ماجرای توهین به امام رضا(ع) در یک فیلم و واکنش مردم

قلب ایران

یک: تار عنکبوت یک شبکه است؛ شبکه‌ای منسجم از تارهای نازک که در برخی موارد عنکبوت در مرکز آن، ساکت و خموش و باشکوهی به‌خصوص جای می‌گیرد. قلب و رگ‌های آدمی نیز یک شبکه است. شبکه‌ای تودرتو که از قلب به همه نقاط بدن می‌رسد و با هر تپش قلب خون تازه در آن دمیده می‌شود. یک هتاک بی‌فرهنگ هنر نشناس، امام رأفت و مهربانی را مرکز یک شبکه از تارعنکبوت تصویر کرده؛ اما حقیقت آن است که تمام کوچه‌ها و خیابان‌های ایران رگ‌هایی‌اند که دل ایرانیان را به یگانه قلب ایران وصل می‌کنند.

قلبی که ملقب به رأفت است و هر دم امید و نور و عشق را به سرتاسر ایران می‌دمد. ایران منظومه است و شمس‌الشموس مرکز آن؛ ایران غزل است و امام رضا شاه‌بیت. ایران انگشتری است و امام هشتم عقیق شرف. وقتی از این حقایق بی‌اطلاع باشی و به حریم محترم اعتقاد مردمت اهانت کنی، تعجب می‌کنی از اتحاد و اجماعی که علیهت شکل می‌گیرد. در روزهایی که دوقطبی‌های کاذب بین مردم آتش بحث‌وجدل افروخته بود، محبت علی‌بن‌موسی‌الرضا صداها را یکی کرد. 

دو: کسی که به اعتقاد پاک، مبرهن، مستحکم، همه‌گیر و کهن مردم خود بی‌پروا اهانت می‌کند؛ از هیچ مفهومی به‌اندازه هنر دور نیست. هنر احساسی است که از همزیستی مهربانانه، همدلانه، دلسوزانه و برادرانه هنرمند با مردم جامعه پدید می‌آید. کسی که انسان‌های پیرامونش دل‌زده و منزجر باشد، هرگز نمی‌تواند به احساس زیبایی نابی که آفرینش هنری را در پی دارد دست یابد. این احساس، ثمره مردم‌دوستی است.

هنرمندان بااینکه همواره ایرادات جامعه خود را موردنقد قرار می‌دهند؛ اما دل‌بسته‌ترین افراد به جامعه هستند. در غیر این حالت یک هنرمند هرگز نمی‌تواند دم از رسالت اجتماعی بزند. این نکته‌ای است که در مورد پیامبران الهی نیز صادق است. پیامبر یک قوم فردی است که با افراد آن قوم همدم و مأنوس است. قرآن در آیه هشتاد و پنج سوره مبارکه اعراف می‌فرماید: «وَإِلَىٰ مَدْیَنَ أَخَاهُمْ شُعَیْبًا  قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَکُمْ مِنْ إِلَٰهٍ غَیْرُهُ...» مفسران در توضیح کلمه «أخاهم» می‌گویند این واژه ناظر بر صمیمیت و رفاقت حضرت شعیب با مردم قوم خویش است. 

سه: ما در مواجهه با هنر جشنواره زده، با آثاری طرفیم که رنگ و بویی از فرهنگ ایران ندارند و گویی از اساس برای مخاطب ایرانی ساخته نشده‌اند.

این در حالی است که بزرگ‌ترین آثار هنری جهان، پر ارجاع‌ترین آثار به فرهنگ‌های مبداء خود هستند؛ چنان‌که تنها مردم اهل همان فرهنگ و جغرافیا می‌توانند به‌تمامی مقصود و منظور هنرمند دسترسی داشته باشند. ما وقتی شعر حافظ را می‌بینیم گویی با اثرانگشت فرهنگ ایران طرفیم؛ آیینه‌تمام‌نمای هویت ایرانی. اما اثری که تماما بر ضد فرهنگ مبداء سازنده خود باشد؛ مطلقا هنری نیست. 

چهار: حنای جشنواره‌های خارجی با «کن» امسال بیش‌ از پیش برای مردم بی‌رنگ شد. جشنواره‌ای از حواشی که در آن هم عرف هم وطن و هم اعتقاد ایرانی به فروش رفت. همچنین با جایزه‌ای طرفیم که صرفا به دلیل ظلم ومشقتی که یک بازیگر در گذشته متحمل شده به او رسیده؛ جایزه‌ای که حقیرتر از آن است که حتی سیاسی باشد./ نویسنده: جواد شاملو
 

«ما و آزمون تکرار شونده عنکبوت‌های موهن»

 

ماجرای فیلم «عنکبوت مقدس» و توهین سازندگان آن به ساحت امام هشتم(ع) که طی چند روز اخیر واکنش‌های بسیاری را برانگیخته‌، نه آغاز ماجراست و نه پایان آن. همه می‌دانیم که طراحی‌های گسترده‌ای برای هجمه به اعتقادات مسلمانان، از چند دهه قبل سازمان دهی شده‌است و آن‌چه امروز شاهد آن هستیم، بخشی از همان روندی است که نمونه‌هایی مانند «آیات شیطانی» سلمان رشدی یا «قرآن‌سوزی» تری جونز را پیش روی ما می‌گذارد.

در واقع ما با یک اقدام خلق‌الساعه روبه‌رو نیستیم که نتوانیم درباره آن، تحلیلی دقیق و درست ارائه کنیم. کافی است نگاهی به پشت سرمان بیندازیم تا ببینیم که طی دست کم سه دهه گذشته، هر از گاهی، تولیدات رسانه‌ای یا سینمایی غربی‌ها، به طور اخص کشورهای اروپای غربی و آمریکا، از زاویه‌های مختلف، با اهداف سیاسی و در قالب‌های مختلف طرح‌های ضد اسلامی خود را به پیش می‌برند.

آن‌ها به طور رسمی و بدون رودربایستی، از هر آن‌چه بتواند در تخریب چهره اسلام مؤثر باشد، حمایت می‌کنند؛ به خصوص اگر این تولیدات، بر بستر وقایعی شکل بگیرد که در ذهن مخاطبان، صاحب سابقه و پیشینه باشد. اگر بخواهیم تعبیر درستی از این روند داشته باشیم، باید آن را نوعی آزمون تکرارشونده بدانیم که درصدد است معیارها، باورها و وابستگی‌ها را در مخاطبانش محک بزند. این آزمون‌ها، هر بار جزئی‌تر می‌شوند و اگر یک‌بار کلیت اسلام و شخصیت بی‌بدیل حضرت ختمی‌مرتبت(ص) هدف هجمه قرار می‌گیرد، برای دفعه‌های بعد، ورود به جزئیات بیشتری مصداق پیدا می‌کند.

اگر شما در ابتدای فیلم «جن‌گیر»، فقط با صدای اذان یا قرار گرفتن در محیطی اسلامی روبه‌رو می‌شوید که در آن، کارگردان به دنبال القای نشئت گرفتن بدی‌ها از آموزه‌های اسلامی است، این بار و در «عنکبوت مقدس»، شما بی‌پرده و صریح، در ابتدای فیلم، با توهینی تصویری روبه‌رو می‌شوید که اصولاً نیازی به القائات یا تفسیرهای جانبی ندارد و به طور مستقیم مخاطب را به سراغ مسئله اصلی و مدنظر کارگردان می‌برد.

کارگردان فیلم نیز بدون رودربایستی و به صراحت اعلام می‌کند که فیلمش نه راجع به قاتل زنجیره‌ای که درباره «جامعه قاتل‌ زنجیره‌ای‌ پرور»‌ است که البته کارگردان ریشه‌های این قاتل پروری را با رندی و گاه با صراحت تماما به اصل دین ارجاع می‌دهد. قصه فیلم نیز مانند بیشتر فیلم‌های ضداسلامی یا ضدایرانی مشابه آن، حول یک داستان واقعی دور می‌زند اما روایت را به شکلی اساسی تغییر داده‌اند تا باورمندی مخاطب به اهداف مدنظر سازندگان بهتر و مؤثرتر باشد؛ روایتی که وقتی به سراغ پیشینه و پرونده مربوط به آن می‌روید، در می‌یابید که با واقعیت تفاوت عجیب و غریبی دارد.

با این حال، همان طور که گفتیم قطعا این فیلم آخرین نمونه از این گونه فیلم‌ها نخواهد بود و آن چه در این میان باید مدنظر قرار گیرد، علاوه بر موضع گیری و محکومیت و اعتراض که در جای خود لازم و واجب است اتخاذ رویکردی بلند مدت مبتنی بر فرهنگ سازی و تولید محتواهای روشنگرانه در قبال این رویکرد مخرب است. دشمن، با اهداف سیاسی در هر حال، کار خودش را می‌کند؛ فیلم و محصولات چندرسانه‌ای می‌سازد و با استفاده از راه‌های گوناگون، آن را تا داخل خانه ما می‌آورد و ما را بیخ گوشمان با تهاجمی سنگین روبه‌رو می‌کند. حال سوال این است که آیا در این مصاف سنگین، توانایی ایستادگی و دفاع از خود و تغییر وضعیت از حالت مدافع به مهاجم را داریم یا نه؟ ما به حق معتقدیم که ظرفیت‌های علمی و دینی‌مان، برای جواب‌گویی و اقناع نسل جوان کافی و بسیار غنی است.

بنابراین، نیازمند راهبردی هستیم که بتواند این ذخیره غنی را با روشی آسان، سریع و در عین حال تأثیرگذار، به جامعه‌ منتقل کند. این یک حقیقت غیرقابل انکار است که دفاع، با پشتوانه محکم اخلاقی و عقلی، دوام، تأثیر و عملکرد بسیار قدرتمندانه‌تری دارد. توهین به ساحت مقدس امام هشتم(ع)، بی‌تردید پاسخی درخور و دندان‌شکن می‌خواهد اما ضروری است که برای مسلح کردن جامعه با سلاح دانش و عقلانیت، تمهیداتی بیندیشیم تا دفاع ما تنها به دوران اوج‌گیری احساسات محدود نباشد./ نویسنده: جوادنوائیان رودسری
 

سخنان کارگردان فیلم عنکبوت مقدس

انسانیت‌زدایی از ایران به زبان علی عباسی کارگردان ایرانی دانمارکی فیلم #عنکبوت_مقدس: "این فیلم تنها درباره یک «قاتل زنجیره‌ای» نیست، بلکه درباره یک «جامعه قاتل زنجیره‌ای» است."

توضیحات خبرنگار ایرانی جشنواره کن در مورد ماهیت فیلم تماماً ضد ایرانیِ عنکبوت مقدس
 

سوال| چرا برای جایزه بازیگری ولو ایرانی که بابت فیلمی که ایران و اسلام را مستقیما تارگت قرار داده باید خوشحال باشیم و به او تبریک بگیم؟
 

دکلمه احمد بابایی: کن مگو، جشنواره مامون! + فیلم

  در جدیدترین مورد از این ابراز احساسات، احمد بابایی شعری را براساس حس خود به این مساله سروده است و این بار شعرش را با دکلمه‌ای از دل و جان خوانش کرده است. این شعر گیرا و گویا، نه تنها به ابعاد مساله فیلم موهن «عنکبوت مقدس» می‌پردازد بلکه در بخش‌هایی هم اشاره‌ای بر حادثه متروپل آبادان دارد و شاعر در این شعر همدردِ مردم داغدیده این شهر غیورپرور شده است که در ادامه با هم این کلیپ زیبا و گیرا را با شعر «احمد بابایی» و موسیقی «شبیر مهرآور» تماشا می‌کنیم:

واکنش کاربران فضای مجازی

 

توهینی سست‌تر از لانه عنکبوت

عنکبوت مقدس، جدیدترین تلاش برای سیاه‌نمایی از جامعه ایرانی و بسترهایی است که ضمن جانی‌پروری، روحیه زن‌ستیزی را در آحاد مردم کشورمان به تصویر می‌کشد. جدیدترین ساخته «علی عباسی» این روزها با اقبال بالایی توسط برخی اپوزیسیون و عناصر ضدانقلاب خارجی مواجه شده است و با اینکه نمره متوسط ۲ را از منتقدان حاضر در کن ۲۰۲۲ دریافت کرده، اما تکنوکرات‌ها، این فیلم را تا اندازه‌های یک شاهکار بالا کشیده‌اند.
 
داستان عنکبوت مقدس، از همان ماجرای معروف «سعید حنایی» و قتل‌های زنجیره‌ای او می‌آید. آن دوران یعنی سال‌های ۷۹ و ۸۰، عباسی که دانشجوی تهران بود، تاثیر زیادی از این اتفاق می‌پذیرد و شاید در نگاه نخست، مقولات اسنادی قضیه بود که قصد پرورش آن را داشت اما قطعا این مقولات، حتما دربردارنده مواردی بوده که از سوی سازمان سینمایی وقت رد شده است.
 
زمانی که لوکیشن، از ایران به اردن منتقل شد، می‌شد حدس زد که جریان داستان به چه سمتی خواهد رفت. آن‌هم برای یک کارگردان خارج‌نشین که پس از استقبال فیلم قبلی‌اش(مرز)، مسیر درخشش در جشنواره‌های مهم را به خوبی فراگرفته و شاید به‌دلیل همین فراگیری بود که وی برای فیلم بعدی خود، به سراغ چنین سوژه‌ای رفت چون می‌دانست با هر میزان کیفیتی که این سوژه را پروار کند، توسط طیف خاصی مورد حمایت قرار می‌گیرد.
 
البته که پذیرفته‌شدن فیلم در بخش رقابتی کن، جسارت کارگردان در تحلیل‌های فرامتنی را بیشتر کرد. علی‌الخصوص آنجا که صراحتا عنوان کرد هدفش از ساخت این فیلم، فراتر از به تصویر کشاندن یک جانی، بلکه درباره جامعه این قاتل است و روحیه زن‌ستیزی که ریشه در جامعه ایران دارد. این گفتار سفیهانه درحالی از زبان کارگردان این فیلم عنوان شد که در طول قرن گذشته که جمعیت کشور از ۱۴میلیون به ۸۵ میلیون افزایش یافته، حتی به عدد انگشتان یک دست نیز قاتلانی از این دست وجود نداشته، آن‌وقت چگونه جامعه ایران می‌تواند یک جامعه جانی‌پرور باشد؟
 
نسبت دادن اختلال‌های روانی یک جانی به کلیت جامعه ایرانی و اشاعه تمایلات سادیستی او به تمام مردان ایرانی، بلاهتی جنون‌آور است که قطعا با توجه به افزایش شانس برنده شدن فیلم در شاخه‌های مختلف صورت گرفته است. بنابراین ماهیت فیلم و سازنده آن را نباید چندان جدی گرفت؛ درست به‌مانند فیلم که یک پروژه معمولی است و اینک پرداخت بیش از اندازه به آن، دشمنان را جری‌تر خواهد کرد تا بر روی ابعاد پیدا و پنهان این فیلم معمولی موج‌سواری کرده و جامعه را نسبت به آن حساس‌تر کنند.
 
کارگردان با برخی آیتم‌ها نظیر فوکوس بیش از اندازه به حرم مطهر امام رضا(ع) یا انتخاب «زهرا امیرابراهیمی» برای ایفای نقش اصلی فیلم، درصدد حساس کردن پروژه در اذهان مردمی کشور بود وگرنه مشابه این سوژه را «ابراهیم ایرج‌زاد» نیز به تولید رسانده بود که بدون کوچک‌ترین حساسیتی به روی پرده رفت و اتفاق ناگواری را هم رقم نزد. در قبال این پروژه معمولی و فاقد ارزش هنری، چند روی‌کرد مهم وجود دارد که عدم‌رعایت آنها به مثابه انداختن توپ در زمین دشمن و بازی دادن به این نحله خطرناک فکری است.
 
نخست آن‌که عنکبوت، لقب سعید حنایی به‌عنوان قاتل سریالی این اتفاق است و مقدس هم از روی مشی شبه‌مذهبی او برداشته شده است. نام فیلم، کاملا مصداق کاراکتر اصلی فیلم است بنابراین شیطنت رسانه‌ای فیلم که احتمالا از سوی بنگاه‌های خبری خارج‌نشین طراحی شده و طی آن، شهر مشهد به عنوان ساختار عنکبوتی نشان داده شده که حرم مطهر در نقطه مرکزی آن قرار دارد، یک مورد انحرافی در راستای حساس کردن بیشتر مردم به این فیلم است. بنابراین پرداخت بیش از اندازه به این مسیر انحرافی، بازی کردن در زمین این تفکر التقاطی است.
 
دوم، حساس شدن بر روی جایزه گرفتن زهرا امیرابراهیمی است. جایزه‌ای که دیگر همه متوجه شده‌اند بر چه مبنایی به این بازیگر گمنام تعلق گرفته است. اینکه بخواهیم این ماجرا را به داوری اصغر فرهادی و نفوذ او در میان هیأت داوران مرتبط بدانیم، از آن دست موارد انحرافی است که در پازل ایران‌هراسی تعریف شده است. قطعا اگر فرهادی از چنین نفوذی برخوردار بود، این فیلم را در شاخه‌های مهم‌تری صاحب جایزه می‌کرد تا این مسیر ضدایرانی بودن فیلم، تاثیر بیشتری پیدا کرده و حساسیت‌های به‌مراتب بیشتری را برانگیزاند.
 
عنکبوت مقدس مانند ده‌ها فیلم ضدایرانی است که در طول سال علیه کشورمان ساخته می‌شود. حال برخی از این پروژه‌ها با یک نگاه حساسیت‌زا از داخل کشور، به پروژه‌ای مهم در چشم مردم تبدیل شده و نام آن پروژه‌ها تا همیشه در اذهان مردم باقی می‌ماند و برخی دیگر ولو با وجود کیفیت بالاتر، چون چندان حساسیتی ایجاد نمی‌کنند، در پیشگاه ملت ایران مغفول مانده و اصلا به چشم نمی‌آیند.

حال پرداخت بیش از اندازه به این فیلم معمولی، تنها آب ریختن در آسیاب تئوریسین‌های پشت‌پرده این اتفاق است که می‌خواهند با یک حرکت نرم فرهنگی، هم به جامعه ایران و حکم‌رانان آن بتازند و هم انتقادهایی را به مذهب و تفکرات حول این محور وارد کنند. در عنکبوت مقدس بیش از آن‌که با یک فیلم طرف باشیم، با یک بازی استراتژیک مواجه هستیم که هوشمندی هر یک از طرفین، پیروز این میدان رسانه‌ای را مشخص خواهد کرد.
 

عضو شورای پروانه نمایش: سازندگان «عنکبوت مقدس» قاتلان تصویری اهل‌بیت(ع) هستند

 
حجت‌الاسلام سرلک گفت: گمان می‌کردم قاتلان اهل‌بیت(ع) بر اساس تعبیر «قَتَلة الأیدی و الألسن» فقط 2 گروه‌اند. اول کسانی که دست به شمشیر می‌برند و دوم افرادی که اهل بیت(ع) را با زبان، ترور شخصیت می‌کنند. گروه سوم، قاتلان تصویری‌اند! حجت‌الاسلام علی سرلک، عضو شورای پروانه نمایش آثار سینمایی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه مسجد و هیأت خبرگزاری فارس در خصوص فیلم سینمای «عنکبوت مقدس» اظهار داشت: قبلاً گمان می‌کردم قاتلان اهل‌بیت(ع) بر اساس تعبیر «قَتَلة الأیدی و الألسن» فقط دو گروه‌اند.

اول کسانی که دست به شمشیر می‌برند و دوم افرادی که با زبانشان، اهل بیت(ع) را ترور شخصیت می‌کنند، اما حالا گروه سوم قاتلان هم از راه رسیده‌اند؛ قاتلان تصویری! دنیا آوردگاه این زد و خورد است و این هر سه گروه در بیت عنکبوت به سر می‌برند و چه خانه سستی دارند.
 
«عنکبوت مقدس» یک پازل از پروژه صهیونیستی برای اسلام‌ستیزی است
وی با اشاره به اینکه پروپاگاندا و فضای تبلیغات روانی حول فیلم «عنکبوت مقدس» که در برابر اسلام به راه افتاده، یک پروژه صهیونیستی حساب شده است که پیش از این هم بوده، گفت: این پروژه حساب شده با استفاده از ظرفیت‌هایی مانند جشنواره‌های سینمایی، رویدادهای فرهنگی و... جنگ روانی بزرگ به راه می‌اندازند تا القای اسلام‌ستیزی کنند و نماد و منابع دینی را دچار آسیب سازند.
 
سرلک گفت: فیلم «عنکبوت مقدس» براساس یک داستان واقعی ساخته شده است، اما داستان‌پردازی و سبک پرداخت آن، تردیدی نمی‌گذارد که به دنبال اجرای یک پازل برای آسیب است. عنوان این فیلم، لوکیشن و نماهای گوناگون آن از حرم امام رضا(ع) و پوستر آن همگی بیانگر این هدف است. این کارشناس دینی با اشاره به اینکه این موضوع از نگاه افرادی که نگاه دینی هم ندارند، پذیرفته نیست، تصریح کرد: این جریان بنا دارد همان پروژه را جلو ببرد و قطعه‌ای از آن پازل است. این یک مواجهه و برخورد تمدنی است.
 
در برابر این پروژه دشمن، باید آثار اثباتی تولید کنیم
وی در پاسخ به این سوال که سالیان سال است فیلم‌ها و آثار مختلف در جشنواره‌های بین‌المللی به سیاه‌نمایی ایران و اسلام‌ستیزی می‌پردازند، برای مقابله و اعتراض چه باید کرد، گفت: بهترین اقدام، کار اثباتی است. باید فیلم‌ها، رمان‌ها و آثار اثباتی و تبیین دقیق‌تر و دلپذیرتری تولید کنیم که در این صورت آثار تخریبی این آثار کمتر خواهد شد. اصل کار این است که باید فضا را به سمت تولید آثار اثباتی و محتوای مفید و موثر ببریم. سرلک گفت: اگر چند سریال درباره امام رضا(ع)، اصحاب ایشان، سیره و حیات رضوی تولید کنیم که یک مورد در این زمینه داشته‌ایم، اما آنچنان قوی نبود بلکه یک شروع بود. باید آثار بسیاری داشته باشیم تا مانع آثار تخریبی این کارها شود.
 
هنرمندان بنا به اصل آزاداندیشی، موضع‌گیری کنند
این عضو شورای پروانه نمایش آثار سینمایی گفت: در گام بعدی جامعه هنری باید باید اولین و مهم‌ترین واکنش را نسبت به این آثار داشته باشند. حتی کسانی که تعلق خاطری به مباحث دینی ندارند، از روی بُعد آزاداندیشی باید واکنش دهند؛ زیرا توهین به مقدسان هر آئین و دینی قبیح است و نیاز نیست تعلقی به آن دین داشته باشند. بنابراین باید هنرمندان به صورت فوری نسبت به این اقدام واکنش نشان دهند.

وی افزود: در گام بعدی دستگاه دیپلماسی ما در این زمینه‌ها باید فعال شود و دیپلماسی فرهنگی باید جدی گرفته شود. صحن سازمان ملل صرفاً محلی برای بیان مواضع سیاسی و حکومتی نیست. می‌توان این مسائل را هم مطرح و اعتراض کرد. باید اعتراض رسمی به مجموعه‌های دست‌اندرکار این فیلم اعلام شود. باید در بالاترین مجامع بین‌المللی صدای اعتراضمان را بلند کنیم. سرلک در پایان خاطرنشان کرد: مردم هم باید نسبت به این اتفاق سکوت نکنند و مانند همین روزها که در فضای مجازی مطالب مختلف از امام رضا(ع) دارند، سکوت نکنند که مجموع این اقدامات می‌تواند از آثار تخریبی این اقدامات کم کند.
 

درباره واکنش‌ها به یک فیلم ضدایرانی در جشنواره کن

میلاد جلیل‌زاده نوشت: امام رضا(ع) قلب ایران است. این را آن معامله‌گر بازنده هم خوب می‌دانست که به ساحت درخشان‌ترین نماد هویت ایرانی حمله کرد. او خواست قلب ما را نشانه بگیرد؛ اما تاریخ نخوانده بود تا بداند که لایزالی یک محبت عمیق و حقیقی، چگونه نسل به نسل عامل انسجام و وحدت بین لایه‌های مختلف اجتماعی در ایران شده است. اهانت به امام رضا(ع) تمام مردم ایران را همدل و یکپارچه کرد و مرزها مشخص شدند.

دو روز پیش در همان جشنواره‌ای از یک فیلم موهن به ساحت فرهنگ ایران و نماد درخشانش امام رضا(ع) تقدیر به عمل آمد که سال‌هاست تصاویر زشت و کریه از ایران را به بالاترین قیمت می‌خرند. حالا بالاخره کار به جایی رسیده که رفتارهایی از این دست، نه‌تنها تاثیری در به‌هم خوردن اعتمادبه‌نفس جمعی ایرانیان نداشته باشد، بلکه هر هجمه‌ای به هویت ملی و دینی ایران که عمدتا با عاملیت خودفروختگان هموطن انجام می‌شود، مردم را هوشیارتر و متحدتر کند.

علی عباسی، کارگردان فیلم عنکبوت مقدس، دو مشکل عمده روحی و اجتماعی دارد که در فیلمش آنها را برون‌داد یا به‌عبارتی تخلیه کرده است. یکی از بحران‌های او، اختلال هویتی است. انتقام از جلوه‌های باستانی فرش ایران و شکوهمندی بی‌زوال امام‌رضا(ع)، نتیجه چنین بحرانی است.

بحران دوم که جنبه روانی دارد، به عقده‌های جنسی او که خودش می‌گوید بهشان دچار است، ربط پیدا می‌کند. جالب اینجاست که سعید حنایی، قاتلی که فیلم درباره‌اش ساخته شده، به‌واقع دچار اختلال یا عقده‌های جنسی نبود و از اختلالات دیگری رنج می‌برد؛ اما علی عباسی اینها را به آن شخصیت دور از دسترس الصاق کرده تا برون‌دادی از مسائل روحی و روانی خودش را تبدیل به فیلم کند.

بخت با علی عباسی لااقل آنقدری یار بود که با قرار دادن این محتواها ذیل یک نتیجه‌گیری کلی سیاسی، بتواند آن را به فستیوال کن بفروشد و با استفاده از هنرپیشه‌ای که کن می‌خواست به‌عنوان ترحم بابت بلاهایی که قبلا در زندگی بر سرش آمده، نخل طلا را به او بدهد، فیلمش را حتی در فهرست برندگان اختتامیه هم دید.

در ادامه، طی دو بخش مجزا به بررسی ریشه‌های این دو اختلال روانی و اجتماعی و تاثیرشان بر پدید آمدن فیلمی مثل عنکبوت مقدس پرداخته شده است. این نوعی از نقد ژنریک یا تکوینی است که البته به‌دلیل علاقه نویسنده‌اش به هویت ایرانی و مقام قدسی امام‌رضا(ع) از به خرج دادن احساسات در لحن پرهیز نکرده است.

پس از آن به چند مورد اشاره می‌شود که در جهان غرب نسبت به ساخته شدن فیلم‌هایی با موضوعات مقدس مسیحی اعتراض‌هایی صورت گرفته است. یک مورد هم در هندوستان با همین موضوع مورد اشاره قرار می‌گیرد. اینها توضیحاتی واضح برای اثبات مجدد همین نکته بدیهی هستند که نباید به اعتقادات دیگران توهین کرد و اگر چنین رفتاری بشود، در هر جای دنیا که باشد به آن اعتراض خواهد شد.

علی عباسی و بحران اختلال اجتماعی هویت؛ روی دیگر سکه داعش
  این انتقام از کیست؟ از چیست؟ پوستری برای فیلم عنکبوت مقدس طراحی کرده‌اند که در آن عکس نامتعارف و ناجور یک زن روسپی را جای گل قالی ایرانی گذاشته‌اند. می‌دانیم که همه دنیا ایران را به فرش می‌شناسند و طراحی فرش ایرانی یکی از بسترهای مهم برای تحلیل ذهن ایرانیان است. گل قالی همیشه به ایده مرکزی این جامعه اشاره دارد و جای دادن چنین تصویری در آن، یعنی در مرکزیت فکر این جامعه هیچ‌چیز پررنگ‌تر از زن روسپی نیست.

یعنی تمام فکر و ذکر جامعه مردسالار ایران دفع خطر از این زنان است، یعنی این درون‌مایه فکری که قاتل هولناکی مثل سعید حنایی به آن دچار است، در جامعه ایران جنبه تاریخی دارد. هرکس جست‌وجوی مختصری در ماجرای سعید حنایی کرده باشد، می‌داند که او پس از یک تعرض ناکام به همسرش، ابتدا رفت سراغ مردانی که فکر می‌کرد مزاحم نوامیس مردم می‌شوند تا حال آنها را بگیرد و بعد که دید زورش نمی‌رسد، نقشه قتل زنان خیابانی را کشید. یعنی حتی در ذهن یک روانی خفه‌شده در عقده‌های شخصی هم اولین معضلی که طرح می‌شد، بحث زن‌ها نبود. اصلا استدلال‌آوری در رد چنین تهمتی به ناخودآگاه جمعی و تاریخی ایران، لازم نیست.

اساسا خود کسی که چنین اتهام بنیادین و بزرگی وارد می‌کند، باید برای ادعایش دلیل بیاورد. تشبیه نقش‌های پیچیده فرش ایرانی به تارهای عنکبوت هم یک انتقام‌جویی کور از جانب کسی است که حتی خودش در ایران بزرگ نشده و زندگی نکرده است. سکانس ابتدایی فیلم با یک نمای معروف (Establishing shot)  آغاز می‌شود که تصویر هوایی دستکاری‌شده‌ای از شهر مشهد است. حرم امام‌رضا(ع) در قلب شهر قرار دارد و رشته‌هایی از چراغ‌ها مثل تارهای عنکبوت از این حرم به‌سمت نقاط مختلف شهر رفته‌اند.

مشخص است که امام‌رضا(ع) را به چه چیزی تشبیه کرده‌اند و داخل ذهن این موجودی که ساخته‌اند، مطابق همان پوستر و باقی محتوای فیلم، چه چیزی گذاشته‌اند. در اینجا به امام‌رضا(ع) به‌عنوان عنصری تعیین‌کننده در هویت ایرانی حمله می‌شود. خود علی عباسی هم به‌عنوان نویسنده و کارگردان فیلم می‌گوید فیلمش نه درباره سعید حنایی، بلکه درباره جامعه‌ای است که قاتل‌پرور است.

لابد عباسی خودش را از این قاعده مستثنی می‌داند تا در جامعه غربی پذیرفته شود. اما حقیقت این است که مشکل اصلی او بحران هویت است. او نه کاملا سوئدی یا دانمارکی شده و هویت اروپایی را توانسته دریافت کند و نه آنقدر ایرانی است که در این هویت شریک باشد؛ لذا برای اثبات خودش به جامعه غربی ناچار می‌شود بزرگ‌ترین توهین‌ها را به اصل و اساس جامعه پدری‌اش نثار کند. نیروهای داعش که از کشورهای غربی به این گروه می‌پیوستند هم دچار چنین بحرانی در هویت‌شان بودند.

آنها عمدتا از نسل دوم مهاجرانی بودند که نه مثل پدران‌شان هویت عربی داشتند و اساسا عربی را بدون لهجه می‌توانستند حرف بزنند و نه به‌خاطر موی مشکی پوست نیمه‌روشن‌شان در جامعه غربی پذیرفته شدند. انتخاب آنها نوعی انتقام‌جویی بود که هویت شرقی را رادیکال‌تر از خود مردم سنتی شرق ادعا می‌کرد و امثال علی عباسی که دست‌شان به چندتا جشن و جشنواره غربی می‌رسد و از ادغام‌شان در جامعه غربی هنوز ناامید نشده‌اند، از آن سوی بام شیرجه می‌زنند.

عباسی و افرادی مثل او از قبیل طارق صالح، فیلمساز مصری‌الاصل سوئدی که در همین دوره از کن هم حضور داشت، روی دیگر سکه داعش هستند؛ موالید نوعی از بحران هویت که سرانجام‌شان به خشونتی انتقام‌جویانه و کور از جامعه‌ای با هویت سنتی منجر می‌شود. قربانی هر دو گروه هم سرزمین طردشده و ترک‌شده مادری و پدری است. مشتی بی‌وفا که یا خودشان یا پدران‌شان وطن را مثل هتل دانستند و وقتی از خدماتش ناراضی بودند، ترکش کردند، حالا به همان‌جا برگشتند تا سرخوردگی بابت این هجرت بی‌فایده را تخلیه کنند.

آنها می‌خواهند تلافی این بی‌هویت‌شدگی را سر جایی دربیاورند که در ذهن خودشان پوزخند نامرئی مردمش را تخیل می‌کنند. کسی به آنها نگفته بود که «پس چی شد؟ مگر قرار نبود آنجا خوشبخت‌تر از ما شوی؟» اما این شکست‌خوردگان، چنین صدایی را در ذهن خودشان می‌شنیدند.

هیچ‌کس مثل اینها نمی‌تواند قلب شریان‌های اجتماعی سرزمین مادری‌شان را خوب شناسایی کند؛ چه بیگانه‌ها و چه حتی ساکنان خود آن سرزمین. شکولوفسکی، فرمالیست روس، جمله بسیار مشهوری دارد که می‌گوید «ساکنان لب ساحل، صدای امواج دریا را نمی شنوند» بله! آنها عادت می‌کنند و آن صداها، آن بو و مزه‌ها، جزئی از خودشان می‌شود که پشت عدسی چشم‌ها و پرده‌های گوش است؛ اما کسی که دورشده و آشنایی‌زدایی را تجربه کرده، خوب می‌داند قلب ماجرا کجاست و به همان‌جا حمله می‌کند. مثل داعش که به جان آثار باستانی و تاریخی غرب آسیا افتاد و حتی اماکن مقدس مذهبی را تخریب می‌کرد و مثل علی عباسی که به جان طرح باستانی قالی ایران و مکان مقدسی مثل حرم امام‌رضا(ع) افتاد.

آیا تا به‌حال یکی از آن کسانی که به‌دلیل بحران هویت مبتلا به چنین حقد و کینه‌هایی شده‌اند، در وضعیتی دیده شده که عقده‌هایش گشوده شده و آرام گرفته باشد؟ علی عباسی هم هرگز به چنین آرامشی نخواهد رسید و حریف هیولایی نمی‌شود که به جان ذهنش افتاده است. او سراغ چیزی رفته که حساسیت ویژه‌ای از سمت مردم ایران درموردش وجود دارد و هرچیز را ببخشند یا فراموش کنند، هتک‌حرمت به آن را نمی‌بخشند. قبل از عباسی کسان دیگری به گنبد حرم امام‌رضا(ع) با گلوله توپ حمله کرده بودند و کسان دیگری برای جاانداختن قانون بی‌حجابی، در یکی از صحن‌های این حرم، حمام خون به‌راه انداختند؛ اما آن دم و دستگاه سرجایش باقی ماند و شکوهش عالمگیرتر هم شد. شما هم محو می‌شوید و می‌روید و ما می‌مانیم. چراغ‌های حرم روشن می‌ماند و بوی گل‌های قالی ایرانی در هوای آن می‌پیچد.

این عقده‌های جنسی را خود سعید حنایی هم نداشت

واکنش 7 مداح به توهین فیلم «عنکبوت مقدس» نسبت به ساحت امام رضا(ع)