آدرس غلط برای بحران جمعیت
ابوالقاسم رحمانی: عجب گیری افتاده‌ایم بین عده‌ای مدعی و همه‌چیزدان که تا تقی به توقی می‌خورد، زبان باز می‌کنند و چنان جامعه را متاثر از اظهارات‌شان می‌کنند که تمام رسانه‌ها و رسانه‌چی‌ها باید مدت‌ها بنویسند و منتشر کنند که چه بوده و چه شده است. یک نفر یک توئیتی می‌زند و یک ادعایی می‌کند، یک جریانی راه می‌افتد که آن سرش ناپیدا! مخالفان و موافقان پا در عرصه می‌گذارند و یکدیگر را متهم می‌کنند.تا اینجا از اصل مساله چیزی نگفتم، چون این رویه در موضوعات مختلف وجود دارد و تعمدا می‌خواستم بدانید یک جریانی همیشه و در همه موضوعات وجود دارد که همین‌طور ثابت درحال بازتولید است. این بار در ارتباط با مساله غربالگری جنین و در گذشته هم در ارتباط با موضوعات دیگر. مساله از توئیت کبری خزعلی آغاز شد. رئیس شورای فرهنگی، اجتماعی زنان و خانواده در شورای عالی انقلاب فرهنگی، ظهر پنجشنبه در توئیتی نوشت: «عرض تبریک به مادران و پرسنل خدوم وزارت بهداشت. بالاخره با تلاش برخی نمایندگان انقلابی مجلس، اجبار به غربالگری توسط مادر و پزشکان با تجویزهای غیراستاندارد و غیرمتقن علمی(که باعث قتل جنین می‌شود) برداشته شد. حالا دیگر هیچ پزشک و مادری مجبور به غربالگری و کشتن جنین نیست.»
انتشار این توئیت همانا و لشکرکشی موافقان و مخالفان مساله غربالگری جنین هم همانا! هرکسی از دید خودش به ماجرا ورود کرد و سعی می‌کرد تا با متهم کردن طرف مقابل ادعای خودش را به کرسی بنشاند. در ادامه به دو مساله خواهیم پرداخت؛ مساله اول استدلال موافقان و مخالفان غربالگری جنین در ایران است، اما مساله دوم که از اهمیت بیشتری هم برخوردار است تبیین فضای موجود و به چالش کشیدن این استدلال‌هاست. استدلال‌هایی که نشان می‌دهد موافقان و مخالفان هنوز از فضای واقعی درک و فهم روشنی ندارند و سعی می‌کنند با پافشاری بر همین مصداق اصل ماجرا را زیر سوال ببرند. به‌عنوان کلان‌ترین ایراد و بزرگ‌ترین ادعایی که در این بین مطرح شد، ارتباط این ماجرا با افزایش جمعیت در کشور است. دو طرف ماجرا و موافقان و مخالفان، هنوز از ملزومات و شرایط مورد نیاز برای افزایش جمعیت در کشور مطلع نیستند که چنین موضوع مهمی را به جای اینکه متاثر از اقتصاد و ازدواج و درمان زوج‌های نابارور و مسائل مهم این‌چنینی ببینند در غربالگری جنین دنبال پاسخ به آن هستند. به هر شکل در بدوضعیتی گیر افتاده‌ایم!
جنجال بر سر یک پیشنهاد
قبل از بیان ادعاهای موافقان و مخالفان، بد نیست واکنش مجلس نسبت به این ماجرای پرحاشیه را بخوانیم. حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در ارتباط با این ماجرا گفت: «چنین مصوبه‌ای به مجلس شورای اسلامی ارائه نشده و این موضوع در قالب پیشنهادی در کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده مطرح شده است. چهار نفر از اعضای کمیسیون بهداشت و درمان عضو کمیسیون مشترک هستند و براساس این پیشنهاد غربالگری اجباری لغو می‌شود. البته اگر والدین تقاضا کنند یا پزشک تشخیص دهد انجام می‌شود. به دلیل موافقت مجلس با بررسی طرح جوانی جمعیت براساس اصل ۸۵ قانون اساسی و به نیابت از صحن علنی، مصوبات کمیسیون مشترک در صحن علنی بررسی نمی‌شود و مستقیم به شورای نگهبان برای تایید ارائه می‌شود. می‌گویند ممکن است سقط‌های غیرقانونی انجام شود اما براساس گزارش پزشکی‌قانونی تمام سقط‌هایی که در پی غربالگری انجام‌شده فقط ۱۰هزار سقط بوده درحالی‌که بسیاری از سقط‌جنین‌ها غیرقانونی بوده است. درواقع آمار واقعی سقط‌جنین در کشور بین ۳۰۰ تا۶۰۰ هزار است و هیچ ربطی هم به موضوع غربالگری ندارد.» محمدحسین فرهنگی، سخنگوی هیات‌رئیسه مجلس هم در واکنش به این اتفاق گفت: «حذف غربالگری زنان باردار مصوبه مجلس نیست، بلکه این موضوع در قالب پیشنهادی در یکی از کمیسیون‌های مجلس مطرح شده و جالب اینکه درمورد آن نیز تصمیم‌گیری نشده است. دراین‌باره نمی‌توان به اظهارنظر نمایندگان ایراد قانونی گرفت، اما آنچه نیاز به اصلاح دارد توجه به این موضوع است که نظر یک نماینده ارتباطی به مصوبات و نظر مجلس ندارد.»علی‌اصغر عنابستانی، سخنگوی کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده هم با تاکید بر اینکه غربالگری در کشور هیچ وقت الزامی نبوده و اکنون هم ممنوع نشده است، گفت: «وضعیت فعلی غربالگری نه به نفع مادران و نه به سود افزایش جمعیت است و تنها عده‌ای سودجو از آن بهره می‌برند. این کمیسیون به دنبال ساماندهی این وضعیت است و کاملا احتمال ایجاد حاشیه‌های پیش از موعد از سوی مافیای مالی پشت سر غربالگری را می‌دادیم. الان در مقام سخنگوی کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده ترجیح می‌دهم بیش از این صحبت نکنم؛ چراکه باید بحث‌های تخصصی مفصلی درباره‌اش انجام داد، در‌نتیجه زمانی که مساله مذکور تبدیل به قانون و ابلاغ شود، چنین خواهیم کرد تا تحت‌تاثیر فضاسازی مافیایی پشت صحنه قرار نگیریم.» با این تفاسیر ما درباره موضوعی حرف می‌زنیم که هنوز به قطعیت نرسیده و صرفا یک پیشنهاد مثل هزاران پیشنهاد دیگر است که معلوم نیست در پایان چه عاقبتی داشته باشد!
استدلال موافقان غربالگری
از توئیت خزعلی که بگذریم و این گلایه را هم داشته باشیم که وقتی هنوز طرح و برنامه‌ای قطعی نشده است و تصمیم نهایی درباره آن گرفته نشده است چرا اخبار مربوط به آن منتشر می‌شود و این‌طور جامعه و رسانه را ملتهب می‌کند. می‌رسیم به ادعاهای موافقان طرح غربالگری که البته تعداد آنها بیشتر از تعداد مخالفان بود و شاید اصلا همین مساله این مقدار بر التهاب فضای ایجاد شده دامن زد. عمده ادعای آنها هم حول مساله موالید سالم بود و برعکس مخالفان که ادعا دارند با وجود غربالگری تعداد زیادی از نوزادان پیش از تولد سقط می‌شوند و این مساله روی ماجرای افزایش جمعیت اثر می‌گذارد غربالگری را تایید می‌کنند. یکی از موافقان غربالگری جنین ناهید خداکرمی، عضو شورای عالی نظام پزشکی است.او بعد از حواشی اخیر پیش‌آمده و ماجرای طرح عدم غربالگری گفت: «سال 90 زمزمه کاهش نرخ باروری در کشور مطرح شد و سازمان ملل گزارشی منتشر کرد و در آن عنوان شد ایران در 2030 ممکن است به سرعت به طرف پیری جمعیت برود. نسخه‌های متعددی برای بهبود روند رشد جمعیت مطرح شد و درحال حاضر مجلس یازدهم بحث سند تعالی جمعیت و خانواده را در دست بررسی دارد که اقداماتی برای تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری و اقدامات بازدارنده برای ممانعت از کاهش جمعیت در آن پیش‌بینی شده است که از آن جمله به حذف غربالگری جنین می‌توان اشاره کرد. برخی در دفاع از این طرح عنوان می‌کنند در غربالگری ممکن است برخی جنین‌های سالم از بین برود یا جنین‌هایی با نقص ساده حذف شوند. جدا از اینکه بحث کنیم غربالگری لازم است یا نه که به نظر من لازم است و سه مورد از ناهنجاری‌هایی که باعث عسر و حرج خانواده شود را تشخیص می‌دهد اما طرح این مسائل برای افزایش جمعیت یک بیراهه بزرگ و پاک کردن صورت‌مساله در کشور است.
برخی تصور می‌کنند ممانعت از 12 هزار سقط درمانی می‌تواند به توسعه جمعیت کمک کند. این سقط‌ها، بچه‌های ناهنجاری هستند که هزینه سرباری برای خانواده و نظام سلامت دارند ولی البته حق هر انسانی است که زنده بماند اما ساده‌انگاری است که تصور شود با قطع غربالگری می‌توان نقشی در توسعه جمعیت داشت. انجام غربالگری درحال حاضر به عهده مادر است. پزشک و ماما در این خصوص به مادر توصیه می‌کنند که انجام بدهند اما مادر می‌تواند این کار را نکند ولی گاهی دیده شده است در‌صورت به دنیا آوردن نوزاد معلول آنان طرح شکایت می‌کنند و می‌گویند چرا اجبار نکردید و خیلی از پزشکان و ماما‌ها در مراجع قضایی محکوم شده‌اند. طرح حذف آزمایش‌های غربالگری برای افزایش جمعیت یک بیراهه بزرگ و پاک کردن صورت‌مساله در کشور است. ساده‌انگاری است اگر تصور شود با حذف آزمایش‌های غربالگری می‌توان جمعیت کشور را زیاد کرد.» استدلال موافقان غربالگری هم بر ادعای انوشیروان محسنی‌بندپی، رئیس پیشین سازمان بهزیستی استوار است که در اواخر تیرماه ۱۳۹۷ گفت که حدود یک میلیون و ٣۵٠ هزار معلول تحت پوشش خدمات بهزیستی هستند. همچنین بنا بر آمار گفته می‌شود حدود ۱۲ درصد از جمعیت ایران را معلولان تشکیل می‌دهند که از این میزان در حدود ۲ میلیون نفر دارای معلولیت شدید و 6.5 میلیون نفر معلول کم‌توان در ایران زندگی می‌کنند. مساله‌ای که با انجام غربالگری امکان جلوگیری دارد.
استدلال مخالفان غربالگری
در مقابل اما همان‌طور که گفتیم، مخالفان انجام غربالگری جنین در کشور، این امر را مانعی بر سر راه افزایش جمعیت قلمداد می‌کنند و معتقدند تعداد زیادی از افرادی که به چنین تستی تن می‌دهند، به دلایل مختلفی که خیلی از آنها علمی هم نیست به سقط جنین راضی می‌شوند. امیرحسین بانکی‌پور، رئیس کمیسیون جمعیت و تعالی خانواده مجلس شورای اسلامی، درباره اصلی‌ترین دلیل پیشنهاد حذف طرح غربالگری گفته است: «طرح غربالگری، فشار اقتصادی زیادی را به خانواده‌ها تحمیل می‌کند و مشکلات بسیاری برای خانواده‌هایی که می‌خواهند فرزندی به دنیا بیاورند، ایجاد کرده است.»روز گذشته یکی از روزنامه‌ها هم در ارتباط با همین مساله به نقل از یک متخصص پزشک عمومی و اجتماعی نوشت: «طرح غربالگری در کشور به‌درستی اجرا نشده است. در کشورهای توسعه‌یافته فقط۳۰ تا ۳۴ درصد جمعیت زنان باردار تست غربالگری را انجام می‌دهند، حال اینکه در کشور ایران، بالای ۹۵درصد مادران این تست را انجام می‌دهند؛ حدود ۶۰ درصد از مادران ایرانی نمی‌دانند که چرا باید این تست را انجام دهند. یکی از دلایل انجام تست غربالگری، تعیین جنین مبتلا به سندروم داون است اما احتمال به دنیا آمدن نوزاد سندروم داون یک در هزار است. بعد از انجام تست‌های بارداری در ایران به حدود 5.16درصد مادران باردار گفته می‌شود که احتمال دارد جنینی با عوارض سندروم داون به دنیا بیاورند. حال اینکه این عدد در انگلستان 8.1تا 5.2درصد است. احتمال منفی یا مثبت کاذب‌بودن این آزمایش‌ها ۴ تا ۵ درصد است اما با وجود این آزمایش‌های غربالگری در کشور اجباری است اما سالانه حدود ۳۰۰۰ نوزاد، مبتلا به سندروم داون در کشور به دنیا می‌آید، یعنی جواب ۳هزار آزمایش، منفی کاذب است. بعد از انجام آزمایش‌های غربالگری به حدود ۱۵۰تا ۱۶۰هزار خانواده گفته می‌شود که احتمال دارد فرزندی مبتلا به سندروم داون به دنیا بیاورند، دانستن این نکته، می‌تواند هزینه مالی و روحی زیادی را به خانواده‌ها تحمیل کند. از ۱۵۰تا ۱۶۰هزار خانواده حدود ۲۰تا ۳۰هزار خانواده جنین خود را سقط می‌کنند، حال اینکه فقط یک‌هزارم احتمال دارد، فرزندی مبتلا به سندروم داون به دنیا بیاید و این به آن معناست که خانواده‌های زیادی، جنین سالم خود را از بین می‌برند.شاید منفعت اقتصادی سبب پافشاری بر انجام این غربالگری‌ها باشد، چراکه برخی از انجام غربالگری سالانه حدود 100هزار میلیارد تومان درآمد دارند.»
کبری خزعلی هم که تمام حواشی با توئیت او آغاز شد بعد از اینکه توئیتش را حذف کرد در ارتباط با ماجرای غربالگری خاطرنشان کرد: «برخی پزشکان به خاطر اینکه اجازه سقط نمی‌دهند و تصمیم به قتل نمی‌گیرند، مجازات می‌شوند. حالا ما می‌خواهیم مجازات پزشکان حذف شود و قطعا بدانید این طرح برای دفاع قاطع از پزشکان است.» او همچنین خردادماه امسال در جریان یک میزگرد گفته بود: «در سه ماه اخیر، ۹۲ هزار سقط غیردرمانی و غیراستاندارد در کشور رخ داده و طبق اعلام وزارت بهداشت در سال ۹۲ هم روزانه 1000 سقط غیردرمانی و جنایی در کشور انجام شده است. غربالگری‌های غیراستانداردی درحال انجام است و هیچ جای جهان این شیوه را نمی‌پذیرند، هم‌اکنون طرح غربالگری برای همه مادران اجباری است درحالی که در جهان تنها در شرایطی خاص انجام می‌شود.»
واکنش وزارت بهداشت
دو طرف موافق و مخالف نظرات خودشان را دادند و حسابی به سر و کله یکدیگر زدند. حتی برخی چهره‌های رسانه‌ای و فعالان مجازی دو جریان موافق و مخالف هم به میدان آمدند و کم نگذاشتند و حسابی از خجالت هم درآمدند. اما همه چشم‌انتظار واکنش وزارت بهداشت به‌عنوان متولی اصلی این امر بودند. چشم‌انتظاری که عایدی‌اش صرفا رشته توئیتی از سوی کیانوش جهانپور، رئیس مرکز اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت بود. او در این باره نوشت: «وزارت بهداشت به‌عنوان تولیت سلامت در قبال تولد کودکان سالم و سلامت نسل آینده، خود را مسئول می‌داند. غربالگری بیماری‌های ژنتیکی که برپایه شواهد علمی و فناوری‌های موجود، پیشگیری از آن میسر باشد، سیاستی در راستای ارتقای سلامت عمومی است، همزمان وزارت بهداشت خود را در قبال سیاست‌های کلان جمعیت و مقابله با پدیده سقط غیرقانونی و غیرعلمی نیز متعهد می‌داند... غربالگری بیماری‌های ژنتیکی جنین هیچ‌گاه اجباری نیست و دستورالعمل وزارت بهداشت در این باره با مشارکت آگاهانه والدین، عملی شده و البته نقش موثری در کاهش موارد تولید بیماری‌های ژنتیکی ازجمله سندروم داون و... داشته و خواهد داشت. همه در قبال جمعیت و سلامت جمعیت در چارچوب دستاوردهای دانش نوین بشری مسئولیم، نه یک کلمه بیش و نه یک کلمه کم.»کاهش 40 درصدی ازدواج و شیب کند فرزندآوری
این یک دعوای زرگری در رابطه با ادعاهایی بود که حول یک پیشنهاد ایجاد شد. اما واقعا مساله جمعیت و رشد و کاهش آن و حرکت به سمت پیری و مسائلی از این دست، ارتباط قابل‌توجهی با انجام غربالگری جنین دارد؟ خب پرواضح است که این‌طور نیست. نادیده انگاشتن مسائل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی در مساله جمعیت کشور به‌نوعی پاک کردن صورت‌مساله است. به همین خاطر بد نیست سمت‌وسوی انتقادها را به طرف دیگری بکشیم و به‌دنبال پاسخ به سوالات اساسی‌تر و بنیادی‌تری باشیم. در باب مساله افزایش جمعیت، طبیعتا ابتدا باید ازدواج صورت بگیرد تا ماحصل آن فرزندآوری و افزایش تعداد جمعیت کشور باشد. بعد از ازدواج باید خانواده‌ها انگیزه و علت کافی برای فرزنددار شدن را داشته باشند و از آن بالاتر اصلا این امکان را داشته باشند، یعنی جزء زوج‌های نابارور نباشند. کمی جزئی‌تر که بنگریم، در یک دهه گذشته به گواه آمارهای دفتر سلامت جمعیت و خانواده وزارت بهداشت، ازدواج 40درصد کاهش داشته؛ چراکه در سال۸۹ تعداد ازدواج‌های ثبت‌شده ۸۹۰هزار مورد بوده و این تعداد در سال گذشته با ۴۰درصد کاهش به کمی بیش از ۵۰۰هزار ازدواج تنزل یافته است. سازمان ثبت احوال ضمن اعلام اینکه متولی اصلی ارائه آمارهای ازدواج و طلاق فقط‌وفقط این سازمان است، گفته میانگین سن ازدواج در کل کشور در دامادها 29.2 و میان عروس‌ها 24.4 است. سیدحامد برکاتی، مدیرکل سلامت خانواده، جمعیت و مدارس وزارت بهداشت هم در ارتباط با کاهش میزان ازدواج و فرزندآوری در کشور گفت: «سال۹۲ حدود ۱۳میلیون جوان در سن ازدواج داشتیم که اکنون به ۱۰میلیون نفر رسیده است. همزمان تمایل به فرزندآوری کمتر هم در کشور داریم. درمورد کاهش میزان ازدواج و کاهش فرزندآوری جوانان مقصر نیستند، حمایت‌های دولتی باید بیشتر و کامل‌تر بشود. در هر صورت از سال۸۹ سالانه ۶درصد از سال۹۷ هر سال ۸درصد از میزان ازدواج در کشور کم شده است. چاره کار فقط دادن وام ازدواج ۱۰۰میلیون تومانی نیست.در برخی مناطق کشور خانواده‌هایی برای وام ۱۰۰میلیونی فرزندان خود را وادار به ازدواج می‌کنند. راهکار اساسی حمایت از ایجاد شغل و ایجاد فضای امنیت روانی، اجتماعی و اقتصادی است و البته حمایت از فرزندآوری نیز باید از حد شعار به اقدامات عملی در همه دستگاه‌ها برسد و نیازمند حمایت‌های قضایی هم هستیم. با این روند در ۳۰سال آینده یکی از کشورهای پیر دنیا خواهیم بود و این مساله در همه حوزه‌های علمی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور خطرناک است. رشد جمعیت کشور اوایل انقلاب حدود 2.5درصد بود اما اکنون در سال۹۹ برای اولین‌بار به زیر یک درصد رسیده است. در سال‌های اول پس از انقلاب در سال‌های اول با افزایش نسبی جمعیت مواجه شدیم، بعد با روند با ثبات مواجه شدیم و امروز با روند رو به کاهش موالید مواجه هستیم.» چندی‌پیش در تحلیل چرایی عدم تمایل زوجین به فرزندآوری هم عللی غیر از مسائل مربوط به معلولیت و غربالگری و این‌طور چیزها بیان شده بود. مرکز پژوهش‌های مجلس در شناسایی عوامل بازدارنده فرزندآوری در ایران طی گزارشی نوشت 76درصد خانواده‌ها به‌دلیل نگرانی نسبت به آینده شغلی فرزندان‌شان، 71درصد به‌دلیل افزایش مشکلات اقتصادی با تولد فرزند جدید، 68درصد به‌دلیل درآمد ناکافی و... تمایلی به فرزندآوری ندارند و همان‌طور که می‌بینید عمده علل عدم فرزندآوری محدود به مسائل اقتصادی و اجتماعی است.
فکری به حال 20 درصد زوج نابارور کشور کنید
سوای مساله کاهش میزان ازدواج و افزایش سن ازدواج و آمارهای نگران‌کننده آن، تعداد زوج‌های نابارور هم می‌تواند یکی از مسائل جدی باشد که به‌جای تمرکز و سرمایه‌گذاری روی مساله غربالگری و ممنوعیت آن توجهات به این سمت‌وسو جلب شود. چندوقت پیش «دفتر سلامت و جمعیت خانواده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» طی آماری اعلام کرد حدود سه‌میلیون زوج نابارور در کشور ما وجود دارد. محمدرضا صادقی، جنین‌شناس و رئیس پژوهشگاه و مرکز فوق‌تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا تاکید کرد: «ناباروری در کشور ما بین 15 تا 20درصد میان زوجینی که در سنین باروری هستند شیوع دارد.»سیدحامد برکاتی، مدیرکل سلامت خانواده، جمعیت و مدارس وزارت بهداشت در این رابطه هم چندماه پیش گفت: «بین ۱۵ تا ۲۰درصد جمعیت کشورها با توجه به سن ازدواج و اقلیم کشورها دچار ناباروری هستند. درمورد ناباوری هزینه‌های درمان باید با حمایت بیمه پرداخت شود اما بیمه باید بداند این خدمات کجا، با چه هزینه‌ای و برای چه کسی اجرا می‌شود. امیدواریم تا آخر امسال این خدمات وارد پوشش بیمه شود. در این مورد تصمیم‌گیرنده شورای عالی بیمه است.» پس لزوم سرمایه‌گذاری در این مورد بیشتر از سایر موارد هم احساس می‌شود. کاهش هزینه‌های بسیار بالا و تحت پوشش بیمه قرار گرفتن درمان ناباروری می‌تواند عایدی و نتیجه بهتری نسبت به سایر مسائل حاشیه‌ای در پی داشته باشد و به مساله افزایش جمعیت کمک کند. با جمع‌بندی آنچه گفته شد، می‌توان نتیجه‌گیری کرد این بلبشویی که حول ماجرای غربالگری در کشور به راه افتاده است خیلی به واقعیت مساله جمعیت کشور نزدیک نیست و باید کلان‌تر و جدی‌تر به مساله جمعیت نگاه کرد.(1)
غربالگری بارداری را انجام دهید، اما نه برای کشتن جنین سالم!
در فرآیند فعلی غربالگری، برای تشخیص یک جنین با سندرم داون ۲۵ جنین سالم دیگر در اثر عوارض فرآیند غلط آزمایشات سقط می‌شوند!محیا حسینی: هیچ‌کس دلش نمی‌خواهد فرزندی با بیماری سندرم داون به دنیا بیاورد. هر مادری نگران سلامتی فرزندش است و نه از سر اجبار، بلکه با میل و اختیار خودش تمایل به انجام تمام آزمایش‌هایی دارد تا از به دنیا آوردن کودکی سالم مطمئن شود. گاهی پزشکان نیازی به انجام غربالگری‌های چند مرحله‌ای جنین نمی‌بینند یا اگر در مرحله اول سلامت جنین تأیید شود، دیگر دلیلی برای ادامه این آزمایشات ندارند، اما از آنجایی که در حال حاضر، غربالگری جنین اجباری است، تمامی پزشکان آن را برای زنان باردار تجویز و آنها را راهی آزمایشگاه‌ها می‌کنند. مسئله‌ای که موجب گردش مالی جاری سالانه غربالگری بیش از هزارو ۲۰۰ میلیارد تومانی در کشور شده‌است و وارداتچی‌ها و برخی پزشکانند که ذینفع این فرآیند شده‌اند!
طرح اجباری بودن غربالگری جنین شاید در نگاه اول طرح مناسبی باشد، اما مسئله اینجاست که غربالگری، سالانه از تولد ۹۰۰ کودک سندرم داونی جلوگیری می‌کند، با وجود انجام آزمایشات، ۳۰۰ کودک دیگر با همین بیماری متولد می‌شوند. این آمار، کاذب بودن نتایج و کافی نبودن اعتبار علمی آنها را نشان می‌دهد. از طرفی در فرآیند فعلی غربالگری بارداری در کشور برای تشخیص یک جنین با سندرم داون، ۲۵ جنین سالم دیگر در اثر عوارض فرآیند غلط آزمایشات سقط می‌شوند! که این مسئله نیز قابل‌تأمل است.
در واقع آزمایش‌های غربالگری مجموعه‌ای از تست‌های خون و سونوگرافی برای بررسی سلامت جنین از لحاظ بیماری‌های عفونی، سندرم داون و برخی دیگر از نقایص ژنتیکی است و پزشکان در صورت به دنیا آوردن نوزادانی که به بیماری‌هایی از جمله سندرم داون مبتلا باشند، به پرداخت جریمه محکوم می‌شوند، به همین دلیل است که آنها ترجیح می‌دهند احتمال خطای بالا در غربالگری را نادیده بگیرند و اجازه سقط بدهند!
به تازگی پیشنهاد حذف غربالگری مادران باردار در مجلس شورای اسلامی مطرح شده‌است؛ موضوعی که به دلیل نبود آگاهی نسبت به مخاطرات این روند برای مادر و کودک، مخالفانی پیدا کرده که انتقاداتی را نسبت به این تصمیم مطرح کرده‌اند. این در حالی است که بسیاری از پزشکان زنان و زایمان با پیشنهاد مجلس موافق و معتقدند که اجباری بودن غربالگری، آسیب زیانباری را برای بسیاری از زنان باردار و جنین در شکمشان به دنبال دارد.
اجباری بودن غربالگری پر از اشکال است
دکتر زهرا علامه، متخصص زنان و زایمان در این رابطه به خبرنگار «جوان» می‌گوید: «هیچ‌کدام از پزشکان زنان و زایمان با غربالگری جنین مخالفتی ندارند، تنها محل اختلاف بر سر «اجباری» یا «اختیاری» بودن انجام این آزمایشات است. به عقیده من «اجبار» پزشکان به انجام غربالگری درست نیست، ما نمی‌گوییم غربالگری متوقف شود، بلکه می‌خواهیم اجباری بودن آن برداشته شود.»او ادامه می‌دهد: «در حال حاضر با اجباری بودن غربالگری، ما مجبوریم به بیمار اعلام کنیم که به غربالگری برود و به او بگوییم اگر برای انجام غربالگری به آزمایشگاه نمی‌رود، نمی‌توانیم او را تحت‌نظر داشته‌باشیم و برایش پرونده تشکیل دهیم! این در حالی است که در کشورهای پیشرفته که درآمد سرانه ملی مردم و دولت نسبت به ما بسیار بالاتر است، پوشش غربالگری کمتری دارند و این خود بیانگر این است که طرح اجباری بودن غربالگری پر از اشکال است.»
علامه به یکی از ایرادات اجباری بودن غربالگری جنین اشاره می‌کند و می‌گوید: «ماهیت تست‌های غربالگری طوری است که بیمار باید در چند مرحله آن را انجام دهد و مانند تست خون نیست که در یک مرحله باشد. از طرفی این آزمایش‌ها جواب قطعی نمی‌دهد و براساس احتمال است. بنابراین می‌شود بیمارانی را که ریسک بسیار کمی برای به دنیا آوردن فرزندی با بیماری سندرم داون دارند برای انجام غربالگری به آزمایشگاه نفرستیم یا اختیار انجام این آزمایش‌ها را برعهده خود بیمار بگذاریم.»
آزمایشاتی که قطعی نیست
این پزشک متخصص زنان و زایمان به خطر رفت و آمد زنان باردار برای انجام آزمایش‌ها نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «در حال حاضر زنان باردار زیادی مراجعه می‌کنند که جوان و بسیار سالم هستند و در خانواده‌شان نیز هیچ بیماری وجود ندارد، بنابراین من اصلاً نیازی نمی‌بینیم که این مادر برای انجام غربالگری به آزمایشگاه برود، زیرا که همین رفت و آمد زیاد برای انجام غربالگری و آوردن جواب آزمایش برای متخصص، خطرآفرین است و گاهی مسیر تردد آنقدر طولانی است که حضور این مادران در جاده و اتوبان، سلامت خود و جنین‌شان را تهدید می‌کند.»علامه با بیان اینکه باید غربالگری برای مادران باردار اختیاری باشد و این آزمایش‌ها به تصمیم خود بیمار و پزشک او انجام شود، اظهار می‌دارد: «گاهی ممکن است یک خانم باردار با سن بالا به ما مراجعه کند، یا خانمی با سابقه ناهنجارزایی آمده‌باشد، یا یکی از اعضای خانواده مبتلا به بیماری سندرم داون باشد، آن وقت است که خطر به دنیا آوردن نوزاد با بیماری بالاست و باید غربالگری را تجویز کنیم.»
او به استرس و اضطراب ناشی از احتمالات اشتباه غربالگری جنین برای خانواده‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «این آزمایش‌ها قطعی نیست. مثلاً در جواب غربالگری احتمال یک درصدی ابتلا به سندرم داون را گزارش می‌دهند، آن‌وقت ما باید این زنان باردار را به آزمایش‌های تکمیلی بفرستیم و تا آمدن جواب آزمایش تکمیلی این زن به همراه همسرش و خانواده‌هایشان استرس شدید دارند و در نهایت مشخص می‌شود که جنین سالم است و هیچ مشکلی تهدیدش نمی‌کند. بنابراین وقتی غربالگری یک آزمایش احتمالی با درصد خطای زیاد است، ما نباید زنان باردار را مجبور به انجام آن کنیم.»
غربالگری پر از خطا، اما اجباری!
این پزشک زنان و زایمان تصریح می‌کند: «گاهی ممکن است در آزمایش‌های تکمیلی نیز غربالگری مواردی مشکوک گزارش شود که در این صورت تست ان‌آی‌پی‌تی گرفته خواهد‌شد؛ این تست از ۵۰ هزار زن در سال گرفته می‌شود و به خارج از کشور فرستاده می‌شود که دی ان‌ای مادر و بچه را استخراج کنند. این مسئله علاوه بر خروج هنگفت ارز از کشور باعث لو رفتن ژنتیک این مادران و جنین به کشورهای دیگر می‌شود که عواقب جبران‌ناپذیری به دنبال دارد.»به عقیده دکتر علامه، کیت‌های آزمایش غربالگری وارداتی است و سود اصرار بر اجباری بودن غربالگری به جیب این افراد می‌رود.
او با بیان اینکه آزمایشات غربالگری جنین قطعی نیست و سالانه ۳۰۰ نوزاد سندرم داونی متولد می‌شود، اظهار می‌دارد: «برای جلوگیری از به دنیا آوردن ۹۰۰ کودک سندرم داونی در سال هزینه‌های بسیار هنگفتی صرف می‌شود، این در حالی است که سالانه چند صد نوزاد نارس به دلیل نبود امکانات از بین می‌روند و دلیل آن را نبود امکانات می‌دانند.»
این پزشک زنان و زایمان می‌گوید: «تنها خواسته ما این است که اجباری بودن این طرح برداشته شود و اختیار آن با پزشک متخصص زنان باشد و در صورت مشاهده موارد مشکوک بیمار را برای انجام غربالگری به آزمایشگاه بفرستند. در حال حاضر اگر پزشک، زنان باردار را به غربالگری نفرستد و این فرد یک در یک میلیون، کودک سندرم داونی را به دنیا بیاورد، این پزشک قابل بازخواست است و دادگاهی می‌شود. برای همین است که پزشکان، بیماران را مجبور به انجام غربالگری می‌کنند!»
دکتر علامه تأکید می‌کند: «۷۵ درصد از سندرم داونی‌ها با انجام سونوگرافی قابل تشخیص هستند، بنابراین ما موافق این هستیم که با انجام سونوگرافی، پشت گردن جنین بررسی شود و در صورت بروز مشکل، بیمار را برای انجام مراحل بعدی غربالگری بفرستیم. اگر این کار انجام شود، ۹۵ درصد بیماران نیازی به انجام غربالگری نخواهند داشت.»
منبع:
(1) فرهیختگان
(2) جوان
