افزایش آمار بروز این نوع از مسمومیت‌ها در فصل‌های سرد سال، توجه افراد به ایمنی وسایل گرمایشی را به عنوان مهم‌ترین عامل پیشگیری از این نوع مرگ‌ها یادآوری می‌کند؛ بر همین اساس لازم است خانواده‌ها با حساسیت بیشتر نسبت به سلامت خود و اعضای خانواده، ضمن پرهیز از برخی رفتارهای مخاطره آمیز مانند استفاده از گاز پیک نیک در داخل چادر، از کارکرد درست وسایل گرمایشی مانند دودکش بخاری، شومینه و پکیج مطمئن شوند.
دقت و توجه به داغ بودن دودکش، بهترین روش آزمایش کارکرد بهینه وسایل گرمایشی است ، اگر لوله دودکش بخاری سرد است دلیل آن خارج نشدن محصولات احتراق و گازهای سمی از دودکش است که در این صورت باید رفع نقص شود؛ همچنین نصب کلاهک مخصوص برای دودکش در پشت بام‌ها برای جلوگیری از انتشار و برگشت گاز مونوکسید کربن در محیط منزل بارها از سوی کارشناسان توصیه شده است ، و در نهایت اینکه استفاده از دودکشهای آکاردئونی آلومینیومی به علت نبود امکان آب بندی در ابتدا و انتها، بسیار خطرناک است.
قاتل خاموشی که بی صدا و بدون درد جان می گیرد و قربانی حتی لحظه ای حضور قاتل را حس نمی کند، این قاتل آرام و بی صدا چیزی جز یک گاز بی بو و بی رنگ نیست، گاز مونوکسیدکربن یا همان قاتل خاموش هر سال جان عده ای را می گیرد.
یکی از مواردی که می‌تواند منجر به مسمومیت تنفسی شود، گاز مونو اکسید کربن (co) است. مونوکسید کربن گازی است بی رنگ و بی بو که در اثر احتراق ناقص مواد سوختی تولید می‌شود.
آمار مرگ با قاتل خاموش در کشور
این گاز به خصوص در فصل‌های سرد سال به علت استفاده از بخاری، آب گرمکن، اجاق گازهای غیر استاندارد یا به علت سیستم تهویه نامناسب (دودکش) جان بسیاری از انسان‌ها را می‌گیرد. بر اساس اعلام پزشکی قانونی در سال ۱۳۹۸، ۷۸۴ نفر بر اثر مسمومیت فوت شده اند که ۵۹۰ نفر مرد و ۱۹۴ نفر زن بوده اند و در پنج ماهه نخست سال ۱۳۹۹، ۲۳۵ نفر جان خود را از دست داده اند که از این تعداد ۱۸۱ نفر مرد و ۵۴ نفر زن بوده اند.
راهکارهای پیشگیری از مسمومیت و و مرگ با مونوکسید کربن
برای تأمین گرمای منزل یا محل کار خود به هر وسیله‌ای نباید متوسل شد، چنانچه اصول ایمنی را نمی‌دانید از کارشناسان فن، یاری بگیرید.
برای منازل و فضا هیچ‌گاه از بخاری بدون دودکش استفاده نکنید چون به‌طور حتم باعث تولید مونوکسید کربن می‌شود و در صورت بسته بودن فضا مسمومیت با سرعتی بیشتر و شدیدتر ایجاد می‌شود.
هرگز از بخاریهای دستی برای گرم کردن هوای حمام استفاده نکنید؛ چرا که محیط حمام کوچک است و اکسیژن محیط نیز بر اثر بخارآب به سطوح بالا رانده می‌شود و در نهایت بر اثر سوختن ناقص و ایجاد گاز CO مسمومیت قطعی خواهد بود.
در صورت استفاده از وسایل گرمازای دودکش‌دار، حتماً دودکشها کاملاً معاینه و بررسی شود معمولاً مسدودبودن دودکشهای دیوار از عوامل مهم ایجاد مسمومیت و گازگرفتگی و به‌خطر افتادن جان افراد محسوب می‌شود.
دودکشهای غیرثابت (غیردیواری) حتماً کنترل شود، این دودکشها باید از مواد غیرقابل اشتعال و گالوانیزه (زنگ‌نزن) ساخته شده و مقاومت فیزیکی مناسبی داشته باشند، این نوع دودکشها باید حتی‌المقدور کوتاه، مستقیم و در محل اتصالات کاملاً محکم و غیر قابل نفوذ باشد و کلاهک آنها حداقل 60 سانتی‌متر از بلندترین نقطه ساختمان بالاتر باشد.
دودکشها به‌ویژه در مورد شومینه‌ها را هر سال بررسی و از دوده تمیز کنید.
اتصالات دودکشها و سراسر آن باید از هرگونه نقص و نشت گاز حفاظت شود.
استفاده مشترک از دودکش بسیار خطرناک است و دودکشهای فلزی باید در مسیر خود با بستهای مخصوص محکم شده باشد به‌نحوی که از جداشدن اتصالات جلوگیری شود.
قطر دودکش، طراحی آن، مسیر عبور و... باید با توجه به ظرفیت محاسبه و اجرا شود.
از وسایل پخت‌وپز برای گرمایش استفاده نکنید.
شهروندان می‌توانند پیش از نصب و استفاده از وسایل گازسوز با مراجعه به نزدیکترین ایستگاه آتش‌نشانی محل سکونت از کارشناسان آتش‌نشانی درباره نصب و راه‌اندازی این وسایل مشاوره بگیرند.
شایع‌ترین علل مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن
از شایع‌ترین علت‌های گاز گرفتی و مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
۱- چک‌نکردن وضعیت دودکش (سلامت دودکش و مکش مناسب) قبل از نصب و راه‌اندازی بخاری و شومینه
۲- لانه‌سازی پرندگان روی خروجی دودکش، یا مسدود‌شدن با زباله و نخاله‌های ساختمانی
۳- محکم نبودن یا چفت نبودن اجزای دودکش (لوله‌ها و زانویی‌ها)، ضربه خوردن و جداشدن لوله‌های دودکش یا زانویی از وسیله حرارتی یا دریچه دودکش دیوار (در اثر برخورد افراد، بازی بچه ها، برخورد جاروبرقی یا ...) و عدم دقت در اتصال و ایمن‌سازی دودکش
۴- استفاده از لوله‌های خرطومی یا آکاردئونی بعنوان دودکش؛ انتشار گاز CO بدلیل عدم اتصال مطمئن این لوله‌ها به وسیله حرارتی و دریچه دیوار و ایجاد سوراخ‌های ریز در لوله
۵- کج‌شدن، خم شدم یا افتادن دودکش یا کلاهک در اثر باد شدید یا قرار داشتن خروجی دودکش در گوشه یا کنج دیوار با کلاهک غیراستاندارد و مختل شدن مکش دودکش در اثر باد شدید و حتی خطر ورود باد به داخل دودکش و درنتیجه پس زدن دودکش
۶- دودکشهای کم‌ارتفاع؛ بیرون‌زده از پنجره‌ها و دیوار‌ها و رها شده در بالکن یا نمای ساختمان؛ بدون ارتفاع مناسب، بدون عایق و بدون کلاهک H و موثر در ایجاد پدیده مکش معکوس
۷- بستن تمام منافذ و راه‌های ورود هوای تازه حتی دریچه‌های تعبیه شده برای تامین هوا؛ کاهش سطح اکسیژن، بدسوزی، تولید و انتشار CO، مختل شدن کارکرد دودکش و حتی موثر در ایجاد پدیده مکش معکوس
۸- گازگرفتگی به علت بروز پدیده مکش معکوس.
علت: دودکشهای کم ارتفاع، مسدود یا فاقد مکش (بند۶) و بستن تمام منافذ و راه‌های ورود هوای تازه (بند۷) و وجود یک یا چند کانال پرقدرت و مرتفع، مانند: کانال کولر مرتفع تا پشت بام (درصورت نبستن و نپوشاندن دریچه‌های کولر)، هواکش سرویس بهداشتی و حمام، رایزر لوله‌های تاسیسات (درصورت باز بودن پنجره رایزر) و حتی راه‌پله ساختمان چندطبقه (از طریق دریچه بالای درب ورودی)
۹- استفاده از ذغال، اجاق خوراک‌پزی یا چند شعله اجاق‌گاز و حتی بخاری (بدون اتصال دودکش) برای گرمایش خانه یا محل کار یا استفاده از بخاری بدون دودکش در فضای کوچک و بسته
۱۰- گازگرفتگی با قراردادن دودکش بخاری در ظرف آب
۱۱- نصب آبگرمکن در داخل حمام یا رختکن و یا گرم کردن حمام با بخاری، چراغ، پیک‌نیک یا اجاق خوراک‌پزی؛ یا عبور دودکش از فضای داخل یا سقف کاذب حمام
۱۲- عدم مکش مناسب دودکش موتورخانه و پس‌زدن دودکش و انتشار محصولات احتراق و گاز CO از طریق رایزر‌ها و راه‌پله‌ها به کل طبقات ساختمان
۱۳- شکستگی دودکشهای داخل دیوار و وجود ترک و درز روی دیوار‌ها بویژه در اتاق‌های خواب و حمام (فضا‌های کوچک)
۱۴- گازگرفتگی در فضای بسته و کوچک "چادر‌های مسافرتی" با اجاق پیک‌نیک، اجاق خوراک‌پزی و حتی ذغال
۱۵- گازگرفتگی داخل خودرو و اتاقک جلوی کامیون‌ها و تریلی‌ها؛ بدلیل روشن کردن پیک نیک در فضای کوچک و بسته
۱۶- گازگرفتگی در ویلاها، باغ ویلاها، مهمانسرا‌ها و ... که در تعطیلات سکونت پیدا می‌کنند؛ بعلت راه اندازی و روشن کردن بخاری، شومینه، آبگرمکن یا پکیج بدون چک کردن دودکشها و عدم رعایت نکات ایمنی
۱۷- جدا کردن دودکشها برای تمیزکردن دیوار یا زمان خانه تکانی و فراموش کردن یا عدم دقت در اتصال مجدد، محکم و مطمئن دودکش
با کمی احتیاط می توان از مسمومیت و مرگ با مونوکسیدکربن جلوگیری کرد، پس بهتر است برای حفظ سلامت خود و اعضای خانواده نکات ایمنی را در فصل سرد سال رعایت و از وسایل گرمایشی استاندارد استفاده کرد.
منبع:
1. ایرنا/ قاتل خاموش را دست کم نگیرید
2. تسنیم/ چگونه از "قاتل خاموش" در امان بمانیم؟
3. شبکه سلامت/ قاتل خاموشی که بی صدا جان می گیرد/ مراقب باشید تا غافلگیر نشوید
4. صدا و سیما/ قاتل بی بو و خاموش
