فراسوی سیاست خارجی جمهوری اسلامی چه خواهد بود؟
همزمان با فرارسیدن تاریخ سه نوامبر و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری2020 آمریکا، بخش زیادی از توجهات و تمرکز جریان‌های سیاسی و رسانه‌ای جهان، به این اتفاق معطوف شده است. «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور مستقر آمریکا که از ماه‌ها قبل، بارها و بارها روند برگزاری انتخابات 2020 آمریکا و رای‌گیری پستی در این کشور را به چالش کشیده بود، در اواسط روز چهارشنبه(14آبان ماه)، با برگزاری یک کنفرانس مطبوعاتی در کاخ سفید، از پیروزی قطعی خود در انتخابات سخن گفت.این درحالی است که رقیب اصلی وی یعنی «جو‌بایدن» با تقبیح سخنان ترامپ در اعلام پیروزی پیش از موعد، به هواداران خود نوید این را داد که کارزار انتخاباتی آنها در مسیر پیروزی قرار دارد و نباید تسلیم جوسازی‌ها و اقدامات سیاسی و رسانه‌ای ترامپ شد. این تنش‌ها در شرایطی اتفاق می‌افتند که تا اواسط روز چهارشنبه(14 آبان ماه)، شواهد و قرائن حاکی از پیروزی ترامپ بودند با این حال با شمارش آراء پستی در ایالت‌های مهمی نظیر ویسکانسین، میشیگان، نوادا و پنسیلوانیا، شرایط تا حد زیادی تغییر پیدا کرد و تا اکنون (روز پنجشنبه، 15آبان ماه در ساعت13)، جو‌بایدن نامزد دموکرات‌ها در انتخابات2020 آمریکا، با کسب 264 رای الکترال در رقابت با ترامپ که تاکنون 214 رای الکترال کسب کرده، به نحو قابل توجهی پیش افتاده و اکنون بخت مسلم ریاست جمهوری آمریکا است.
در این چهارچوب، دونالدترامپ و تیم انتخاباتی وی ضمن بیان انتقادات گسترده از روند برگزاری انتخابات 2020 آمریکا تاکید کرده‌اند که بی قانونی‌های زیادی در روند برگزاری انتخابات صورت گرفته و آنها احتمالا راهی دادگاه عالی آمریکا خواهند شد تا حقوق خود را استیفا کنند. به نظر می‌رسد با تداوم روند کنونی، پیروزی بایدن تا حد زیادی قطعی باشد و ترامپ و تیم وی، جنجال‌های گسترده‌ای را در عرصه سیاست و جامعه آمریکا به راه اندازند.
استراتژی دیپلماتیک بایدن که از سوی سایر امضا کنندگان برجام مورد حمایت قرار می‌گیرد، به دنبال جلب حسن نیت و اعتماد می‌باشد که زیربنای مذاکرات است. جزئیات تاکتیک‌های مذاکره بایدن هنوز فاش نشده است. از بین سه نگرانی عمده، احتمالا مسئله موشکی ساده‌ترین مسئله برای مذاکره بین طرفین است.
در سال 2017، آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب تصریح کرد که برد موشک‌های بالستیک را به 2000 کیلومتر محدود کرده است. اگر ایران با محدودیت‌ها در حوزه برنامه موشکی و همچنین صادرات موشک به حزب‌الله که تهدیدی مستقیم برای اسرائیل است، موافقت نماید شکل‌گیری مذاکرات بین طرفین را تسهیل می‌بخشد.
تهران بار دیگر تعهد خود را مطابق با برجام تایید کند که تحت هیچ شرایطی هرگز به‌دنبال تولید یا دستیابی به سلاح هسته‌ای نخواهد بود. هر دو طرف موظف به توافق در مورد ماهیت و زمان بندهای اصلاح شده خواهند بود. ایران باید به محدودیت‌های قابل تأیید آژانس انرژی اتمی در مسئله غنی‌سازی اورانیوم بازگردد و ایالات متحده باید کلیه تحریم‌های ترامپ را لغو کند. اما به همین سادگی نیست. انتظار نمی‌رود که بایدن همه تحریم‌های برجامی ترامپ را یک‌باره لغو کند. وی احتمالا برخی از تحریم‌ها را برای پیش‌برد مذاکرات لغو خواهد کرد، در حالی‌که برخی را برای گرفتن امتیاز و اهرم نفوذ بیشتر بر فعالیت های منطقه ای ایران حفظ کند.
اگرچه بایدن هیچ برنامه گسترده‌ای برای صلح در خاورمیانه اعلام نکرده، اما شرایط در وضعیت فعلی مناسب است و برای انجام آن ضروری است. یک طرح صلح‌آمیز و جاه‌طلبانه می‌تواند ایران و سایر ذی‌نفعان منطقه‌ای را در یک مسیری قرار دهد که هر یک، با پذیرش تعهدات عمومی زمینه‌ساز صلح، امنیت و ثبات شوند. بایدن می‌تواند در هر سه موضوع و همچنین طرح «صلح هرمز» حسن روحانی(2019) همراه با سایر اقدامات منطقه‌ای از جمله توافق نامه‌های اخیر آبراهام بهره ببرد.
چنین طرحی می تواند زمینه‌ساز گفتگوی مؤثر بین ایران و سایرین برای تطبیق راه حل‌های سازنده با واقعیت‌های منطقه‌ای را فراهم کند. چالش‌ها و فرصت‌ها نیز قابل توجه خواهند بود. با ظهور نتایج، تحریم‌های باقی مانده می‌تواند به تدریج برداشته شود. پس از اعلام هرگونه برنامه صلح برای بررسی گفتگو بین نمایندگان بایدن و روحانی، ایجاد اعتماد بین طرفین از اهمیت بسیار بالایی برخوردار خواهد بود.
راکد ماندن پرونده ایران در دولت آمریکا
یکی از سناریوهای محتمل در پی برگزاری انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکا، انتخاب قطعی جو بایدن به سمت ریاست جمهوری آمریکا و متعاقبا، راکد ماندن پرونده ایران به مدت چند ماه در دولت آمریکا خواهد بود. دلیل اصلی این مساله نیز تنش آفرینی‌های دونالد ترامپ و اعتراضات گسترده علیه به پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکا خواهد بود. در واقع، ترامپ که در شرایط فعلی موضع خود را در برابر بایدن ضعیف شده می پندارد، اکنون فقط و فقط به دیوان عالی آمریکا و جوسازی‌های رسانه‌ای و سیاسی در داخل این کشور چشم می دوزد تا شاید بتواند بار دیگر موقعیت خود را ابقا کند.
همین مساله تاحدی می‌تواند به راکد ماندن پرونده ایران در چهارچوب دولت آمریکا کمک کند. در قالب این سناریو، تنش‌های گسترده داخلی در جامعه آمریکا با توجه به رویکردهای چند ماهه اخیر دونالد ترامپ کاملا قابل پیش بینی است و انتظار می‌رود که آمریکا تا پایان یافتن دوره ترامپ، دوره پر‌آشوبی را پشت سر بگذارد.
در این دوره زمانی، احتمال ارجاع پرونده ریاست‌جمهوری آمریکا به دادگاه‌عالی این کشور وجود دارد با این‌حال، با توجه به آرا اخذ شده از سوی بایدن و جنجال آفرینی‌های ترامپ، احتمال پیروزی وی در این زمینه چندان بالا ارزیابی نمی‌شود.
سیاست تعامل و گفتگو از سوی جو بایدن
یکی از سناریوهایی که احتمالا بار روی کار آمدن جو‌بایدن به کرسی ریاست جمهوری آمریکا عملی خواهد شد، محقق شدن وعده وی مبنی بر تعامل و گفتگو با ایران و به طور خاص بازگشت آمریکا به توافق برجام خواهد بود. در واقع، بایدن و تیم وی سعی خواهند کرد تا با بازگشت به برجام، تصویری قانون‌شکن و جنجالی از آمریکا در عرصه بین المللی را که دونالد ترامپ ایجاد کرده از بین ببرند و وجهه بین‌المللی کشورشان را احیا کنند.
با این حال، بازگشت جو بایدن به برجام به معنای کاستن از فشارهای دولت آمریکا علیه ایران نخواهد بود. بلکه برعکس جو بایدن نیز به سیاست‌های توأم با فشار خود علیه ایران ادامه خواهد داد و سعی خواهد کرد نه فقط در مساله هسته‌ای بلکه در زمینه‌های دیگر نظیر حضور منطقه‌ای ایران و همچنین صنعت موشکی این کشور نیز با تهران وارد گفتگو و مذاکره شود.
در واقع، بایدن و دموکرات‌ها از حربه تعامل و گفتگو با ایران استفاده خواهند کرد تا در عین حال، فشارها را بر این کشور تشدید کنند و ایران را که تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار دارد، وادار به انعقاد توافقات جدید با دولت آمریکا کنند. به نظر می‌رسد با روی کار آمدن بایدن، فضای اقتصادی ایران تا حدی آرام‌تر شود با این حال، این وضعیت موقت ارزیابی می‌شود و انتظار می‌رود با گذشت زمان و تشدید فشارهای دولت بایدن، بار دیگر چالش‌های اقتصادی ایران نمایان شوند.
تخفیف تنش‌های ایالات متحده آمریکا با چین و روسیه
یکی از سناریوهایی که احتمالاً همزمان با ریاست جمهوری جو بایدن در سیاست خارجی آمریکا برجسته خواهد شد، تنش‌زدایی این کشور با چین و روسیه خواهد بود. در واقع، بایدن سعی خواهد کرد جنجال‌ها و تنش‌های گسترده‌ای را که ترامپ در دوره ریاست جمهوری خود با چین و روسیه به راه انداخته و عملا موجب تضعیف موقعیت و جایگاه آمریکا در عرصه بین‌المللی شده(با ایجاد نوعی اتحاد میان رقبای آمریکا) پایان دهد و زمینه را برای همکاری‌های بیشتر میان آمریکا و این دسته از کشورها هموار سازد و از منزوی‌سازی هر چه بیشتر آمریکا در عرصه بین المللی جلوگیری کند.
در این راستا، انتظار می‌رود تا روند جنگ‌های تجاری آمریکا بر علیه چین و روسیه تا حد زیادی کُند شود و آمریکا بار دیگر در مسائلی نظیر پیمان سلاح‌های کوتاه برد و میانبرد هسته‌ای با دولت روسیه به توافقاتی دست یابد(ترامپ از یاین توافق به طور یکجانبه خارج شده بود). به طور کلی، بایدن و دموکرات‌ها تنش‌زدایی با قدرت‌های نوظهور نظیر چین و روسیه را یکی از اولویت‌های خود در عرصه سیاست خارجی آمریکا تعریف خواهند کرد.
