نگاهی به تجربه خودکفایی در تولید بنزین پس از تهدید امریکا به تحریم بنزین

آمریکا طی سالهای متمادی، ایران را به تحریم بنزین و کاتالیست های مورد نیاز در تولید بنزین تهدید میکرد. امریکا در سال 1387 با توهم شکست دادن دولت ایران، کاتالیست های مورد نیاز در تولید بنزین را تحریم کرد تا بتواند به واسطه این تحریم‌ها به مردم ایران فشار بیاورد. این خیال آمریکا باعث شد که شرکت‌های خارجی اعم از امریکایی و اروپایی، با عمل نکردن به قرادادهای فروش کاتالیست‌های مورد نیاز تولید بنزین و مواد افزودنی مجتمع های پتروشیمی و پالایشگاه ها، دلواپسی هایی را به وجود بیاورند؛ دولت ایران به واسطه این تهدید و تحریم ها، طبق معمول به فکر خودکفایی افتاد.

پنجشنبه، 4 ارديبهشت 1399

تخمین زمان مطالعه:

نویسنده : تحریریه راسخون

موارد بیشتر برای شما

تهدید بنزینی و تحریم کاتالیستی

آمریکا طی سالهای متمادی، ایران را به تحریم بنزین و کاتالیست‌های مورد نیاز در تولید بنزین تهدید میکرد. امریکا در سال 1387 با توهم شکست دادن دولت ایران، کاتالیست‌های مورد نیاز در تولید بنزین را تحریم کرد تا بتواند به واسطه این تحریم‌ها به مردم ایران فشار بیاورد.

این خیال آمریکا باعث شد که شرکت‌های خارجی اعم از امریکایی و اروپایی، با عمل نکردن به قرادادهای فروش کاتالیست‌های مورد نیاز تولید بنزین و مواد افزودنی مجتمعهای پتروشیمی و پالایشگاه ها، دلواپسی هایی را به وجود بیاورند؛ دولت ایران به واسطه این تهدید و تحریمها، با همت جوانان مملکت ایران اسلامی برای خودکفایی در تولید بنزین شروع به اقدامات جدی کرد. (1)

از زمان انقلاب، ایران به دلیل تحریمهای آمریکا و محدودیتهایی که روز به روز شدیدتر میشد و حتی امروزه هم شاهد فشار شدید بینالمللی و جنگ روانی دشمن هستیم، مجبور شد به تولید داخلی اهمیت بدهد. از موشکهای استفاده شده در زمان دفاع مقدس گرفته که کاملا بومی بودند تا فناوری و تحقیقات علمی و غیره که همه زیر فشار‌ها و تحریمها محقق شدند.

تحریمهای آمریکا علیه ایران باعث شد، دروازه خودکفایی به سوی ایران باز شود. قبل از تولید کاتالیست‌های بومی، آمریکا از این نقطه ضعف به عنوان اهرم فشار استفاده میکرد که همین باعث شد ایران به سمت تولید کاتالیست بومی برود.

طی یک دهه اخیر، ایران با درنظر گرفتن مگاپروژه پالایشگاه ستاره خلیج فارس و بهره برداری از فاز اول و دوم، موفق شد به تقاضای داخلی جواب بدهد و با راه اندازی فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج فارس به خودکفایی برسد. در طی این چند ساله، شرکتهای ایرانی توانستند با تولید کاتالیست‌های مورد نیاز در تولید بنزین، نفت، پتروشیمی و پالایشگاه ها، ایران را تا حد زیادی از وابستگی به محصولات خارجی در این زمینه بینیاز کنند.

ایران توانست با در نظر گرفتن استاندارهای یورو 4 و یورو 5 و ساخت کاتالیست‌های مورد نیاز در تولید بنزین، به رتبه دومین کشور سازنده کاتالیست برسد.

همچنین ایران در زمینه تولید کاتالیست‌های مورد نیاز در تولید بنزین و تولید بنزین خودکفا شده است و حتی پتانسیل صادرات بنزین را دارد؛ همین موضوع باعث شد که کشور آمریکا، سناریوی تحریم کاتالیست ها را بیفایده بداند. (1)

در برخی گزارشات میزان تولید بنزین در ایران، روزانه نزدیک به 95 میلیون لیتر و در بعضی از گزارشات میزان تولید بنزین در ایران بیش از 100 میلیون لیتر در روز تخمین زده می‌شود که از این مقدار، حدود 40 میلیون لیتر بنزین با استاندارد یورو 4 و یورو 5 تولید می‌شود. با بهره برداری از فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج فارس و طرح توسعهای پالایشگاه لاوان، ایران تولید روزانه بنزین خود را به بیش از 105 میلیون لیتر میرساند. (1)

با اینکه کشور ایران ذخایر نفت خام بزرگی دارد ولی سالها به دلیل تحریمهای غرب، نمیتوانست قطعات یدکی و نگهداری پالایشگاه و یا کاتالیستهای مورد نیاز تولید بنزین را وارد کند و به دلیل ظرفیت کم تولیدات بنزین، ایران مجبور به واردات بنزین از کشورهای خارجی میشد. فشار زیاد تحریمها، ایران را به سمت کاهش واردات بنزین سوق داد و اولویت اصلی خود را در خودکفایی تولید بنزین قرار داد. (2)

پاسخ و عملکرد ایران در مقابل تحریم‌ها

تحریمهای امریکا سالها گریبانگیر ملت ایران بوده است. مسلمأ ایران برای مستقل شدن و خودکفا بودن باید مسیر سختی را طی کند. مثل سایر کشورها، ایران هم دوستان قدرتمندی دارد که به دلایل سیاسی یا اقتصادی با تحریم‌های ایران مخالف هستند و در این مسیر به ایران کمک میکنند. همچنین رهبری، سالها از آسیب پذیری ایران در مقابل تحریمهای بنزینی آمریکا آگاه بوده است که همین موضوع در نتیجه به تدوین برنامه سه جانبه ای منجر شد. (3) این برنامه سه عامل را در بر می گیرد:

1.کاهش مصرف داخلی

کشور ایران با چند راهکار میتواند به سادگی مصرف داخلی بنزین را کاهش بدهد که در ادامه بیشتر به این راهکارهای موثر میپردازیم. راهکار اول ایران در مواجه با تهدید و تحریم بنزینی آمریکا، افزایش قیمت بنزین یارانهای بود. اقدام بعدی ایران اجرای سهمیه بندی و کاهش میزان یارانه دولتی بود. سپس علاوه بر استفاده از انرژی‌های جایگزین از جمله گاز، بهبود وسایل حمل و نقل عمومی توانست مصرف داخلی بنزین را کاهش بدهد.

در سال 2007 بعد از تهدید و تحریم بنزینی آمریکا، ایران تصمیم گرفت لایحه حمل و نقل عمومی برای بهبود و گسترش سیستمهای حمل و نقل عمومی مثل مترو، راهآهن و اتوبوس را تصویب کند که سوخت کمتری مصرف شود. به عنوان اولین گام، این لایحه بخشی از صندوق‌های ذخیره ارزی را برای تکمیل و نوسازی سیستم مترو تهران تعیین کرد. بودجه مناسب دولت برای سیستم‌های مترو در شهرهای بزرگ می تواند این ظرفیت را افزایش داده و مصرف بنزین را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. (3)

2.خرید بنزین از کشورهای دوست و همسایه

ایران در سطح بین المللی، تامین کنندههایی دارد که می تواند به کمک آن‌ها، کمبود و کسری های خود از جمله تامین بنزین را پوشش دهد. کشورهایی مانند ونزوئلا و چین و همچنین شرکت‌های بین المللی نفتی میتوانند نیازهای ایران را تامین کنند. به عنوان مثال در سال 2009 کشور ونزوئلا اعلام کرد که میتواند به طور روزانه 20000 بشکه بنزین در اختیار ایران قرار دهد. (3)

چین بیش از هر کشور دیگری می تواند حتی در زمان تحریم به سرمایه گذاری‌های مالی، اعتباری، فناوری و پشتوانه سیاسی عرضه بنزین به ایران کمک کند. شرایطی که ایران به شرکتهای چینی ارائه میدهد باعث شده است تا کشور بزرگ چین علاقه زیادی به واردات محموله های غیر مستقیم به ایران داشته باشد. سیاست خارجی چین به دنبال منابع انرژی جهان است و البته که چین سابقه صادرات به کشورهای تحریم شده از جمله سودان و کرهشمالی را دارد.

بنابراین با توجه به حضور جهانی این کشور و گستردگی اقتصادی اش با ایران، انتظار میرود که از این فرصت طلایی به بهترین شکل ممکن استفاده کند. در صورتی که آمریکا و اروپا به کشورهای آسیایی از جمله جمهوری آذربایجان و قزاقستان فشار وارد میکنند که به ایران واردات نداشته باشند، کشورهای همسایه با توجه به ذخایر انرژی و نزدیکی که با ایران دارند، میتوانند بنزین مورد نیاز ایران را تامین کنند. (3)

کاهش قاچاق بنزین از ایران به خارج از کشور میتواند سبب عرضه بنزین برای مصارف داخلی بشود که تاثیر بسیار مطلوبی دارد. ایران میتواند بخش سوختی که از مرزهای ایران قاچاق می‌شود را به کشورهای همسایه به صورت درست و قانونی صادر کند که این امر باعث ارز آوری به ایران می‌شود. بنابراین مسئولان در جهت جلوگیری از قاچاق بنزین، قوانین سخت وپیشگیرانه‌ای وضع کرده اند. در سال 2007، پلیس 317.500 لیتر یا تقریباً 2000 بشکه از سوخت دیزل در حال قاچاق را ضبط کرد. (3)

3.افزایش تولید داخلی پالایشگاه ها

با در نظر گرفتن و عمل به این برنامه، فشار تحریم ها کم میشود، همچین بسیاری از کشورهای دوست مثل ونزوئلا، چین و... برای جبران کمبود بنزین به ایران کمک میکنند. ایران امید دارد که با گسترش ظرفیت پالایشگاه های خود و ساخت چندین پالایشگاه دیگر، ظرفیت تولید بنزین خود را بیشتر کند. همچنین ایران میتواند بیش از نیاز داخلی، بنزین تولید کند یا حتی این تولیدات را صادر نماید.

از جهتی ایران با تولید بنزین مطابق با استانداردهای یورو 4 و یورو 5 به خواستههای خود رسیده و همچنین باعث کاهش آلایندهها و در نتیجه پاکی هوا شده است و تولید بنزین مطابق با استاندارد یورو 6 را در پالایشگاه ستاره خلیج فارس در دستور کار خود دارد. (3)

زنده ماندن ایران در گرو خودکفایی

تنها راه بقاء ایران در مسیر تهدید و تحریمهای آمریکا، خودکفا بودن است و خودکفایی در تولید بنزین نیز در همین راستا قرار دارد. با خودکفایی در تولید 100 درصدی کاتالیست و بالا بردن ظرفیت و بهبود کیفیت بنزین میتوان به این مهم دست پیدا کرد.

ایران در سال 2007 از کشورهایی مثل چین، هند، هلند، فرانسه و امارات روزانه 408385 بشکه بنزین وارد میکرد. انتظار میرفت که این میزان در سال 2010 به 415000 بشکه در روز و در سال 2015 به 512000 بشکه در روز افزایش یابد. با تحریمهای آمریکا و کشورهای اروپایی، در حال حاضر بخش عظیمی از واردات بنزین ایران (تقریباً 120000 الی 128000 بشکه بنزین در روز) کاهش یافت. البته در همین زمان، کشور چین به واردات خود ادامه و بنزین خود را به صورت غیر مستقیم به سنگاپور میفرستاد و توسط معاملهگران، بنزین به ایران صادر میشد. (3)

ایران با گسترش پالایشگاه های موجود و ساخت پالایشگاه های جدید، امیدوار است تا ظرفیت پالایش بنزینی خود را گسترش دهد. برای استقامت در برابر تحریمهای نفس گیر آمریکا و بستن راه تحریم‌های بیشتر در زمینه بنزین، باید در تولید بنزین و کاتالیست‌های مورد نیاز تولید بنزین مستقل و خودکفا بشویم، ظرفیت تولید بنزین را بیشتر و بنزین با کیفیتی تولید کنیم. (3)

پالایشگاه های زیادی در ایران موجود هستند که وظیفه تولید بنزین را برعهده دارند. پالایشگاه های قم، بندرعباس، چابهار، یزد، کرمان، بوشهر و رفسنجان تحت یک برنامه آزمایشی، بنزین سازگار با یورو 4 را تولید میکنند. پالایشگاه‌های بیشتری در سراسر کشور میتوانند به تولید بنزین یورو 5 بپردازند، اما به فناوری پیشرفته و سرمایه گذاری‌های عظیم نیاز دارند. (3)

یکی از این پالایشگاه هایی که در مقابل کشورهای منطقه قدعلم میکند ستاره خلیج فارس است. بزرگترین پالایشگاه نفت خاورمیانه در پارس جنوبی بندر عباس با ظرفیت تولید 27 میلیون لیتر در روز به علاوه 9 میلیون لیتر بنزین پریمیوم، بخش بزرگی از تقاضای داخلی را برآورده می کند و همین امر زمینه ساز بهبود کیفیت بنزین نیز میشود.(4)

این پروژه از جمله پروژههای صنعت پالایش ایران است که ظرفیت تولیدات بنزین را افزایش و کیفیت بنزین را بهبود میبخشد. خوشبختانه ایران با پیش گرفتن رویکرد خودکفایی و وابسته به خود بودن و البته اجرای فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج فارس، دیگر نیازی به واردات در زمینه بنزین ندارد. لازم به ذکر است طی چند سال اخیر، تولید بنزین در ایران به میزان دوبرابر رسیده است. (5)

جمع بندی و نتیجه گیری

اجرای تحریمهای متحیرکننده بنزینی میتواند کشور ایران را وارد چالشهای سختی کند. ممکن است بر اثر این تهدید و تحریمها، سرمایه داران و بیمه گذاران نفت و بنزین، فعالیت خودشان با ایران را متوقف کنند. ولی همانطور که گفته شد ایران میتواند با برنامههای خود مانند مصرف بنزین از طریق سهمیه بندی، کاهش یارانه و همچنین با جستجوی منابع جایگزین مانند چین، ونزوئلا، آسیای میانه و استفاده از سوخت‌های جایگزین مانند گاز، فشار این تحریم‌ها را کم کند.

از جهتی قاچاق بنزین در این چند ساله باعث هدر رفتن بیهود بنزین شده بود که پلیس ایران با این معضل مبارزه کرد و همین برخورد باعث شد تا قاچاق بنزین کاهش پیدا کند و برای مصارف داخلی استفاده بشود. تهدید بنزینی آمریکا، ایران را به سمت خودکفایی در صنعت بنزین کشاند. ایران به واسطه تهدیدهای آمریکا، پالایشگاه های فعلی خود را توسعه داد و با ساخت پالایشگاه های بیشتر میتواند تقاضای داخلی و حتی تقاضای خارجی را پاسخ دهد.

در نهایت ایران میتواند بدون نیاز به واردات و با نگاه جدی به تولید داخلی، بهرهبرداری درست از منابع، اهمیت به جوانان ایرانی و برنامه ریزی صحیح به خودکفایی برسد. اگر مردم به برنامه‌های دولت اطمینان داشته باشند، ایران میتواند تهدید و تحریمهای آمریکا را پشت سر بگذارد و حتی بیش از نیاز داخلی کشور، بنزین تولید کند.

پینوشتها