نگاهی به تجربه خودکفایی در تولید بنزین پس از تهدید امریکا به تحریم بنزین

تهدید بنزینی و تحریم­ کاتالیستی

آمریکا طی سال­های متمادی، ایران را به تحریم بنزین و کاتالیست‌های مورد نیاز در تولید بنزین تهدید می­کرد. امریکا در سال 1387 با توهم شکست دادن دولت ایران، کاتالیست‌های مورد نیاز در تولید بنزین را تحریم کرد تا بتواند به واسطه این تحریم‌ها به مردم ایران فشار بیاورد.

این خیال آمریکا باعث شد که شرکت‌های خارجی اعم از امریکایی و اروپایی، با عمل نکردن به قرادادهای فروش کاتالیست‌های مورد نیاز تولید بنزین و مواد افزودنی مجتمع­های پتروشیمی و پالایشگاه ها، دلواپسی هایی را به وجود بیاورند؛ دولت ایران به واسطه این تهدید و تحریم­ها، با همت جوانان مملکت ایران اسلامی برای خودکفایی در تولید بنزین شروع به اقدامات جدی کرد. (1)

از زمان انقلاب، ایران به دلیل تحریم­های آمریکا و محدودیت­هایی که روز به روز شدیدتر می­شد و حتی امروزه هم شاهد فشار شدید بین­المللی و جنگ روانی دشمن هستیم، مجبور شد به تولید داخلی اهمیت بدهد. از موشک­های استفاده شده در زمان دفاع مقدس گرفته که کاملا بومی بودند تا فناوری و تحقیقات علمی و غیره که همه زیر فشار‌ها و تحریم­ها محقق شدند.

تحریم­های آمریکا علیه ایران باعث شد، دروازه خودکفایی به سوی ایران باز شود. قبل از تولید کاتالیست‌های بومی، آمریکا از این نقطه ضعف به عنوان اهرم فشار استفاده می­کرد که همین باعث شد ایران به سمت تولید کاتالیست بومی برود.



طی یک دهه اخیر، ایران با درنظر گرفتن مگاپروژه پالایشگاه ستاره خلیج فارس و بهره برداری از فاز اول و دوم، موفق شد به تقاضای داخلی جواب بدهد و با راه اندازی فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج فارس به خودکفایی برسد. در طی این چند ساله، شرکت­های ایرانی توانستند با تولید کاتالیست‌های مورد نیاز در تولید بنزین، نفت، پتروشیمی و پالایشگاه ها،  ایران را تا حد زیادی از وابستگی به محصولات خارجی در این زمینه بی­نیاز کنند.

ایران توانست با در نظر گرفتن استاندارهای یورو 4 و یورو 5 و ساخت کاتالیست‌های مورد نیاز در تولید بنزین، به رتبه دومین کشور سازنده کاتالیست برسد.

همچنین ایران در زمینه تولید کاتالیست‌های مورد نیاز در تولید بنزین و تولید بنزین خودکفا شده است و حتی پتانسیل صادرات بنزین را دارد؛ همین موضوع باعث شد که کشور آمریکا، سناریوی تحریم کاتالیست ها را بی­فایده بداند.  (1)

در برخی گزارشات میزان تولید بنزین در ایران، روزانه نزدیک به 95 میلیون لیتر و در بعضی از گزارشات میزان تولید بنزین در ایران بیش از 100 میلیون لیتر در روز تخمین زده می‌شود که از این مقدار، حدود 40 میلیون لیتر بنزین با استاندارد یورو 4 و یورو 5 تولید می‌شود. با بهره برداری از فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج فارس و طرح توسعه­ای پالایشگاه لاوان، ایران تولید روزانه بنزین خود را به بیش از 105 میلیون لیتر می­رساند. (1)

با اینکه کشور ایران ذخایر نفت خام بزرگی دارد ولی سال­ها به دلیل تحریم­های غرب، نمی­توانست قطعات یدکی و نگهداری پالایشگاه و یا کاتالیست­های مورد نیاز تولید بنزین را وارد کند و به دلیل ظرفیت کم تولیدات بنزین، ایران مجبور به واردات بنزین از کشورهای خارجی می­شد. فشار زیاد تحریم­ها، ایران را به سمت کاهش واردات بنزین سوق داد و اولویت اصلی خود را در خودکفایی تولید بنزین قرار داد. (2)


 

پاسخ و عملکرد ایران در مقابل تحریم‌ها

تحریم­های امریکا سال­ها گریبان­گیر ملت ایران بوده است. مسلمأ ایران برای مستقل شدن و خودکفا بودن باید مسیر سختی را طی کند. مثل سایر کشورها، ایران هم دوستان قدرتمندی دارد که به دلایل سیاسی یا اقتصادی با تحریم‌های ایران مخالف هستند و در این مسیر به ایران کمک می­کنند. همچنین رهبری، سال­ها از آسیب­ پذیری ایران در مقابل تحریم­های بنزینی آمریکا آگاه بوده است که همین موضوع در نتیجه به تدوین برنامه سه جانبه ­ای منجر شد. (3) این برنامه سه عامل را در بر می گیرد:
 

1.کاهش مصرف داخلی

کشور ایران با چند راهکار می­تواند به سادگی مصرف داخلی بنزین را کاهش بدهد که در ادامه بیشتر به این راهکارهای موثر می­پردازیم. راهکار اول ایران در مواجه با تهدید و تحریم بنزینی آمریکا، افزایش قیمت بنزین یارانه­ای بود. اقدام بعدی ایران اجرای سهمیه بندی و کاهش میزان یارانه دولتی بود. سپس علاوه بر استفاده از انرژی‌های جایگزین از جمله گاز، بهبود وسایل حمل و نقل عمومی توانست مصرف داخلی بنزین را کاهش بدهد.

در سال 2007 بعد از تهدید و تحریم بنزینی آمریکا، ایران تصمیم گرفت لایحه حمل و نقل عمومی برای بهبود و گسترش سیستم­های حمل و نقل عمومی مثل مترو، راه­آهن و اتوبوس را تصویب کند که سوخت کمتری مصرف شود. به عنوان اولین گام، این لایحه بخشی از صندوق‌های ذخیره ارزی را برای تکمیل و نوسازی سیستم مترو تهران تعیین کرد. بودجه مناسب دولت برای سیستم‌های مترو در شهرهای بزرگ می تواند این ظرفیت را افزایش داده و مصرف بنزین را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.  (3)
 

2.خرید بنزین از کشورهای دوست و همسایه

ایران در سطح بین المللی، تامین کننده­هایی دارد که می تواند به کمک آن‌ها،  کمبود و کسری های خود از جمله تامین بنزین را پوشش دهد. کشورهایی مانند ونزوئلا و چین و همچنین شرکت‌های بین المللی نفتی می­توانند نیازهای ایران را تامین کنند. به عنوان مثال در سال 2009 کشور ونزوئلا اعلام کرد که می­تواند به طور روزانه 20000 بشکه بنزین در اختیار ایران قرار دهد. (3)


 
چین بیش از هر کشور دیگری می تواند حتی در زمان تحریم به سرمایه گذاری‌های مالی، اعتباری، فناوری و پشتوانه سیاسی عرضه بنزین به ایران کمک کند. شرایطی که ایران به شرکت­های چینی ارائه می­دهد باعث شده است تا کشور بزرگ چین علاقه زیادی به واردات محموله ­های غیر مستقیم به ایران داشته باشد. سیاست خارجی چین به دنبال منابع انرژی جهان است و البته که چین سابقه صادرات به کشورهای تحریم شده از جمله سودان و کره­شمالی را دارد.

بنابراین با توجه به حضور جهانی این کشور و گستردگی اقتصادی­ اش با ایران، انتظار می­رود که از این فرصت طلایی به بهترین شکل ممکن استفاده کند. در صورتی که آمریکا و اروپا به کشورهای آسیایی از جمله جمهوری آذربایجان و قزاقستان فشار وارد می­کنند که به ایران واردات نداشته باشند، کشورهای همسایه با توجه به ذخایر انرژی و نزدیکی که با ایران دارند، می­توانند بنزین مورد نیاز ایران را تامین کنند. (3)
 

 
کاهش قاچاق بنزین از ایران به خارج از کشور می­تواند سبب عرضه بنزین برای مصارف داخلی بشود که تاثیر بسیار مطلوبی دارد. ایران می­تواند بخش سوختی که از مرزهای ایران قاچاق می‌شود را به کشورهای همسایه به صورت درست و قانونی صادر کند که این امر باعث ارز آوری به ایران می‌شود. بنابراین مسئولان در جهت جلوگیری از قاچاق بنزین، قوانین سخت وپیشگیرانه‌ای وضع کرده اند. در سال 2007، پلیس 317.500 لیتر یا تقریباً 2000 بشکه از سوخت دیزل در حال قاچاق را ضبط کرد. (3)


 

3.افزایش تولید داخلی پالایشگاه ها

با در نظر گرفتن و عمل به این برنامه، فشار تحریم­ ها کم می­شود، همچین بسیاری از کشورهای دوست مثل ونزوئلا، چین و... برای جبران کمبود بنزین به ایران کمک می­کنند. ایران امید دارد که با گسترش ظرفیت پالایشگاه های خود و ساخت چندین پالایشگاه دیگر، ظرفیت تولید بنزین خود را بیشتر کند. همچنین ایران می­تواند بیش از نیاز داخلی،  بنزین تولید کند یا حتی این تولیدات را صادر نماید.

از جهتی ایران با تولید بنزین مطابق با استانداردهای یورو 4 و یورو 5 به خواسته­های خود رسیده و همچنین باعث کاهش آلاینده­ها و در نتیجه پاکی هوا شده است و تولید بنزین مطابق با استاندارد یورو 6 را در پالایشگاه ستاره خلیج فارس در دستور کار خود دارد. (3)
 

زنده ماندن ایران در گرو خودکفایی

تنها راه بقاء ایران در مسیر تهدید و تحریم­های آمریکا، خودکفا بودن است و خودکفایی در تولید بنزین نیز در همین راستا قرار دارد. با خودکفایی در تولید 100 درصدی کاتالیست و بالا بردن ظرفیت و بهبود کیفیت بنزین می­توان به این مهم دست پیدا کرد.


 
ایران در سال 2007 از کشور­هایی مثل چین، هند، هلند، فرانسه و امارات روزانه 408385 بشکه بنزین وارد می­کرد. انتظار می­رفت که این میزان در سال 2010 به 415000 بشکه در روز و در سال 2015 به 512000 بشکه در روز افزایش یابد. با تحریم­های آمریکا و کشورهای اروپایی، در حال حاضر بخش عظیمی از واردات بنزین ایران (تقریباً 120000 الی 128000 بشکه بنزین در روز) کاهش یافت. البته در همین زمان، کشور چین به واردات خود ادامه و بنزین خود را به صورت غیر مستقیم به سنگاپور می­فرستاد و توسط معامله­گران، بنزین به ایران صادر می­شد. (3)

ایران با گسترش پالایشگاه های موجود و ساخت پالایشگاه های جدید، امیدوار است تا ظرفیت پالایش بنزینی خود را گسترش دهد. برای استقامت در برابر تحریم­های نفس­ گیر آمریکا و بستن راه تحریم‌های بیشتر در زمینه بنزین، باید در تولید بنزین و کاتالیست‌های مورد نیاز تولید بنزین مستقل و خودکفا بشویم، ظرفیت تولید بنزین را بیشتر و بنزین با کیفیتی تولید کنیم. (3)

پالایشگاه های زیادی در ایران موجود هستند که وظیفه تولید بنزین را برعهده دارند. پالایشگاه های قم، بندرعباس، چابهار، یزد، کرمان، بوشهر و رفسنجان تحت یک برنامه آزمایشی، بنزین سازگار با یورو 4 را تولید می­کنند. پالایشگاه‌های بیشتری در سراسر کشور می­توانند به تولید بنزین یورو 5 بپردازند، اما به فناوری پیشرفته و سرمایه گذاری‌های عظیم نیاز دارند. (3)


 
یکی از این پالایشگاه­ هایی که در مقابل کشورهای منطقه قدعلم می­کند ستاره خلیج فارس است. بزرگترین پالایشگاه نفت خاورمیانه در پارس جنوبی بندر عباس با ظرفیت تولید 27 میلیون لیتر در روز به علاوه 9 میلیون لیتر بنزین پریمیوم، بخش بزرگی از تقاضای داخلی را برآورده می کند و همین امر زمینه ساز بهبود کیفیت بنزین نیز می­شود.(4)

این پروژه از جمله پروژه­های صنعت پالایش ایران است که ظرفیت تولیدات بنزین را افزایش و کیفیت بنزین را بهبود می­بخشد. خوشبختانه ایران با پیش گرفتن رویکرد خودکفایی و وابسته به خود بودن و البته اجرای فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج فارس، دیگر نیازی به واردات در زمینه بنزین ندارد. لازم به ذکر است طی چند سال اخیر، تولید بنزین در ایران به میزان دوبرابر رسیده است. (5)
 

جمع بندی و نتیجه گیری

اجرای تحریم­های متحیرکننده بنزینی می­تواند کشور ایران را وارد چالش­های سختی کند. ممکن است بر اثر این تهدید و تحریم­ها، سرمایه داران و بیمه گذاران نفت و بنزین، فعالیت خودشان با ایران را متوقف کنند. ولی همانطور که گفته شد ایران می­تواند با برنامه­های خود مانند مصرف بنزین از طریق سهمیه­ بندی، کاهش یارانه و همچنین با جستجوی منابع جایگزین مانند چین، ونزوئلا، آسیای میانه و استفاده از سوخت‌های جایگزین مانند گاز،  فشار این تحریم‌ها را کم کند.

از جهتی قاچاق بنزین در این چند ساله باعث هدر رفتن بیهود بنزین شده بود که پلیس ایران با این معضل مبارزه کرد و همین برخورد باعث شد تا قاچاق بنزین کاهش پیدا کند و برای مصارف داخلی استفاده بشود. تهدید بنزینی آمریکا، ایران را به سمت خودکفایی در صنعت بنزین کشاند. ایران به واسطه تهدیدهای آمریکا، پالایشگاه های فعلی خود را توسعه داد و با ساخت پالایشگاه های بیشتر می­تواند تقاضای داخلی و حتی تقاضای خارجی را پاسخ دهد.

در نهایت ایران می­تواند بدون نیاز به واردات و با نگاه جدی به تولید داخلی، بهره­برداری درست از منابع، اهمیت به جوانان ایرانی و برنامه ریزی صحیح به خودکفایی برسد. اگر مردم به برنامه‌های دولت اطمینان داشته باشند، ایران می­تواند تهدید و تحریم­های آمریکا را پشت سر بگذارد و حتی بیش از نیاز داخلی کشور، بنزین تولید کند.

پی­نوشتها

1. www.mashreghnews.i
2. www.oilprice.com
3. www.criticalthreats.org
4. www.financialtribune.com
5. www.mehrnews.com