اطمینان در وجود ما باشد ما هم آرامش پیدا می‌کنیم و سختی‌ها برای‌مان آسان می‌شود. پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْرِ وَ أَنَ الْفَرَجَ مَعَ الْکَرْبِ وَ أَنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً»؛ با هر دشواریی آسانی است و بدان که نصرت و یاری خدا در صبر است. چون صبر کنی به مقصود می‌رسی و چون غم و اندوه دهد بعد آن فرح و رستگاری می‌دهد؛ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً.(2)
 
انسان‌ها گاهی یکدیگر را در سختی یاری نمی‌کنند و به آینده‌ای آسان و امیدوارانه فکر نمی‌کنند. خداوند هیچ‌گاه نمی‌گذارد کسی در سختی بماند و تا بوده انسان‌ها پس از تحمل سختی‌ها آسانی و راحتی را به چشم دیدند. پس باید خود را از قیودی که آنها را آزار می‌دهد رها کنند و خود را در تنگنای تصور غیر قابل تحمل بودن سختی‌ها نگذارد. أمیرالمؤمنین(علیه السلام) : «أَنَّ امْرَأَهْ اسْتَعْدَتْ عَلَی زَوْجِهَا أَنَّهُ لَا یُنْفِقُ عَلَیْهَا وَ کَانَ زَوْجُهَا مُعْسِراً فَأَبَی عَلِیٌّ(علیه السلام) أَنْ یَحْبِسَهُ فَقَالَ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً» امام صادق(علیه السلام) از پدرش از امام علی(علیه السلام) نقل کرده است: همانا زنی نزد امیرالمؤمنین(علیه السلام) از شوهرش شکایت کرد که به او خرجی نمی‌دهد، درحالی‌که مرد در سختی بود. پس علی(علیه السلام) از زندانی کردن آن امتناع کرد و فرمود: إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً؛(3)
 
 
انسانی که حقیقت دنیا را بفهمد فقط دنبال آباد کردن دنیایش نمی‌رود و خود را به هلاکت نمی‌اندازد زیرا بسیاری از سختی‌های دنیا نه سختی هست و نه لزومی برای رفتن به سمت آن و درگیر شدن با آن وجود ندارد. پس با نگاه آخرتی و خدایی همه چیز برای او آسان می‌شود، یعنی وقتی در دنیا قناعت پیشه کنیم نه سختی دنیا را تحمل می‌کنیم و نه سختی آخرتی را. انسان‌ها باید تلاش کنند، کوشش کنند، زندگی ایده‌آلی برای خود درست کنند و احساس خوشبختی کنند اما نه با غوطه‌ور شدن در سختی‌ها. کسی که فهمید دنیا فانی است از مرگ نمی‌ترسد و از لحظه لحظه زندگی خود لذت می‌برد. کسی‌که هر اتفاقی را امتحان خداوند بداند دیگر اندهگین و افسرده نمی‌شود. تحمل او بالا می‌رود چون ذهن او به یک نیروی عظیم تکیه می‌کند. خداوند کریم رحمت را بر خودش واجب نموده است، فرمود: «کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَة»؛(4) ما باید خیالمان در سمت خداوند راحت باشد. پس باید مراقب خود باشیم که در سختی‌ها فرسوده نشویم و استحکام‌مان را از دست ندهیم. صبر و تحمل سخت‌ها فقط در دین و فرهنگ ما نیست. زبان و بیان دانشمندان و کارشناسان در همه کشورها معطوف به این است که باید سختی ها را تحمل کرد تا قدرتمند شویم.

پینوشت: 
(1) سوره شرح، آیه 5و6
(2) تفسیر اهل بیت علیهم السلام، جلد۱۸، صفحه۲۰۰
(3) تهذیب الأحکام، جلد۷، صفحه۴۵۴
(4) سوره انعام، آیه54