| شناسنامه | |
| 1243 ه.ق | تولد |
| 1333 ه.ق | درگذشت |
| - | علت درگذشت |
| خیابان حکیم الهی سمنان | آرامگاه |
| ایرانی | ملیت |
| اسلام | دین |
| شیعه | مذهب |
| حاج ملاعلی سمنانی - حکیم الهی | دیگر نام ها |
| ریاضیات و هیئت و نجوم - حوزوی | تحصیلات |
| حوزه علمیه نجف و کربلا - مدرسه جده اصفهان | دانشگاه |
| - | زمینه فعالیت |
| - | سبک |
| - | سال های فعالیت |
| تألیف بیش از 25 کتاب | آثار مهم |
| - | جایزه ها |
| - | وبگاه رسمی |
| - | همسر |
| - | فرزندان |
| پدر: حاج محمد صادق(نخستین امام جماعت مسجد سلطانی) | والدین |
زندگی نامه
تولد
حکیم حاج ملا علی سمنانی فرزند حاج محمد صادق(نخستین امام جماعت مسجد سلطانی) در سال 1243 هجری قمری در سمنان به دنیا آمد.درگذشت
حکیم ملا علی در سال ۱۳۳۳ قمری در زمان سلطنت احمدشاه قاجار پس از 45 سال خدمت صادقانه مردمی ، مذهبی و اجتماعی در سن هشتاد سالگی دیده از جهان فرو بست. آرامگاه ایشان که در سال ۱۳۲۷ ه.ش به همت نوه اش حاج عبدالجواد الهی بنا گردیده است که در نزدیکی میدان امام خمینی شهر سمنان و در کنار خیابان حکیم الهی مقابل دبیرستان دهخدا واقع شده است. بنای آرامگاه را ایوان و چند سالن و اتاق تودرتو تشکیل میدهد. بر پیشانی ایوان که مشرف به خیابان است و حدود پنج متر ارتفاع دارد کتیبه ای از جنس کاشی قرار گرفته است.بر روی کتیبه ای از کاشی که بر پیشانی ایوانی مشرف به خیابان واقع شده است سال تولد وی رمضان ۱۲۴۳هجری قمری و وفاتش ربیع الاول سال ۱۳۲۳هجری قمری درج شده است .
سمت و فعالیت ها
فعالیت های علمی
تحصیلات و استادان
حکیم سال های زیادی را در حوزه های علمیه نجف و کربلا به تحصیل معارف اسلامی مشغول بود، حاج ملا علی در 18 سالگی به همراه پدر، حج گزارد، پس از مدتی به اصفهان سفر کرد و ریاضیات و هیئت و نجوم را در مدرسه جده آموخت و سپس به کربلای معلّا برای به تحصیل فقه و اصول عزیمت کرد. حکیم الهی در 24 سالگی و برای تکمیل آموخته های خود به نجف اشرف رفت و پس از طی مدارج علمی، به سمنان بازگشت و به ارشاد خلق و امامت جمعه و جماعت مشغول شد.آوازه ملا هادی سبزواری حکیم و عالم بزرگ فلسفی، حاج ملاعلی را برای شاگردی در محضر حکیم راهی سبزوار کرد و مدت کسب فیض و مباحثه وی با حاج ملاهادی متخلص به اسرار حدود چهار سال طول کشید. گفته شده عده ای در قالب کاروان از سمنان، در سبزوار به خدمت حاج ملا هادی می رسند و تقاضا می کنند که حاج ملاعلی برای هدایت مردم سمنان، به زادگاه خود برگردد، حاج ملا هادی نیز پاسخ خود را به کاروان سمنانیان زائر امام رضا (ع) پس از بازگشت از زیارت بارگاه حضرت ثامن الحجج، موکول می‌کند و پس از بازگشتن زائران سمنانی، حکیم سبزوار اذعان می‌کند که دیگر چیزی ندارد که به حاج ملاعلی بگوید، اما آمدنش به سمنان یا اقامت در سبزوار، به اختیار اوست. سرانجام، حکیم الهی به زادگاه خود، سمنان بر می گردد و مدت 40 سال به کار درس و بحث و مسجد و مدرسه می پردازد.
سایر فعالیت ها
او به لحاظ داشتن پایگاه معنوی در میان مردم از محبوبیت خاصی بر خورداربوده است و برای کسب معیشت به کار زراعت می پرداخت و در وقت نماز جهت اقامه نماز ظهر و عصر و عشا به مسجد جامع سمنان آمده و نماز می گذارد و با وجود کار روزانه خستگی به ایراد سخن پرداخته و مردم را ارشاد و هدایت می کرد.در سال 1320 هجری قمری در سمنان قحطی اتفاق افتاد و محتکران گندمها را پنهان کردند، حاکم سمنان هم از فرصت استفاده کرد و از سوداگران غله بهره ها برد، مردم از گرسنگی به حاجی ملا علی متوسل شدند.
حکیم الهی فریاد گرسنگان را به حاکم رساند و حاکم چاره ای نکرد، حاجی ملاعلی پیامی به حاکم فرستاد که هر گاه نان به مردم نرسد، شخصی دکان نانوایی باز می کند و نان ارزان و فراوان خواهد فروخت، سرانجام حاجی ملا علی به همراهی ثروتمندان سمنان ، دامغان و شاهرود قحطی این شهر را شکست و همه مردم این شهر نان خوب و ارزان و فراوان گرفتند.
همچنین گفته شده حاج ملا علی سمنانی تنوری در خانه داشت که در آن نان می پخت، یک روز رو به زن نانوا کرد که در کنار تنور بود و نان می پخت و گفت: این هیزم حیف است که همچنان به داخل تنور می ریزی می سوزانی. کمی صرفه جویی کن و به همان اندازه هیزم بریز که با آن همان اندازه نان می پزی.
گرمابه پهنه سمنان، در سال 856 هجری قمری در زمان سلطنت ابوالقاسم با برخان، پادشاه تیموری و به دستور وزیر وی، خواجه غیاث‌الدین بهرام سمنانی ساخته شد و در سال 1312 هجری قمری در زمان سلطنت مظفرالدین شاه و به دستور حاج ملا علی حکیم الهی، تعمیر و تجدید بنا شد.
یکی از کار های بزرگی که او برای سمنان انجام داد این بود که ایشان چهار خشت را گرفته و بر آنها دعا خوانده و خشت ها را در چهار گوشه سمنان خاک کرد تا شهر سمنان از بلایای طبیعی (زلزله و سیل ...) در امان باشد.
موقوفات
حجت الاسلام عبدالله واحدی، با بیان اینکه عالم واقف حاج ملا علی حکیم الهی نقش موثری در ایجاد موقوفات در دوره قاجاریه در منطقه قومس داشت، می گوید: حکیم الهی مناعت طبع، قناعت و صرفه جویی را سرلوحه زندگی خود قرار داد و آنچه با پس انداز اموال خود به دست آورد را به صورت موقوفاتی در دامغان، شهمیرزاد و سنگسر برای استفاده موقوف علیهم از خود به یادگار گذاشت.تأثیر این عالم جلیل القدر در توسعه فرهنگ وقف، از نزدیکان و خانواده اش آغاز شد، چنانچه که فرزند ایشان حجت الاسلام و المسلمین حاج عبدالعلی الهی نیز 27 باب دکان تکیه پهنه و مقداری آب را وقف کرد.بیشتر این موقوفات با نیت اقامه عزاداری سیدالشهدا و عزاداری خامس آل عبا ایجاد شد، زیرا در آن زمان نیاز جامعه همین امر بود تا مردم در خصوص عزاداری سید الشهدا و نقش امام حسین(ع) در احیای اسلام مطلع شوند.
واحدی افزود: ابعاد شخصیتی این عالم برجسته بسیار مفصل است و وی در حوزه های مختلف به عنوان اسوه و نمونه زبانزد مردم عصر خود بوده است و جالب اینجاست که چنین شخصیتی با آن جایگاه و اقتدار اجتماعی، در نهایت زهد و تقوی و ساده زیستی زندگی می‌کرد.
از ایشان موقوفاتی همچون باغ و زمین و تیمچه و قهوه خانه و آب قنات به یادگار مانده است.
آثار
حاج ملاعلی بیش از 25 کتاب تالیف کرده که بیشتر آن ها در حوزه حکمت و معرفت و فلسفه است که متاسفانه بخشی از آثار ایشان از بین رفته است.نسخه خطی مجموعه رسالات در باب فقه و اصول، نسخه خطی کتاب خلاصه الحساب، نسخه خطی رساله در علم حساب، نسخه خطی کتاب جنگ، نسخه خطی رساله در بحور شعری، نسخه خطی خلاصه گنجینه الاسرار از مولانا محمود علی دلدار به انضمام حواشی حاج ملاعلی، نسخه خطی خلاصه شمس المناره از تصنیفات احمدقمی به انضمام حواشی حاج ملاعلی و نسخه خطی رساله در خواص حروف، جفر و تنجیم از جمله آثار به جای مانده از حکیم سمنانی است.
اندیشه / نظرات
حکیم الهی سمنانی، همان گونه که عادت وی در ساده گویی و بذله پردازی بوده، درباره دیدار با حاج ملاهادی می‌گوید: وقتی که از عتبات بازگشته بودم ، به سبب غرور علمی، خیلی پُر باد بودم، چون به خدمت حکیم سبزوار رسیدم، وی سوزنی به من زد، همه باد غرور من خالی شد!
از نگاه دیگران
آرزو گلکار سرپرست اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان سمنان (1395 ه.ش)بر اساس اسناد و مدارک تاریخی موجود، حکیم الهی در سال کمبود نان و خشکسالی، با تدبیر به میدان آمد و در برابر حاکم جبار و فرصت طلب و سود جو، ایستاد و به یاری برخی از یاران خود، نان ارزان و مرغوب، به مردم داد، برای حمایت از کشاورزان نیز هنگامی که بادمجان در سمنان آماده برداشت می شد، به قصابان سفارش می کرد تا گوشت را ارزان کنند تا پول مردم صرف خرید بادمجان شود و باری بر دوش ضعیفان نباشد.
گلکار با اشاره به اینکه حکیم الهی پیش بینی‌های جالب توجهی در مورد آینده داشت، گفت: بر اساس نظر حکیم «قریبا آسمان ها جاده می شود! کاروان ها بر فراز آسمان ها به حرکت در می آیند» که شاید در زمان وی درک نمی شد، ولی حالا پرواز با هواپیما امری عادی است.
می گویند روزی در موعظه بعد از نماز، به بازاریان گفت که شنیده ام که زائران امام رضا (ع) عازم مشهد مقدس اند و چند روز دیگر به سمنان می‌رسند، مواظب باشید که کلاه بر سرتان نگذارند، این جمله را روزهای بعد هم تکرار کرد تا این که یکی از بازاریان گفت که: آقا اگر ما کلاه سر آنها نگذاریم، آنها نمی‌توانند کلاه سر ما بگذارند، حکیم با خنده در پاسخ می‌گوید که کلاه همین است، کم و گران می دهید، آنها ایمان شما را می برند، کلاه حقیقی و عبرت آموز که باید همه بدانند، همین است.
علمای بزرگ زمان از جمله حاج ملاهادی سبزواری و حاج ملاعلی کنی، وی را تصدیق و تکریم کرده اند و اعتمادالسلطنه در کتاب «الماثر و الاثار» وی را «جامع علوم عقلی و نقلی» می دانست.
می گویند فرد باغ داری از جفای برادرش می نالید که مراعات کشت مرا نمی‌کند و از همجواری او به ستوه آمده ام، حکیم به گویش سمنانی می‌گوید: «بنجی ننجا، ننجا بنجی»(دیوار بکشی، عذاب نکشی، دیوار نکشی، عذاب بکشی).
در کتاب «تاریخ سمنان» تالیف عبدالرفیع حقیقت نیز آمده است: «گویا یکی از ثروتمندان محله لتیبار سمنان که منزل وی در جوار آب انبار عمومی محله بوده، به مردم پیشنهاد می‌کند که لوله آبی از آب انبار مذکور به خانه خود بکشد، در عوض روشنایی آب انبار را تضمین می کند. مردم از حکیم الهی، مانند بسیاری از امور، کسب تکلیف می‌کنند. حکیم با شعری به گویش سمنانی جواب می دهد: « چلا ممره ممونه تاریک / لوکه ممونه دراز و باریک»( چراغ خاموش می شود و فضا تاریک می ماند، در حالی که آن سوراخ دراز و باریک می ماند و حق حقوقی ایجاد می کند)
پذیرش مبلغان مسیحی در مسجد و مباحثه با آنها در زمینه‌های مختلف نیز ناشی از سعه صدر حکیم است، حتی وصیت کرده بود که پیکرش را در قبرستان عمومی شهر در آن زمان، در «علمدار» به خاک بسپارند تا همان گونه که خود در میان مردم زیست، پیکرش نیز از آن ها، دور و جدا نماند و ده ها سال بعد از رحلت حکیم، نوه اش حاج عبدالجواد الهی در سال 1327هجری شمسی اقدام به احداث آرامگاهی برای حکیم کرد .
گلکار در رابطه با علت اینکه چرا از حاج ملاعلی به عنوان «حکیم» یاد می شود، گفت: حاج ملا علی در علم و حکمت سر آمد روزگار خود بود و در حکمت و نجوم و علوم الهی حرف تام و تمام را می زد و اغلب در مسائل دینی و اجتماعی نظریه های بسیار صریح و روشن را ابراز می کرد.وی افزود: حاج ملا علی در تمام مدت عمر خود با جدیت تمام با خرافات و عوام فریبی مبارزه می‌کرد و اغلب محفل درس او پر از جمعیت بود و با داشتن علوم بسیار و سواد بالای علمی، به راحتی با مخاطبین خود ارتباط برقرار می کرد .
آرزو گلکار با اشاره به کسب فیض حاج ملا علی از محضر ملاهادی سبزواری ، گفت: این 2 بزرگوار روزی بر سر وحدت وجود با یکدیگر بحث می کردند و کار بدانجا می رسد که دیگر جائی برای بحث باقی نمی‌ماند و حاج ملا علی از ملا هادی می‌خواهد ادامه دهد، ولی وی امتناع می کند و به زبان طنز عرفانی و روحانی و به تقلید از لهجه سمنانی می گوید: «تا همنجه بیامیچه وس» یعنی «تا اینجا که آمدی بس است و دیگر ادامه نده.»
گلکار با اشاره به سایر ویژگی های اخلاقی حکیم الهی گفت: عصبانی نمی‌شد و به کسی بی احترامی نمی‌کرد، صاحب کمالات اخلاقی بود و از داشتن اعمال صوفیانه و زهد ریائی به شدت پرهیز می‌کرد و داشتن این گونه رفتارها موجب شده بود تا حاج ملاعلی به عنوان یک شخصیت معنوی و روحانی در روح و روان مردم راه یابد و مردم نیز سعی می‌کردند به او تاسی کنند و هر گاه با مشکلی مواجه می شدند به او مراجعه می کردند.
غلامرضا اعوانی، فیلسوف ایرانی و استاد سابق گروه فلسفه دانشگاه شهید بهشتی تهران، در آئین نکوداشت مقام علمی و فرهنگی حاج ملاعلی سمنانی در سالن مطهری سمنان افزود: این که حاج ملا علی سمنانی به درجه بزرگ علمی و حکمت رسید بسیار قابل توجه و ارزشمند است و این مرد حقیقی به علم ربانی و توجه به نور خدا رسیده است.حاج ملا علی سمنانی یکی از علمای متبحر و حکمای بزرگ قرن اخیر بوده که در میان مردم سمنان و دیگر شهرها شهرت به سزایی داشته است.
اعوانی در ادامه خاطر نشان کرد: حکیم برای آگاه کردن انسان آمده است و حکمت الهی با تزکیه نفس می آید.استاد سابق گروه فلسفه دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: به پدر حاج ملاعلی سمنانی در استان سمنان و یکی از شاگردان ابن سینا که سمنانی بوده است کمتر توجه و پرداخته شده است.
منابع:
خبرگزاری ایرنا
خبرگزاری فارس
خبرگزاری شبستان
پارسی جو
