در قرآن داستان زندگی چند طایفه به عنوان کسانی که مورد غضب الهی قرار گرفتند، مطرح شده است که خودپسندی، کوچک‌شمردن افراد، غرور و برتری‌جویی مهم‌ترین ویژگی‌های این قوم‌ها به شمار می‌رود.
به گزارش راسخون به نقل از فارس، جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله «محمدی ری‌شهری» پنج‌شنبه هر هفته پس از فریضه نماز مغرب و عشا در مصلای بزرگ ری برگزار می‌شود که در جلسه هفته گذشته (25 دی‌ماه) این مفسر قرآن کریم به تفسیر آخرین آیه سوره مبارکه «حمد» پرداخت که بخشی از آن در ادامه می‌آید:
در ادامه بحث در تبیین هفتمین آیه از آیات سوره مبارکه حمد به تفسیر جمله نورانی «غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ»(حمد/7) رسیدیم.
ما از خداوند منان می‌خواهیم که ما را در زندگی به راه مستقیم هدایت کند راهی که به سعادت و کامیابی دنیا و آخرت ختم شود و می‌گوییم: «صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ»(حمد/7) راه کسانی که نعمت یافته‌اند از جانب شما نه کسانی که مورد غضب واقع شده‌اند.
قوم‌هایی که «المَغضُوبِ عَلَیهِمْ» درباره آنها صدق می‌کند
در قرآن چند طایفه به عنوان کسانی که مورد غضب الهی قرار گرفتند مطرح شده‌اند. خداوند داستان این سه قوم و طایفه را برای ما بیان می‌کند تا از سرنوشت آنها عبرت بگیریم.
از خدا می‌خواهیم راه کسانی را انتخاب نکنیم که مورد خشم تو بودند. در کنار این دعا باید تلاش کنیم مثل اقوامی که مورد غضب الهی قرار گرفته‌اند زندگی خود را تنظیم نکنیم.
نخستین قومی که قرآن آنها را مورد غضب الهی دانسته، قوم عاد بودند که در جلسه قبل توضیح داده شد. قوم فرعون دومین قومی هستند که بعد از قوم عاد به عنوان «مَغضُوبِ عَلَیهِمْ» در قرآن معرفی شدند.
در آیات مختلفی از قرآن داستان فرعون و فرعونیان بیان شده که آیات 51 تا 56 سوره مبارکه «زخرف» بخشی از این آیات است. در این آیات هم اجمالا داستان فرعون مطرح شده و هم به این اشاره شده که فرعون و فرعونیان مورد خشم الهی قرار گرفتند و هم به چند نکته آموزنده که برای امروز ما درس است که راهکاری به ما می‌دهد تا چگونه از غضب الهی در امان باشیم.
ویژگی‌های قوم فرعون
«وَنَادَى فِرْعَوْنُ فِی قَوْمِهِ قَالَ یَا قَوْمِ أَلَیْسَ لِی مُلْکُ مِصْرَ وَهَذِهِ الْأَنْهَارُ تَجْرِی مِن تَحْتِی أَفَلَا تُبْصِرُونَ»(زخرف/51) در این آیه به این نکته اشاره شده که فرعون برای عوام فریبی با قوم خود اینجوری صحبت می‌کرد که آیا مملکت مصر برای ما نیست و من شاه این مملکت نیستم؟ نمی‌بینید این نهرها از زیر کاخ من عبور می‌کند، آیا عظمت من را نمی‌بینید؟ «أَمْ أَنَا خَیْرٌ مِّنْ هَذَا الَّذِی هُوَ مَهِینٌ وَلَا یَکَادُ یُبِینُ» (زخرف/ 52) من بهترم یا آن (حضرت موسی) که شخص خاری است و نمی‌تواند خوب هم صحبت کند. «فَلَوْلَا أُلْقِیَ عَلَیْهِ أَسْوِرَةٌ مِّن ذَهَبٍ أَوْ جَاء مَعَهُ الْمَلَائِکَةُ مُقْتَرِنِینَ»(زخرف/ 53) اگر او (حضرت موسی) راست می‌گوید پس چرا بر او دستبندهایى زرین آویخته نشده یا با او فرشتگانى همراه نیامدهاند «فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطَاعُوهُ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْمًا فَاسِقِینَ» (زخرف/ 54) با این حیله‌ها مردم را تحقیر و بی‌هویت کرد در نتیجه مردم هم از او تبعیت کردند، «فَلَمَّا آسَفُونَا انتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ أَجْمَعِینَ» چون ما را به خشم درآوردند از آنان انتقام گرفتیم و همه آنان را غرق کردیم که «آسَفُونَا» همان خشم الهی است. در ادامه هم می‌فرماید: «فَجَعَلْنَاهُمْ سَلَفًا وَمَثَلًا لِلْآخِرِینَ» (زخرف/ 55) داستان فرعون را پیشنیه‌ای برای آیندگان قرار دادیم تا عبرت بگیرند و ببینند چرا هلاک شده و گرفتار غضب الهی شدند.
کسانی که به خاطر خودپسندی مورد غضب الهی قرار گرفتند
هر کس مثل آنها عمل کند و ویژگی‌های آنها را داشته باشد به همان میزان مورد خشم الهی قرار می‌گیرد. اولین مشکلی که فرعون و فرعونیان داشتند خودپسندی بود. در قرآن 2 نفر چنین ادعایی داشتند که اول شیطان بود. شیطان بر آدم سجده نکرد و خود را برتر می‌دانست و خدا او را از درگاهش راند و بعد هم فرعون بود که خدا آنها را مورد غضب الهی قرار گرفت.
اگر خودبین شدی بدان که عاقبت آن هلاک شدن است و این مختص فرعون و فرعونیان نیست.
مرضی که حضرت عیسی(ع) هم قادر به مداوای آن نبود
در حدیثی از امام صادق(ع) داریم: کسی که نسبت به خودش و یا نسبت به رأی و عقیده‌اش خودپسندی داشته باشد هلاک می‌شود به درستی که حضرت عیسی(ع) فرمود: همه بیماران را به اذن خدا شفا دادم و کورِ مادرزاد و مبتلا به مرض پیسی را به اذن خدا مداوا کردم و مرده‌ها و اموات را به اذن خدا زنده نمودم اما انسان احمق را هرچه کردم نتوانستم اصلاحش کنم. پس گفته شد: ای روح الله منظور شما از احمق چیست؟ فرمود: کسی که إعجاب و خودپسندی نسبت به رأی و نفسش دارد و خیال می‌کند که تمام خوبی‌ها و فضائل برای اوست و چیز نقصی ندارد و تمام حق و حقیقت را در خود می‌بیند و هیچ کلام ناحقی را برای خود احتمال نمی‌دهد؛ این شخص احمقی است که هیچ چاره و درمانی برای دردش نیست و من از دوای آن عاجزم. ( مستدر‌ک‌الوسائل، جلد 1، صفحه 138)
بیماری خودپسندی ارث شیطان و فرعون است بنابراین اگر می‌خواهی راه «غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ» در تو مستجاب شود خودپسند نباش. دعا کن اما مواظب باش خودپسندی انسان را مورد غضب الهی قرار می‌دهد.
دومین صفت که انسان را از راه درست منحرف می‌کند، اهمیت دادن به ثروت و مال است. ملاک فرعون برای ارزشمندی ثروت بود و می‌گفت اگر حضرت موسی(ع) حاکم است چرا دستبند طلا ندارد؟
به همان مقدار که ملاک انسان، ثروت و پول باشد به همان میزان ارث فرعونی در او هست.
میراث فرعونیان و شیطان
سومین درسی که از این آیه می‌گیریم این است که یکی از ابزارهای مستکبران جهان در گذشته و حال برای اینکه بر دوش توده مردم سوار شوند تحقیر مردم است. قرآن می‌فرماید که فرعون هویت انسانی مردم را گرفت و گمراه‌شان کرد.
انسان با شخصیت هیچ‌گاه تسلیم زور نمی‌شود. این «هیهات من الذله» که میراث انقلاب ماست میراث انبیا و امام حسین(ع) است. امام حسین(ع) که آن را گفت یاد همه پیروان اسلام داد که اگر می‌خواهید زیر بار استکبار نباشید باید تسلیم حق باشید و شخصیت خود را به هیچ قیمتی از دست ندهید.
در روایاتی داریم که هیچ کسی را تحقیر نکن. کوچک شمردن انسان‌ها از میراث طاغوت‌ها و فرعونیان است. امروز مردمی که بیدار هستند زیر بار زور نمی‌روند اما مردمی که هویت ندارند تسلیم زور می‌شوند.
2 خصلت مهم فرعونیان که باعث خشم الهی شد
چهارمین درس از این آیات نیز ذلت نپذیرفتن است اما دو خصلت فرعونیان از همه مهم‌تر است. یکی در سوره مبارکه «قصص» آمده که می‌فرماید: فرعون و سپاهیانش کبر ورزیدند و فکر کردند به سوی ما باز نمی‌گردند؛ کبر و غرور آنها سبب شد که اینها غرق شوند.
این هم از آموزه های قرآنی است که نباید در زندگی متکبر بود و اگر کسی بخواهد متکبر نباید باید در برابر حق تسلیم باشد.
پیامبر(ص) به ابی‌ذر فرمود: کسی که اندازه ذره‌ای کبر در وجودش باشد وارد بهشت نمی‌شود و اگر کسی بخواهد متکبر نباشد باید در برابر حق متواضع باشد. انسان متکبر وارد بهشت نمی‌شود. ابی ذر پرسید: من زیبایی را دوست دارم آیا این کبر است؟ حضرت فرمودند: نه این کبر نیست.
در روایات دیگر داریم که از حضرت می‌پرسند: کفش زیبا کبر است که ایشان فرمودند: نه این کبر نیست بلکه خدا زیبایی را دوست دارد.
کبری که باعث می‌شود که بوی بهشت هم به مشام افراد نرسد این است که افراد در برابر حق سرکشی کنند.
افرادی که متکبر نباشد در برابر حق تسلیم است. فروتنی در پذیرفتن حق است بنابراین اگر حق را از هر کسی شنیدی بپذیر اما اگر نپذیرفتی ارث شیطان در وجودت تجلی یافته است.
ویژگی دیگر فرعونیان ظلم و برتری‌جویی است. فرعون و فرعونیان آیات حضرت موسی(ع) را قبول نکردند چون حس برتری داشتند.
قرآن می‌فرماید از سرنوشت ظالمان عبرت بگیرید. در روایتی از پیامبر اکرم(ص) داریم: گاهی انسان با حلم و بردباری به درجه عابدی که شب‌زنده‌دار و دائم روزه می‌گیرد، می‌رسد. گاهی در نامه عمل نوشته ظالم است اما هیچ چیز جز خانواده‌اش زیر دست او نیست و به آنها ظلم می‌کند که این ارث فرعون است.
اگر کسی می‌خواهد مورد خشم خدا قرار نگیرد متکبر نباشد و ظلم نکرده و برتری‌جویی نکند. از خداوند می‌خواهیم به ما توفیق دهد این رذایل اخلاقی را از خودمان دور کنیم.
درس تفسیر قرآن آیت‌الله ری‌شهری 25دی‌ماه 1393
/2759/
