این پدیده به نظر همه کارشناسان، سیاستمداران و پزشکان مهمترین کار هر کشور را آموزش و اطلاع رسانی می‌دانند. به همین دلیل رسانه به جایگاه مهمی رسیده است.
در کشور ما نیز بی تردید رسانه‌های همگانی به ویژه رسانه ملی می‌توانند در خنثی سازی شایعات و اخبار جعلی شبکه‌های خبری و معاند که در این بحران به‌دنبال بهره برداری‌های سیاسی و شیطنت‌آمیز خود هستند، بیشترین نقش و سهم را ایفا کنند. از آنجایی که همواره اخبار منفی و یک‌سویه یا اخبار جعلی تا هفت برابر اخبار واقعی مورد پذیرش مخاطبان قرار می‌گیرد.
بی تردید اقدامات روشنگرانه و انعکاس اخبار درست و واقعی به مخاطبان در چنین فضایی کاری دشوار بوده و به سختی می‌توان تأثیر اخبار قلابی و جعلی را از اذهان زدود. لذا اعتماد به منابع و مراجع رسمی رسانه‌ای از جمله صدا و سیما که با همه ی انتقادات وارده کماکان به نسبت رسانه‌های دیگر بالاترین رتبه را در این ارتباط در میان رسانه‌های دیگر به خود اختصاص داده است، می‌تواند در اوضاع و احوال بحرانی ناشی از دریافت خیل عظیم اطلاعات و اخبار متناقض درست و نادرست بسیار تعیین کننده باشد.
صداوسیما شاید به دلیل وجود برخی کج‌سلیقگی‌ها و بعضا سیاست‌های رسانه‌ای نادرست و اقتصاد محور، از قرار گرفتن در جایگاه حقیقی باز مانده است که بی‌شک می‌توانست با همراه داشتن «اعتماد عمومی» بسیار تاثیرگذار‌تر از شرایط فعلی باشد. در ادامه ضمن تقدیر از زحمات همه فعالان در این سازمان، به برخی از رویکردهای رسانه ملی در یک ماه اخیر که حواشی زیادی نیز به دنبال داشت اشاره خواهد شد.
عادی جلوه دادن شرایط در روزهای اولیه شیوع کرونا
شواهد نشان می‌دهد که در اوایل اعلام رسمی ورود ویروس کرونا به کشور، صدا و سیما نیز مانند بسیاری از نهاد‌های دیگر این موضوع را خیلی جدی نگرفته بود و گزارش‌ها و برنامه‌های پرحاشیه‌ای درباره کرونا پخش می‌کرد.اوایل ورود کرونا صداوسیما سیاست محافظه کارانه‌ای را در پیش گرفت و در روزهایی ابتدایی تلاش کرد شرایط را عادی جلوه بدهد و به مردم نشان دهد که وضعیت آن‌چنان که گفته می‌شود خطرناک نیست. در روزهای ابتدایی مجریان و کارشناسان برنامه‌های تلویزیونی صرفا بر شست و شوی دست‌ها و حفظ فاصله تاکید داشتند و مدام تکرار می‌کردند که این ویروس از آنفلونزا خطرناک‌تر نیست و بیشتر سالمندان را در خطر قرار می‌دهد. رسانه ملی به نوعی تلاش داشت وضعیت را عادی نشان دهد.
در همان روزهایی که قم به عنوان کانون اولیه ویروس معرفی شد، صداوسیما گزارشی عجیب با عنوان "در قم چه خبر است؟ " منتشر کرد که در آن اخبار پیرامون کرونا در قم را شایعات فضای مجازی خواند و تاکید کرد که در هوای بارانی قم بسیاری از مردم بی توجه به این شایعات به زندگی عادی خود ادامه می‌دهند. کسبه و بازاریان کار خود را تعطیل نکرده اند و مردم در خیابان‌ها هستند. گزارشگر با چند تن از شهروندان قمی مصاحبه می‌کند که همه آنها تاکید می‌کنند همه چیز ردیف است و مشکلی وجود ندارد. گزارشگر تلاش می‌کند اوضاع قم را عادی و عالی جلوه دهد.
اما بعد از گذشت مدت کوتاهی برنامه‌های صداوسیما درباره ویروس کرونا با تاخیر و با ریتم آرامی جدی‌تر شد. با افزایش تعداد مبتلایان و جانباختگان و سرعت شیوع بیماری تازه صداوسیما به جدی بودن ماجرا پی برد.
پخش سریال‌ها و برنامه‌های تکراری
از نخستین اقدامات تلویزیون برای حضور مردم در خانه‌ها و توجه به قرنطینه‌های خانگی اعلام پخش چند سریال تلویزیونی از شبکه‌های مختلف سیما بود؛ سریال‌های «مرد هزار چهره»، «خانه به دوش»، بازپخش «خندوانه» و پخش فیلم‌های سینمایی، مهمترین آثار در نظر گرفته شده برای این ایام تا پایان سال بود که سریال‌ها به دهه ۸۰ و عمده آثار جزو تکراری‌های ۱۰ بار بازپخش شده تلویزیون در شبکه‌های مختلف بوده‌اند. این رویکرد چه با هدف ماندن مردم در منازل و چه با هدف روحیه‌بخشی و سرگرمی‌سازی صورت گرفته باشد، نتوانست در این مدت به خروجی مناسبی برسد. از اساس هم نشان داد تلویزیون با پخش برنامه‌هایی که بارها سراغ آنها رفته است اصلا برای چنین موقعیتی آماده نبود و حتی نتوانست در کوتاه مدت خود را جمع و جور کند.
تولید برنامه هایی با حضور تماشاگران
جدای از گزارش‌های بحث برانگیز صداوسیما برخی برنامه‌های تولیدی سازمان نیز چالش آفرین شد. به‌رغم هشدار‌های مسئولان بهداشت و سلامت درباره خطرات ناشی از برنامه‌هایی که با حضور تماشاگر در استودیو ضبط می‌شدند، رییس سازمان صداوسیما با این توجیه که صداوسیما نمی‌تواند در روزهای شیوع ویروس کرونا، تحرک و تولید را رها کند، از حضور تماشاگران در برنامه‌هایی که با چنین ساختاری روی آنتن می‌روند دفاع کرد.تولید برنامه‌هایی همچون «دورهمی» و «عصر جدید» با حضور تماشاگران و ادامه ساخت سریال‌های تلویزیونی انتقاد کارشناسان را در پی داشته است. صداوسیما در واکنش به این انتقادات عنوان کرد که تمام نکات بهداشتی را رعایت می‌کند، اما علیرضا وهاب‌زاده مشاور وزیر بهداشت با انتشار توییت‌هایی هشدار داد که عملا امکان ضدعفونی محل ضبط برنامه‌هایی که با حضور جمع کثیری از تماشاگران تولید می‌شود، وجود ندارد و این شیوه‌ها و تمهید‌های اعلام شده هم کارکردی ندارند.
تشویق مردم به خرید از فروشگاهها
نخستین و مهمترین ویژگی ویروس کرونا قدرت شیوع آن است. این روزها همه پزشکان و مشاوران حوزه بهداشت در ایران و جهان مردم را به ماندن در منازل خود توصیه می‌کنند. خود تلویزیون هم بارها در برنامه‌ها اعلام می‌کند که مردم از منازل خود تا حد امکان و جز به‌ضرورت خارج نشوند. اما درست در کنار همه اینها یک برنامه رپرتاژی در تلویزیون که تقریبا به طور شبانه چند دقیقه‌ای روی آنتن است مردم را به خرید رفتن از یک فروشگاه تشویق می‌کند؛ چراکه جنس‌های آن تخفیف‌های خوبی برای مردم دارد.انتشار خبری جعلی در خصوص انتقال ویروس کرونا از طریق هوا
صدا و سیمای در خبری در روز جمعه هشتم فروردین ماه اعلام کرد: «نتایج آخرین تحقیقات سازمان بهداشت جهانی تاکید کرد که کرونا از طریق هوا نیز منتقل می‌شود و بسته به دما و رطوبت هوای هر منطقه تا هشت ساعت در هوا و در فضاهایی که افراد مبتلا سرفه یا عطسه کرده‌اند می‌ماند».
کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت ایران با انتشار توئیتی به این خبر صدا و سیما واکنش نشان داد و موضوع انتقال ویروس کرونا از طریق هوا را نادرست ارزیابی کرد. وی همچنین نوشته است که افراد عادی نیازی به ماسک ندارند.
انتشار تصاویر اشتباه
صداوسیما در گزارشی که در دو بخش خبری پخش شد برای اینکه ثابت کنند اوضاع ایتالیایی‌ها از ما بدتر است، تصاویر مربوط به اسکان خیابانی بیماران یک بیمارستان در زلزله کرواسی را به جای بیماران کرونایی ایتالیا پخش کردند. این گزارش از سوی افکار عمومی به عنوان یک کار غیراخلاقی عنوان شد و واکنش‌های بسیاری برانگیخت.کار به جایی رسید که مهران مدیری، مجری برنامه دورهمی صداوسیما نیز به این شیوه کنایه زد و بیان کرد که اخبار داخلی گرونا با لحن غمگین و اخبار خارجی کرونا با لحن خوشحالی شبیه عروسی بیان می‌شود و تنها یک آهنگ شهرام... کم دارد.
در نگاه اول برای مخاطب ایرانی اهمیتی ندارد که در ایتالیا یا آمریکا چند نفر فوت شده‌اند یا چند نفر مبتلا شده‌اند. می‌خواهد ببیند که در کشور چه خبر است. این ارزش خبری «مجاورت» در همه جای دنیا رعایت می‌شود. کسی که کار رسانه‌ای انجام داده باشد می‌داند که خبر ایران برای مردم ایران از اخبار کشورهای دیگر مهمتر است و بقیه اخبار در درجه دوم اهمیت قرار دارد.
مدیران صداوسیما نگاه دهه شصتی به خبر دارند. برای مثال فکر می‌کنند برای اینکه میزان نارضایتی مردم را کنترل کنند و ذهنیت مردم و افکار عمومی را در دست بگیرند و ناکارآمدی‌شان را بپوشانند، به مردم بگویند که کشورهای پیشرفته هم وضعیتشان از ما بدتر است.
جانبداری رییس سازمان صدا و سیما از توسکا
اخیرا نیز در جلسه ستاد ملی مبارزه با کرونا رئیس صداوسیما درباره پیشنهادی در خصوص تبلیغ شرکت‌هایی که می‌توانند در ایام کرونایی به مردم کمک کنند می‌گوید: «اگر ما این‌کار را بکنیم، شرکت توسکا از ما شکایت می‌کند!» این اظهارات علاوه بر واکنش منفی کاربران شبکه های اجتماعی، زمینه سوء استفاده و موج سواری رسانه های بیگانه را فراهم کرد.تا جایی که ستاد اجرایی فرمان امام با انتشار اطلاعیه‌ای هرگونه مشارکت در مدیریت یا مالکیت سهام در شرکت توسکا و اپلیکیشن روبیکا را تکذیب کرد. «یاشار سلطانی» در واکنش به اظهارات رئیس صدا و سیما در توییتی نوشت: «برای مردمی که زندگی و سلامت‌شان توسط کرونا تهدید می‌شود، چه ننگی بالاتر از اینکه رییس صداوسیمایش وکیل مدافع منافع مافیای توسکا است».
طب سنتی و مدرن
در میان برنامه های سازمان آنچه بیشتر به چشم می‌خورد فقدان یک کارشناس مسلط به شرایط و اوضاع جامعه است. گویی سازمان می‌خواهد جامعه را به دنبال خود بکشد در حالی که این کار ممکن نیست. البته این به معنای نیست که صداوسیما هر جا که جامعه رفت دنبالش برود. بلکه باید مسلط به اخبار جامعه باشد و بداند در آن چه می‌گذرد. آنچه که همه بدنه نظام از آن خالی است در این سازمان هم گویی پیدا نمی‌شود و آن وجود چند جامعه شناس و حتی روانشناس و حتی افرادی که تسلط بر وقایع روز داشته باشند و بتوانند آن را به کار ببندند.به طور مثال وقتی که چند نفر مدعی طبابت کرونایی‌ها با داروهای سنتی شدند و توسط نیروی انتظامی بازداشت شدند و جاعل از آب درآمدند، سازمان باید با دقت بیشتری سمت این موضوع برود. اگر کسی در تلویزیون مدعی شد که می‌توان با استفاده از چند گیاه دارویی در برابر کرونا مقاوم شد و مردم به آن عمل کردند و جواب نگرفتند، چه کسی پاسخگو است؟ یا به خیال آنکه کرونا نمی‌گیرد، جسم آلوده به کرونای خود را به مناطق دیگر کشور انتقال دهد و دیگران را آلوده کند چه کسی پاسخگو است.
در حالی که اخبار موجود در جامعه و نظر متخصصان امر و حتی وزارت بهداشت از عدم تاثیر داروهای طب سنتی برای کرونا می‌گوید، این سازمان خبری پخش می‌کند که یک متخصص طب سنتی از تاثیر برخی گیاهان دارویی در پیشگیری از کرونا و پایین آمدن تعداد جانباختگان می‌گوید. جالب آنکه خود این سازمان از طرفی این اخبار و نظرات در مورد عدم تاثیر گیاهان دارویی را تایید و خبر آن را پخش می‌کند. اینجا نمی خواهیم در مورد صحت و عدم صحت این خبر صحبت کنیم بلکه می خواهیم از بلاتکلیفی مردم بگوییم.
این دوگانگی در عمل سازمان علارغم آنکه توجه مردم به اخبار را به خاطر اطلاع رسانی دقیق در این مدت بیشتر کرده است، ریزش‌هایی هم داشته است. ظاهرا سازمان آنجا که احساس کند خودش می‌فهمد اصلا توجهی به توصیه های وزارت بهداشت نمی‌کند. شاید سازمان صداوسیما هر نوع کارشناسی و متخصص را در خود دارد که می‌تواند هرجا که خواست نظر دهد و نظرش بر دیگر نظرات غالب باشد.
اشتباهات سازمان مانند تلاش بی وقفه اش برای اطلاع رسانی در خبر رسانی خیلی آشکار به نظر می‌رسد. در این مدت خبرهای بسیاری را نقل کرده که اشتباه از کار درآمده و مردم را به اشتباه انداخته. به نظر می‌رسد این سازمان باید دقت خود را پخش خبر بیشتر کند.
بالاخره در این ماجرا تصمیم‌گیران سازمان تا حدودی فهمیدند که صادق بودن با مردم نعمت بزرگی است و باعث جلب اعتماد مردم می‌شود و کمتر باعث می‌شود با اعتماد به رسانه های دروغگوی معاند آسیب ببینند. این سازمان وقتی همه اخبار موجود در مورد موضوعی را به سمع و نظر مردم می‌رساند به وضوح می‌بیند که اقبال مردم به اخبار و نظرات کارشناسان سازمان زیادتر می‌شود و راضی‌تر از قبل هستند و بهتر می‌توانند با شرایط کنار بیایند، باید شفافیت و صداقت خود را بالا ببرد.
