موج اعتراضات اردنی‌ها چندی قبل و با برگزاری تظاهرات در امان پایتخت اردن شکل گرفت. تغییر سیاست‌های سرکوب‌گرانه، مبارزه با فساد و آزادی زندانیان سیاسی، مهم‌ترین خواسته‌های اردنی‌ها بود.

در ابتدا مقامات اردنی برای ساکت‌کردن اوضاع قول ریشه‌کنی فساد و همچنین آزادی زندانیان را به معترضان دادند و درادامه نه تنها به هیچ‌کدام از وعده‌های خود عمل نکردند بلکه ۱۷ نفر از معترضان را که خواستار اجرای اصلاحات سیاسی و اقتصادی بودند را نیز به اتهام «اغتشاش» بازداشت کرد.

اعتراضات در اردن تقریباً از سال ۲۰۱۸ و با شدت گرفتن وضعیت اقتصادی بد این کشور آغاز شد که در نهایت هم منجر به برکناری نخست‌وزیر آن زمان اردن شد. افزایش بی‌سابقه قیمت نان و سوخت در اردن تقریباً سه سال است که ادامه دارد و مقام‌های این کشور هنوز نتوانستند این مشکلات را حل کنند.

اردن که از متحدان آمریکا محسوب می شود طی سالهای گذشته به طور کلی موفق شده بود خود را از موج تنش های پس از بهار عربی در امان نگاه دارد، این درحالیست که بسیاری از کشورهای منطقه پس از سال ۲۰۱۱ تحت تاثیر این جریان قرار گرفتند. با این حال کاهش یارانه سوخت در سال گذشته موجب به راه افتادن تظاهراتی کم سابقه شده بود.

و در روزهای اخیر کودتای ناکام در اردن؛ ماجرا چه بود؟

گرچه ولیعهد سابق اردن هرگونه اقدام برای کودتا علیه ملک عبدالله، پادشاه اردن را رد می‌کند. اما مقامات امنیتی اردن ادعا دارند که حمزه بن حسین نقشه کودتا علیه پادشاه اردن را طراحی کرده و همه چیز برای اجرای آن محیا بوده است. در این رابطه روزنامه واشنگتن پست به نقل از منابعی در اردن نوشته که بعضی از سران عشایر و مقام‌های امنیتی هم در این توطئه گسترده و پیچیده شرکت داشته‌اند.

نیمه شب شنبه رسانه‌های اردنی خبر دادند دولت این کشور، ولیعهد سابق اردن به همراه ۲۰ تن از دیگر اعضای خانواده سلطنتی و مقامات سابق این کشور را به اتهام تلاش برای اقدام به کودتا علیه ملک عبدالله، پادشاه اردن، بازداشت کرده است.

اما ارتش اردن خبر بازداشت حمزه بن حسین را ابتدا تکذیب و اعلام کرد تنها چندین چهره سرشناس این کشور، از جمله باسم عوض‌الله، وزیر اقتصاد پیشین و شریف حسن بن سعید، یکی از اعضای خانواده سلطنتی اردن تحت بازداشت قرار گرفته اند.

یوسف هنیتی، رئیس ارتش اردن با رد بازداشت ولیعهد سابق گفت که از حمزه خواسته شده، از اقداماتی که ممکن است در جهت به خطر انداختن امنیت و ثبات اردن مورد سوء استفاده قرار گیرند، خودداری کند.

البته چند ساعت پس از موضع گیری ارتش اردن، حمزه بن حسین، ولیعهد سابق با انتشار ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد که در خانه‌اش زندانی شده است.

او در این ویدیو می‌گوید صبح روز شنبه رئیس ستاد مشترک ارتش به دیدار وی رفته و اطلاع داده که نمی‌تواند از اقامتگاه خود خارج شود و با دیگران ارتباط داشته باشد.

در نهایت دولت اردن به فاصله ۲۴ ساعت حمزه بن حسین را متهم به کودتا کرد. در این رابطه ایمن صفدی، معاون نخست وزیر اردن شامگاه یکشنبه در یک کنفرانس خبری برای نخستین بار شاهزاده حمزه را به اقدام برای کودتا علیه ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن متهم کرد.

کودتایی در کار بود؟

کودتای ناکام در اردن

حمزه بن حسین، ولیعهد سابق اردن با انتشار ویدیویی در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد که در خانه‌اش زندانی شده است.

او همچنین گفته که مسئول از کارافتادگی حکومت، فساد و بی‌کفایتی آن نیست و اکنون شرایط در کشور به جایی رسیده که هیچ کس نمی‌تواند بدون ترس از بازداشت و تهدید و آزار و اذیت دیدگاه‌های خود را بیان کند.

با این حال ذکر این نکته نیز جای تامل دارد که ملک عبدالله دوم پس از آنکه قدرت را در دست گرفت، در سال ۲۰۰۴ میلادی عنوان ولیعهدی را از برادر ناتنی خود گرفت و در اقدامی غیرمنتظره راه را برای ولیعهدی پسرش که در آن زمان هشت سال داشت، هموار کرد.

رسانه‌های اردنی می‌گویند که حمزه بن حسین از آن زمان به بعد در تلاش بوده که حمایت قبایل با نفوذ و همچنین سیاستمداران اپوزیسیون را جلب کند؛ گامی که «ناخشنودی» ملک عبدالله دوم را به دنبال داشته است.

با این حال باید منتظر گزارش‌های امنیتی و رسانه‌ای روز‌های آینده ماند و دید که پشت پرده کودتای اردن چه بوده است.

سناریوهای کودتا در اردن

با وجود اینکه هنوز اطلاعات موثقی از کودتای رخ داده در اردن در دسترس نیست، اما در طول ۷۲ ساعت اخیر رسانه‌ها سناریو‌های مختلفی درباره کودتای نافرجام در اردن مطرح کرده اند.

یکی از این سناریو‌ها همکاری عربستان و یکی از رهبران امارات برای کودتا در اردن بوده که روزنامه عبری زبان یدیعوت آحارونوت به نقل از آنچه منابع بلند پایه در اردن عنوان کرده است. این روزنامه نوشته است که عربستان و یکی از رهبران امارت‌های امارات در تلاش برای انجام کودتا در اردن دست داشته‌اند.

البته این سناریو در حالی مطرح می‌شود که ساعاتی پس از اعلام کودتای ناکام در اردن، عربستان به این موضوع واکنش نشان داد. در این رابطه دفتر پادشاهی عربستان در بیانیه‌ای بر حمایت کامل خود از اردن و اقدامات اتخاذ شده از سوی عبدالله دوم و شاهزاده حسین بن عبدالله، ولیعهد این کشور برای حفظ امنیت و ثبات اعلام کرد.

در این میان دولت اردن هم می‌گوید که شاهزاده حمزه و وابستگان او در حال توطئه علیه ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن با افرادی خارج از اردن بوده‌اند.

در این رابطه یمن الصفدی، وزیر خارجه اردن گفته است: «براساس تحقیقات کاشف به عمل آمد فردی که با سیستم‌های امنیتی خارجی در تماس بوده با همسر شاهزاده حمزه بن حسین، برادر ناتنی پادشاه اردن و ولیعهد سابق در ارتباط بوده و به او پیشنهاد تامین هواپیمایی برای خروج از کشور را داده است.»

خبرگزاری اردنی «امون» که به سرویس‌های امنیتی اردن نزدیک است، با انتشار مطلبی مدعی شده است یک اسرائیلی که سابقا عامل موساد بوده، با نام «روی شاپوشنیک» فردی بوده که این پیشنهاد کمک را ارائه داده بود.

اما شاپوشنیک ۴۱ ساله در بیانیه‌ای ادعا‌های دولت اردن را تکذیب کرد. او گفت که هرگز عامل موساد نبوده، اما به خاطر دوستی با شاهزاده حمزه به او پیشنهاد کمک داده بود.

واکنش‌ها

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران هرگونه تنش و بی ثباتی داخلی در منطقه غرب آسیا را به نفع رژیم صهیونیستی دانست و اضافه کرد: همواره ردپایی از این رژیم در هر فتنه ای در کشورهای اسلامی دیده می شود.

خطیب زاده با تاکید بر روابط حسنه کشورمان با اردن افزود : جمهوری اسلامی ایران با هرگونه بی ثباتی داخلی و دخالت خارجی مخالف است و اعتقاد دارد کلیه امور داخلی کشورها باید در چارچوب قانون پیگیری شود.

نکته جالب توجه اینکه عربستان سعودی اولین کشور منطقه بود که به تحولات اردن واکنش نشان داد و حمایت خود را از پادشاه اردن اعلام کرد؛ اقدامی که به دیده بسیاری از کارشناسان فرار رو به جلوی عربستان سعودی است تا شاید به نوعی بتواند از این اتهامات مطرح شده فرار کند.

دفتر پادشاهی عربستان در بیانیه‌ای بر حمایت کامل خود از اردن و اقدامات اتخاذ شده از سوی عبدالله دوم و شاهزاده حسین بن عبدالله، ولیعهد این کشور برای حفظ امنیت و ثبات اعلام کرد.

صرف نظر از مسئله رد پای ریاض در کودتای اردن، بسیاری از کشورهای دیگر منطقه نیز واکنش نشان داده و بر حمایت خود از عبدالله دوم پادشاه اردن تأکید کردند.

دولت ترکیه نیز به تحولات اردن واکنش نشان داد و نسبت به بازداشت‌های اخیر و حبس خانگی برخی مقامات از جمله ولیعهد سابق این کشور، ابراز نگرانی کرد.

میشل عون رئیس جمهور لبنان نیز در بیانیه‌ای بر حمایت از پادشاه اردن تأکید و اعلام کرد که لبنان در کنار اردن می‌ایستد، کما اینکه امان نیز همواره در شرایط سخت لبنان در کنار این کشور قرار داشته است.

وزارت خارجه عراق هم با انتشار بیانیه ای نسبت به وقایع سیاسی شب گذشته (شنبه) اردن واکنش نشان داد و امنیت این کشور را امنیت خود دانست.

در این بیانیه که بر درگاه خبرگزاری رسمی عراق (واع) منتشر شده آمده است: «ما منتظر پیشرفت و شکوفایی بیشتر و مواجهه با چالش ها (در اردن) هستیم، به طوری که مردم برادر اردن تحت رهبری فرزانه خود آنچه را که شایسته آنها است، بدست آورند و ما تأیید می کنیم که امنیت و ثبات پادشاهی هاشمی اردن همان امنیت و ثبات عراق است».

کشور مغرب نیز در حمایت از پادشاه اردن اعلام کرد که رباط برای تضمین ثبات و امنیت اردن حمایت خود را از ملک عبدالله دوم اعلام می‌کند.

وزارت خارجه دولت نجات ملی یمن که در صنعاء مستقر است نیز بر حمایت این کشور از اقدامات پادشاه اردن برای حفظ امنیت و پایان دادن به هرگونه تلاشی برای برهم زدن ثبات در اردن تأکید کرد.

«محمد علی الحوثی» عضو شورای عالی سیاسی یمن در پیامی توئیتری به اخبار منتشر شده در خصوص کودتا در اردن و دستگیری شماری از مقامات این کشور به این اتهام واکنش نشان داد و به مقامات و پادشاه اردن توصیه کرد که منطقی باشند و سعه صدر داشته باشند و تسامح را شعار خود قرار دهند.

دولت قطر نیز همبستگی و حمایت کامل خود را از اردن و تصمیمات پادشاه این کشور برای حفظ امنیت و ثبات و تقویت روند پیشرفت و شکوفایی اعلام و تأکید کرد که امنیت و ثبات اردن بخش جدایی ناپذیر از امنیت و ثبات قطر است.

عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر هم در بیانیه‌ای حمایت خود را از تلاش پادشاه اردن برای حفظ امنیت این کشور اعلام و تأکید کرد که امنیت و ثبات اردن بخش جدایی ناپذیر از امنیت ملی مصر و جهان عربی است.

وزارت خارجه کویت نیز اعلام کرد که اقدامات پادشاه و ولی‌عهد اردن برای حفظ امنیت و ثبات این کشور را تأیید می‌کند. امارات نیز اقدامات پادشاه اردن برای حفظ امنیت و ثبات این کشور را تأیید کرد.

«حمد بن عیسی آل خلیفه» پادشاه بحرین هم در بیانیه‌ای حمایت کامل خود را از اقدامات پادشاه اردن برای حفظ امنیت و ثبات اعلام کرد.

«نایف الجحرف» دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس در بیانیه‌ای اعلام کرد که این شورا از تلاش اردن برای حفظ امنیت و ثبات حمایت می‌کند. امنیت اردن بخشی از امنیت این شورا است.

«یوسف بن احمد العثیمین» دبیرکل سازمان همکاری اسلامی هم در بیانیه‌ای حمایت خود را از اقدامات پادشاه اردن برای حفظ امنیت و ثبات اعلام کرد.

«احمد ابوالغیط» دبیرکل اتحادیه عرب نیز در بیانیه‌ای ضمن اعلام حمایت خود از اقدامات پادشاه اردن برای حفظ امنیت و ثبات تأکید کرد: «پادشاه اردن به دلیل نقش خالصانه و بزرگ خود درباره خدمت به مسائل عربی جایگاه والایی در میان مردم اردن و جهان عربی دارد».

«سعد الحریری» نخست‌وزیر مکلف لبنان هم در توییتی نوشت: «امنیت و ثبات اردن یک پایه و اساس برای امنیت جهان عربی است. ما از اردن برای دفاع از دستاوردهای مردم و حمایت از ثبات و عدم مداخله در امور این کشور حمایت می‌کنیم».

در بیانیه جمعیت اخوان المسلمین نیز آمده است: ممکن است با سیاست‌های دولت‌ها مخالف باشیم اما درمورد کشور و ثبات آن اختلاف نظر نداریم و آن را بر هر منفعتی مقدم می داریم.
در بیانیه مذکور آمده است، با لزوم اصلاح جامع از طریق ابزارهای مسالمت آمیز خود از طریق قانون اساسی و رویکرد مسالمت آمیز دیپلماتیک به گونه‌ای که قدرت و وحدت اردن را حفظ کند، توافق نظر داریم. انجام اصلاحات سیاسی و گسترش مشارکت مبتنی بر کفایت و شایستگی، راه برون رفت کشور از بسیاری از مشکلات است.

روزنامه عبری زبان یدیعوت آحارونوت به نقل از آنچه "منابع بلند پایه در اردن" خوانده، اعلام کرد که عربستان و یکی از رهبران امارت‌های امارات در تلاش برای انجام کودتا در اردن دست داشته‌اند.

این منابع در راستای اثبات ادعای خود به سفر عبد الله دوم، پادشاه اردن در ماه گذشته میلادی به ریاض اشاره کردند؛ سفری که هیچ اخباری درباره جزئیات و یا اهداف آن منتشر نشد.

طبق گفته این منابع، عبد الله دوم در این سفر با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی دیدار کرد اما دو طرف از صدور بیانیه مشترک درباره دیدارشان خودداری کردند.

یدیعوت آحارونوت در ادامه به نقل از منابع مذکور نوشت: ولیعهد سعودی و یکی از رهبران امارت‌های امارات که به نظر می‌رسد امارت ابوظبی باشد، شرکای محرمانه تلاش ناکام برای انجام کودتا در اردن هستند.

این رسانه همچنین اعلام کرد: باسم عوض الله ، وزیر دارایی سابق اردن که به نزدیکی با عبدالله دوم شهرت داشت، به حلقه پیوند خاندان سلطنتی عربستان و شاهزادگان در اردن تبدیل شد. حدود ۲۵ تن از نزدیکان حمزه بن الحسین، برادر ناتنی پادشاه اردن و ولیعهد سابق این کشور طی چند روز اخیر به اتهام اینکه شریکان محرمانه و حلقه ارتباط با عربستان در راستای تلاش برای کودتا در اردن بوده‌، بازداشت شده‌اند.

ردپای سعودی در کودتای اردن؛یک انفجار در راه است؟

از سوی دیگر، روزنامه عبری زبان "یسرائیل هیوم" نیز فاش کرد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی از رخدادهای اخیر اردن که در پس پرده و مخفیانه در حال انجام بود، مطلع بوده است.

در همین راستا، "سمدار بیری"، تحلیلگر مسائل عرب یدیعوت آحارونوت گفت: بدون شک نتانیاهو کاملا از آنچه عبدالله دوم را در هفته‌های اخیر به خود مشغول کرده، اطلاع داشته است. به عنوان مثال چرا برای پادشاه اردن مهم بود که مانع از انتقال نخست‌وزیر "اسرائیل" به امارات شود؟

وی افزود: امان به نتانیاهو مظنون است؛ چراکه وی خوشحال می‌شود از شر عبدالله دوم خلاص شود و به جای او یک حاکم اردنی دیگری را ببیند. همچنین قطعی نیست که نتانیاهو برنامه‌های خود را از طریق شخصی از خانواده سلطنتی اردن منتقل می‌کند؛ این شخص می‌تواند یک نظامی ارشد نیز باشد.

منابع: