توفیق اجباری تولید داخلی به دلیل کاهش واردات در شرایط تحریم

کاهش واردات بر اثر تحریم‌ها، به تولیدکنندگان داخلی، فرصتی طلایی برای عرض اندام در بازار داده است. این موضوع به دلیل نیاز بازارهای داخلی و مصرف‌کنندگان به محصولات تولید داخل، تولید داخلی را بیش از پیش مهم کرده است. امروزه با رشد تکنولوژی و گسترش فروش اینترنتی، تولیدکنندگان داخلی فرصت بهتری برای نزدیک شدن به مشتریان خود پیدا کرده اند. برای تقویت هرچه بیشتر راهکارهایی نظیر گسترش فروش اینترنتی، حمایت از نخبگان و تولیدات دانش‌ بنیان، تحول مدیریتی و بسیاری روش‌های دیگر توصیه شده است.

شنبه، 6 ارديبهشت 1399

تخمین زمان مطالعه:

نویسنده : تحریریه راسخون

موارد بیشتر برای شما

توفیق اجباری تولید داخلی

تحریم‌های بین‌المللی با خصومت دیرینه آمریکا علیه ایران، دیگر به بخشی از زندگی مردم تبدیل شده است. بارها شنیده‌ایم که تحریم‌ها فرصتی برای ایران در راستای تقویت زیرساخت‌های داخلی است. اگرچه فشارهای زیادی بر مردم وارد شده و بخش‌های زیادی از زندگی تحت تاثیر قرار گرفته است؛ اما باید دقیقا مشخص کرد که این فرصت چگونه فرصتی است و چگونه می‌توان از آن بهره برد. مردم و مخصوصا صاحبان کسب و کار در کشور همواره با این سوال که برکت تحریم برای کشور چه بوده است مواجه هستند.

لیست مهم‌ ترین تحریم‌ ها علیه ایران

ابتدا باید بدانیم تحریم‌ های خارجی علیه ایران شامل چه مواردی است. این تحریم‌ها در مراحل گوناگون و با اهداف مختلف علیه ایران وضع شده است. مهم‌ترین آن‌ها موارد زیر است:

تحریم بانکداری و خرید و فروش دلار

تحریم فلزات گرانبها شامل طلا و نقره

تحریم فلزات خام یا نیمه‌ خام

تحریم خودرو سازی و صنعت خودرو

تحریم صنعت هواپیمایی

تحریم فروش مواد خوراکی تولیدی ایران

سایر تحریم‌ های مالی و بانکی

و همچنین تعداد بیشتری از تحریم‌ها علیه ایران وضع شده که بسیاری از آن‌ها به صورت یک‌جانبه از سوی آمریکا است. اما در بین این تحریم‌ ها برخی از آن‌ها فرصت‌هایی را در داخل کشور در راستای تولید داخلی ایجاد کرد. اما چگونگی آن باید مورد بحث قرار گیرد. (1)

تاثیر تحریم‌ ها بر کاهش واردات

افزایش تحریم‌ های مالی و افزایش نرخ دلار، روز به روز بیشتر باعث کاهش واردات شد. این موضوع نه تنها به دلیل افزایش نرخ دلار، بلکه به دلیل همراه‌ شدن با مسائلی هم‌چون تحریم بیمه و کشتی‌رانی بوده است. دیگر واردات کالای خارجی مانند سابق توجیه اقتصادی را ندارد.

آمارهای منتشر‌شده در اسفند 97 نشان داد: حجم واردات ایران با توجه به تحولات ارزی پیش‌ آمده در برخی موارد تا 50% کاهش داشته است. در ژانویه 2018 میزان واردات ایران از بزرگترین شریک تجاری خود یعنی چین 54% کاهش یافت. این میزان از رقم 3 میلیارد و 837 میلیون به 1 میلیارد و 743 میلیون رسید.

این کاهش علاوه بر دلایل ذکر شده در بالا به دلیل مصوبات دولت مبنی بر ممنوعیت واردات کالاهای تولید داخل نیز بوده است. مصوبه‌ای که به عقیده‌ی بسیاری، فرصتی طلایی برای رشد تولید داخلی فراهم کرد. (2)

کالاهای وارداتی ممنوعه

دولت در راستای حمایت از تولید داخلی و جلوگیری از خروج ارز، تاکنون واردات بیش از 1400 قلم کالا را ممنوع کرده است. این کالاها شامل طیف گسترده‌ای است که تولید کنندگان داخلی توانایی تامین آن‌ها را دارند. به اختصار در این قسمت به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد: (3)

دسته کالاهای خوراکی
شیرخشک صنعتی، پنیر تازه، عسل طبیعی، چای کیسه‌ای، پودر زعفران، آرد گندم، ژامبون، خاویار، گوجه فرنگی، سیب زمینی، زیتون و...

مواد اولیه معدنی
گچ، آهک زنده، قلوه سنگ، سنگ مس، ماسه سنگ و...

لوازم خانه و آشپرخانه و لباس
پتو، زیرانداز، ست لباس اسکی، بسیاری از انواع لباس، شال، دستمال گردن و...

لوازم الکترونیکی
دربازکن غیرتصویری، مو خشک‌کن، رادیاتورهای گرم‌کننده مخزنی، ریش‌تراش، انواع گیرنده دیجیتال تلویزیونی و...

موارد بسیار زیادی وجود دارد که با مراجعه به لیست کامل منتشر شده از طرف دولت می‌توانید بررسی کنید. و نکته مهم و مشترک شان، عدم ضرورت واردات این کالاها تاکنون بوده است.

این‌که تحریم‌های خارجی باعث شده واردات بسیاری از کالاهای غیرضروری متوقف شود تا علاوه بر کاهش خروج ارز از کشور، بی‌شک ظرفیت تولید عظیم داخلی را به وجود ‌آورد. امروز بسیاری از صنعت‌گران و تولید کنندگان گام‌ های مهمی برای پرکردن خلاء واردات این محصولات برداشته اند.

در ابتدا افزایش قیمت کالاهای وارداتی باعث نگرانی و بعضا اعتراضاتی از طرف بازاریان و مشتریان شد. اما اکنون با توفیق اجباری مصرف کالاهای داخلی، بسیاری از این محصولات، در حال به رخ کشیدن کیفیت و قدرت تامین بالای خود به بازار هستند.

چرا تولیدکنندگان داخلی در فرصتی تاریخی قرار دارند؟

سالیان متمادی واردات به کشور بدون توجه به تولید کنندگان داخلی انجام می‌شد. این موضوع باعث شده بود اغلب سرمایه‌داران به جای حمایت از طرح‌ها و افکار داخلی، روش ساده‌تر واردات را در پیش بگیرند.

در بسیاری از موارد، سود واردات به قدری برای واردکنندگان زیاد بوده که حتی نیاز داخلی نیز در نظر گرفته نمی‌شد. واردات بی‌رویه تنها منجر به پخش گسترده محصولات خارجی، عمدتا از مبدا چین در بازار شد. نکته دیگر واردات کالاهای بی‌کیفیت چینی در سال‌های گذشته به ایران بوده است. (4)

هم‌اکنون با کاهش حجم واردات از تمامی کشورها این فرصت در اختیار تولیدکنندگان داخلی قرار گرفته است. کشور ما دارای تعداد زیادی فارغ‌التحصیل در انواع رشته‌های مهندسی است. این افراد به خوبی توانایی طراحی و تولید انواع ماشین‌آلات و تجهیزات مورد نیاز تولید در داخل دارند.

فرصت آن رسیده، تجار و افرادی که سرمایه‌های بسیاری را صرف واردات کالاهای غیرضروری می‌کردند، بخشی از سرمایه خود را بر روی ایده‌ها و طرح‌های جدید مصرف کنند.

بروز اشتباه و خطا در شروع چنین کاری امری طبیعی است. بسیاری از سرمایه‌گذاران، با ترس از شکست در مراحل اولیه، از هرگونه اقدامی خودداری کرده‌اند. اما باید در نظر داشت، هیچ کشور توسعه یافته‌ای بدون صرف هزینه و خطا به جایگاه فعلی خود نرسیده است.

طرح‌ های بیشماری تاکنون در داخل کشور بدون نتیجه رها شده‌اند. پایان‌نامه‌های دانشجویان بسیاری در قفسه دانشگاه‌ها با وجود طرح‌های بسیار عالی بلا استفاده مانده است. راه واقعی افزایش تولید، بازنگری در این مباحث است.

از طرفی حمایت از کسب‌ و‌ کار های خانگی نیز باید مورد توجه قرار گیرد. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در این زمینه طرحی با نام ساماندهی و حمایت مشاغل خانگی آماده کرده است. ضرورت استفاده از بستر فناوری اطلاعات برای این کسب‌ و‌ کار ها مورد تاکید قرار گرفته است.

در این طرح پیش‌بینی شده، کلیه فعالیت‌هایی که در خانه منجر به تولید خدمت یا محصول بدون مزاحمت دیگران شود تحت این پوشش قرار دارند. بسیاری معافیت‌های مالیاتی و هم‌چنین حمایت‌های مالی نیز در این راستا پیش‌بینی شده است. (5)

نمونه‌های تحول اقتصادی در جهان در شرایط سخت

کشورهای بسیاری با اتکا به فرهنگ‌سازی تولید و حمایت از تولیدکننده داخلی، به نقاط مهمی در اقتصاد جهانی دست یافتند. کشورهایی نظیر کره جنوبی، ژاپن و آلمان که امروزه در اقتصاد جهان حرف‌های زیادی برای گفتن دارند، زمانی در بدترین شرایط اقتصادی بودند.

کشور آلمان با روش‌هایی هم‌چون کنترل واردات، توجه ویژه به آموزش و هم‌چنین فعالیت‌های دانش‌ بنیان و هم‌چنین تغییر فرهنگ الگوی مصرف داخلی، توانست به یکی از قطب‌های اقتصادی جهان تبدیل شود.

کشور ژاپن نیز با آموزش اولیت قراردادن منافع ملی به کودکان خود، آن‌ها را همواره به کار و تلاش برای اعتلای کشور تشویق کرده است. نکته جالب توجه در مورد ژاپن، آسیب‌های جدی وارد به این کشور در جریان جنگ جهانی دوم و بمباران اتمی آن توسط آمریکا بوده است. آسیب‌هایی که امروز بسیار کم‌رنگ شده و ژاپن را به سومین اقتصاد بزرگ جهان از منظر تولید ناخالص داخل تبدیل کرده است. (6)

تمامی این نمونه‌ها بیان‌گر این است که فرصت پیش آمده برای تولید داخلی، می‌تواند تبدیل به فرصتی مهم شود. فرصتی که اقتصاد کشورهای آسیب‌دیده در خلال جنگ جهانی را به بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا تبدیل کرد.

در این راستا، ضرورت یک عزم ملی جدی، تاکید بر فرهنگ‌سازی مصرف تولیدات داخلی و هم‌چنین حمایت از شرکت‌های نوپا و دانش بنیان به عنوان سرمایه‌های اصلی کشور احساس می‌شود. اگرچه دولت با تاسیس پارک‌های علم و فناوری در سطح کشور، تلاش‌های زیادی در این راستا کرده، اما تا برقرار شدن ارتباطی موثر بین صنعت و دانشگاه‌ها گام‌های مهم دیگری مانده است.

تحریم چگونه عامل موفقیت تولید داخلی می‌شود؟

یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگزار بر رشد تولید داخلی در دوران تحریم، فرهنگ‌سازی داخلی است. فرهنگ‌سازی می‌تواند عادت‌های خرید مردم را تغییر دهد. هم‌چنین ایجاد بستری برای کاهش واسطه‌ها از تولیدکننده داخلی به مصرف‌کننده از سایر عوامل مهم در این زمینه است. در ادامه به برخی راهکارهای موفق برای رشد تولید داخلی در دوران تحریم می‌پردازیم.

1- حذف واسطه‌ها از طریق تقویت زیرساخت فناوری اطلاعات

واسطه‌گری یا دلالی، اتفاقی نامناسب برای اقتصاد ایران است. این موضوع که ریشه‌های تاریخی و سابقه‌ی زیادی در ایران دارد، به نوعی آفت اقتصاد کشور است. رشد چشم‌گیر فناوری اطلاعات و بالا رفتن ضریب نفوذ اینترنت در ایران، هم‌اکنون شرایط متفاوتی نسبت به گذشته برای فروش محصولات از این بستر فراهم کرده است.

چه در زمینه خرده‌ فروشی و چه در عمده‌ فروشی، زیرساخت‌های آنلاین می‌تواند مزیت‌های زیادی را برای تولیدکننده و مصرف‌کننده فراهم کند. مزیت‌هایی نظیر کاهش قیمت تمام‌شده به علت حذف واسطه‌ها، ارتباط نزدیک تولیدکننده و مصرف‌کننده، امکان معرفی بهتر و جذاب‌تر محصولات و... بخشی از این ظرفیت‌ها است.

هم‌چنین، استفاده از بستر اینترنت هزینه‌ های بازاریابی را برای تولید کنندگان به شدت کاهش داده است. امروز چندین‌هزار فروشگاه اینترنتی در کشور فعالیت می‌کنند که تولیدات داخلی باید ارتباط خود را با این بخش بیش از پیش برقرار کنند.

2- فروش اعتباری و اقساطی محصولات داخلی

یکی از مدل‌های موفق در زمینه حمایت از تولید داخلی، فروش اعتباری به افراد بر اساس میزان کارکرد آن‌ها در جامعه است. اجرای این‌گونه طرح‌ها که نیازمند مطالعه و هم‌کاری تولید‌کنندگان با دولت است، می‌تواند فرهنگ خرید محصولات داخلی را به شدت رواج دهد.

این مدل تجاری، با تکیه بر اعتبار مشتری برای پرداخت در زمان مشخصی انجام می‌شود. این بازه پرداخت می‌تواند بین 30 الی 90 روز باشد. در اقتصاد مدرن، فروش اعتباری یک مدل پذیرفته‌شده است و تقریباً بر همه معاملات تجاری حاکم است. (7)

ایده افزایش فروش از این طریق بسیار ساده است. اگر شما به مشتریان این امکان را بدهید که پس از گذشت مدتی مبلغ خرید خود را به شما بازپرداخت کنند، مشتریان بیشتری از شما خرید می‌کنند.

این کار البته برای کسب‌ و‌ کار ها شامل ریسک‌ هایی نیز هست. هرچه میزان فروش بیشتر با اعتبار انجام شود، ریسک عدم بازپرداخت نیز بیشتر می‌شود. برای مدیریت این ریسک، مشاغل غالباً تاریخ‌چه اعتبار مشتری را بررسی می‌کنند و از روش‌های دیگری برای ایجاد اعتبار استفاده می‌کنند. (8)

3- کاهش هزینه تولید با مدیریت زنجیره تامین

تولید، یک سلسله زنجیروار داخلی است. این امر نیازمند تقویت همه‌جانبه از تامین مواد اولیه، تولید ماشین آلات و... است. زمانی که زنجیره تامین به صورت کامل داخلی شود، هزینه‌ها به شدت افت می‌کند.

نکته این‌جاست که در بسیاری موارد قیمت تمام‌شده تغییری نکرده و این موضوع منجر به افزایش حاشیه سود تولیدکننده می‌شود. هرچه تولیدکنندگان مقاومت بیشتری داشته باشند و به تولید خود همراه با تقویت زیرساخت تامین ادامه دهند، هزینه‌های تولید کاهش می‌یابد.

مدیریت زنجیره تامین و ضرورت به روزرسانی آن با تکیه بر دانش روز، مهم‌ترین فعالیت در این راستا است. این کار با هوشمند‌کردن فرایندهای مختلف از تامین مواد اولیه گرفته تا تجهیزات و فرایند تولید و ارسال و لجستیک، تغییرات چشم‌گیری در یک صنعت به وجود خواهد آورد.

امروزه هیچ اقتصاد بزرگی در دنیا نیست مگر این‌که صنایع آن با مدیریت دقیق زنجیره تامین همراه باشد. برخی از مهم‌ترین اهداف این کار حداکثر نمودن بهره‌وری، ساختن فرایندهای استاندارد، حذف کارهای تکراری و حداقل‌کردن هزینه‌ها است.

مدیریت زنجیره تامین به مدیران و تولیدکنندگان کمک می‌کند بر اساس اطلاعات دقیق تصمیم بگیرند. هزینه‌های حمل و نقل، خرید مواد، انبارداری و بسیاری هزینه‌های دیگر را کاهش دهند. این کار می‌تواند تاثیر چشم‌گیری بر رشد تولید داخلی داشته باشد. بی‌شک یکی از ضعف‌های اصلی ما در تولید نبود زیرساخت‌‌های نوین مدیریتی است.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

تحریم‌های متعدد علیه ایران، شرایط سختی برای مردم فراهم کرده است. آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی تحریم‌ها بر کسی پوشیده نیست. اما بسیاری از صاحب‌نظران این تحریم‌ها را فرصتی برای رشد اقتصاد داخلی و کاهش وابستگی به خارج قلمداد می‌کنند.

تقویت تولید داخلی در دوران تحریم، با توجه به کاهش محسوس واردات، امروز مورد توجه همگان قرار گرفته است. اما این کار نیازمند زیرساخت و فرهنگ‌سازی برای اجرای موفق است.

با ممنوعیت واردات بسیاری از اقلام تولید داخل، اکنون تولیدکنندگان در فرصتی عالی برای نشان دادن قدرت خود هستند. این امر نیازمند عزمی ملی است. عزمی که سابقه تاریخی آن در کشورهایی نظیر ژاپن و آلمان باعث شد اقتصاد آن‌ها پس از نابودی در جنگ جهانی، اکنون در صدر بهترین اقتصادهای دنیا قرار بگیرد.

آموزش و فرهنگ‌ سازی شاخصه اصلی سیاست این کشورها بوده است، اما افزایش بهره‌وری تولید داخلی نیازمند توجه به راهکارهای موفق در این زمینه است.

تقویت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، حمایت از دانشجویان و نخبگان، اقتصاد مبتنی بر دانش، رویکردهای مدیریتی نوین و برخی دیگر از روش‌های آزمایش‌شده در سطح بین‌المللی می‌تواند با همکاری دولت، مردم و تولیدکننده و مصرف‌ کننده شرایط متفاوتی را برای رشد و توسعه داخلی فراهم کند.

پی نوشتها