بدون شک انسان ها از جهت فرهنگ، زبان، تفکر و عقیده و مذهب یک رنگ ویک سان نبوده و تنوع و تفاوت سراسر جهان ما را فراگرفته است . قرآن کریم نیز اکثر این تفاوت ها و اختلاف ها را به رسمیت شناخته در سوره حجرات آیه 13 می فرماید: یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ؛ پروردگار عالمیان این اختلافی را که خود خالق اوست را تایید می کند و فرقی بین بنده سیاه و سفید ، عرب و عجم ، غنی و مسکین نمی نهد . آنچه معیار برتری انسان ها است تقوا ، درستی و پاکدامنی است.

لکن هر دین و مذهب و گرایشی از همان لحظه ای که از سوی رهبران آن برای مردم تبین می شوند دارای گرایشات و چهارچوب هایی هستند که آن را از دیگر مذاهب متمایز می کند. مذاهب باطل نیز از این امر مستثنی نبوده و هر کدام در متون و شریعت خود داری مسالک مخصوص به خود هستند. در حقیقت یکی از راه های شناسایی مذاهب را می توان در آداب و رسوم، پوشش، ممنوعات و ... دانست و انسان ها به اندازه ملزم بودنش به این آداب معتقد به آن دین و آیین محسوب می شوند.

مد و لباس را هم می توان از همین مقوله دانست و همان طور که اقوام و ملیت های متقاوت دارای لباس و پوشش های مخصوص خود هستند ادیان و مذاهب و گرایشات نیز هرکدام پوشش مخصوص خود را دارند و نظری در تفاوت پوشش علمای ادیان و مذاهب مختلف این امر را به وضوح روشن می سازد .

این ادیان و مذاهب تا جایی که توانسته اند کوشیده اند از پوشش و مد جهت گسترش و بسط تفکرات خود استفاده نمایند و حتی در مواردی پوشش و نوع لباس خطوط قرمز را مشخص می کند. همان طور که ملت ها از این امر بی بهره نبودند. اسکندر مقدونی بعد از تصرف ایران در گسترش فرهنگ یونانی و غربی تلاش کرد. مجسمه هایی که بعد از فتح اسکندر بر جای مانده و تاثیر او بر فرهنگ اشکانیان از نمونه های بارز این مدعاست و کسی نمی تواند آن را انکار کند.

ابن خلدون نیز در مقدمه تاریخ خود از این امر غفلت نکرده؛ وی در فصل سوم از کتاب به این امر اشاره کرده ، می گوید : به هر ملتی که بنگری در می یابی که بر مردم چگونه طرز پوشش سپاهیان مسلط بر آنان چیره شده است. حتی اگر ملتی مجاور ملت دیگر بوده و بر آن نوعی از تسلط را داشته باشد ملت مغلوب تا حد زیادی به ملت غالب تشبه داشته به آن ملت اقتدا می کند. همچنان‌که در عصر ما، در اندلس و رابطه آن با اقوام جلالقه ، وضع به همین منوال است؛ زیرا مشاهده می‌ شود که مسلمانان اندلس در نحوه لباس، وسایل آرایش و زینت و بسیاری از عادات و رسوم به آن ها تشبه می‌ جویند؛ وقتی در ترسیم تصاویر بر روی دیوارها و کارخانه‌ها و منازل خود از آنان تقلید می‌کنند. به طوری که اگر بیننده با کنجکاوی و دیده حکمت بنگرد، در می‌ یابد که این وضعیت، از نشانه ‌های استیلاء و غلبه آنان بر اندلس است. و الامر لله ) [1]

امروزه فرهنگ مبتذل غرب نیز از این امر مهم غافل نیست . استعمار نو در جهان امروزی با نقشه و راهبرد دیروز خود راه به جایی نمی برد و وقتی پیروز میدان خواهد بود که با ترویج تفکر و فرهنگ خود مردم دنیا را به خوابی عمیق برده ، فرهنگ خود را بر آن ها مسلط کرده، روح اعتماد به نفس و اقتدار آن ها را از بین برده، تحقیرشان کرده، آنگاه به چپاول منابع و ثروتشان مشغول شود. کشف حجاب، محدودیت روحانیت و متحدالشکل کردن لباس در زمان رضاشاه گامی در جهت جهانی شدن و تسط تفکر و فرهنگ غربی بر فرهنگ اسلامی ایرانی بود که تا کنون تاثیر خود را بر فرهنگ ما داشته است. اما امروز و در قرن بیست و یکم رضاشاه جایش را با رسانه و زور سرنیزه جایش را با آنتن ماهواره و شبکه بین المللی اینترنت عوض کرده است.

حرمت تشبه به کفار

از لحاظ فقهی تشبه به کفار به اجماع فقهای شیعه و اکثر عالمان اهل سنت حرام است و به طور کلی در فقه اسلامی برای این حکم به آیات و روایاتی استدلال شده است که روایات خود به روایات عام و روایات خاص تقسیم می شوند؛ اما به آیات زیادی در این زمینه استدلال شده است که هیچ کدام دلالت کامل بر ادعای ما که تشبه به کفار در پوشش است ندارند و منظور از تشبه در این آیات تشبه در عقیده و مسائل اصلی دین اسلام مانند توحید و معاد و نبوت می باشد.

استدلال به آیه نفی سبیل بر حرمت تشبه به کفار

اما در جهت مبارزه با این پدیده قرآن کریم اهتمام ویژه ای داشته است در آیه 141 سوره نساء می فرماید: وَلَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا؛ و خداوند هیچ گاه برای کافران نسبت به اهل ایمان راه تسلط باز نخواهد نمود . علمای وارسته اسلام نیز از این امر غافل نبوده و در فقه در مسئله تشبه به کفار به این موضوع پرداخته اند ، مصداق این مشابهت که لباس و پوشش کفار است را نیز مورد بررسی قرار گرفته داده اند .

در صورت استدلال با آیه فوق الذکر در این مسئله تشبه به کفار و پوشیدن لباس کفار فی نفسه حرام نیست بلکه در صورتی که منجر به مفسده باشد حرام خواهد بود. جواب استفتاء مقام معظم رهبری را هم می توان در همین راستا دانست. در جواب استفتایی که از ایشان مبنی بر حرمت پوشیدن لباس هایی که بر روی آن ها حروف و تصاویر خارجی چاپ شده است می فرمایند پوشیدن این لباس فی نفسه اشکال ندارد، اما اینکه ترویج فرهنگ غربی معارض با فرهنگ اسلامی محسوب می شود یا خیر موکول به نظر عرف است.

در حکم ایشان هر چیزی که موجب گسترش فرهنگ معارض با اسلام باشد حرام است؛ اما شناسایی موضوع و مصداق آن با عرف است بنابراین در مورد بستن کروات که مباین بودن آن با فرهنگ اسلامی از دیدگاه عرف مبین و مسلم است ایشان حکم به حرمت داده اند، اما در مورد کت و شلوار با وجود اینکه لباس غربی محسوب می شود چون از دیدگاه عرف مباین با فرهنگ اسلامی نمی باشد، پوشیدن آن حرام نمی باشد . بنابراین در صورتی می توان به آیه نفی سبیل بر حرمت استدلال نمود که آن پوشش یا مد موجب مفسده که همان معارضت با فرهنگ اسلامی است شود و در غیر این صورت و فی نفسه و به صرف پوشییدن لباس کفار نمی توان حکم به حرمت آن نمود.

احادیث عام حرمت تشبه به کفار

در مورد روایات عام به سه روایت استدلال شده است. روایت اول از پیامبر اسلام (ص)که می فرمایند : ( مَنٌ تَشَبَّهَ بِقَوٌمٍ فَهُوَ مِنٌهُمٌ ) [2]و روایت دوم از امیر المومنین علی (ع) : (مَن تشبّه بقوم عُدّ مِنّهُمّ ) [3]که مضمون دو روایات این است که هر کس شبیه قومی شود پس از آن هاست که با اطلاق خود تشبه به کفار در زمینه لباس ، مد ، آرایش و رسوم را شامل می شود.

بنابر قاعده اصولی اصاله الاطلاق حتی مواردی که تشبه به کفار مفسده ای در برنداشته باشد را شامل می شود و مطابق آن پوشیدن لباس کفار فی نفسه حرام است اما چیزی که موجب می شود ما از استدلال به این دو روایت دست برداریم ضعف سندی آنهاست . بنابراین استدلال به این روایات هم تام نمی باشد.

روایت سوم از امیراالمومنین : (إِنْ لَمْ تَکُنْ حَلِیماً فَتَحَلَّمْ، فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا أَوْشَکَ أَنْ یَکُونَ مِنْهُمْ ) [4]اگر بردبار نیستی ، خود را بردبار بنمای؛ زیرا کم می شود که کسی خود را شبیه قومی سازد و اندک اندک از آنها نشود . این روایت را می توان در دسته روایات عقلی و اخلاقی دانست و در صدد بیان حکم شرعی نمی باشد و همان حکم عقل را تایید می کند که اگر فردی با فرد یا گروه دیگر نشت و برخاست و همراهی داشته باشد اندک اندک خلق و خوی آنها در او تاثیر گذاشته ، عقیده و تفکرات و رفتار او تغییر کرده و دیگران او جزء همان گروه به حساب می آورند . بنابراین این روایت در صدد بیان حکمت تشبه به کفار است نه در مقام بیان حکم آن و به اصطلاح فقهاء حکم ارشادی است.

روایات خاص

دسته دیگر روایات خاص بوده و می توان آنها را در سه دسته پوشش و لباس ، آرایش و آداب و رسوم تقسیم نمود که در این مقاله ما به دسته اول می پردازیم .

حدیث اول

امام صادق فرمودند : (أَوْحَى اَللَّهُ تَعَالَى إِلَى نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَائِهِ قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ لاَ تَلْبَسُوا الناس لِبَاسَ أَعْدَائِی وَ لاَ تَطْعَمُوا طَعَامَ أَعْدَائِی وَ لاَ تَسْلُکُوا مَسَالِکَ أَعْدَائِی فَتَکُونُوا أَعْدَائِی کَمَا هُمْ أَعْدَائِی ) [5] خداوند به پیامبری از پیامبرانش فرمود : به مومنان بگو که لباس دشمنان من را مپوشید و طعام دشمنان مرا مخورید و راه های دشمنان مرا نپیمایید و گرنه در زمره دشمنان من به شمار خواهید رفت. این روایت از سه فقره تشکلیل شده است که دو فقره (لاَ تَلْبَسُوا و لاَ تَطْعَمُوا ) خاص و فقره سوم ( وَ لاَ تَسْلُکُوا) با توجه به عبارت مسالک عمومیت داشته شئون مختلف را در بر می گیرد .

روایت از جهت دلالت با توجه به فعل نهی لاتلبسوا و لا تاکلوا ظهور در حرمت دارد و از جهت سندی آیت الله خویی قائل به ضعف شده اند. لکن روایت از طریق شیخ طوسی و شیخ صدوق صحیح بوده و شیخ حر عاملی با توجه به ظهور روایت قائل به حرمت شده است. در این صورت استفاده از پوششی مانند کروات که مروج و از شاخصه های فرهنگ غربی است به فتوای برخی فقهای معاصر مانند مقام معظم رهبری ، آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله صافی حرام است.

حدیث دوم

امام صادق فرمودند : (کَانَ اَمِیّرِاَلّمُومِنِینّ ـ عَلَیّهِ‌اَلّسَلَامّ ـ یَقّوُلُ: لَاتَزَالُ هَذِهِ اَلّاُمَهُ بِخَیّرٍ مَالَمّ یَلّبِسُوُا لِبَاسَ اَلّعَجَمِ وَ یَطّعَمّوُا اَطّعِمَهَ اَلّعَجَمِ فَاِذَا فَعَلُوُا ذَالِکَ ضَرَبَهُمّ اَللهُ بِاَلّذُلِ)[6] امیرالمومنین ـ علیه‌السلام ـ می‌فرمود: این امت مادامی که لباس عجم را نپوشند و خوراک‌های عجم را نخورند، پیوسته در خیر هستند و هر گاه چنین کنند، خداوند برای آنها ذلت را مقرر خواهد کرد. سند این حدیث ضعیف بوده و با توجه به عبارت ( لَاتَزَالُ هَذِهِ اَلّاَمَة بِخَیّرٍ) این روایت ظهور در کراهت پوشیدن لباس عجم و خوردن طعام آنها را دارد . از این رو از این روایت حرمت تشبه به کفار را نمی توان استنباط نمود .

حدیث سوم

عن عائشه ان رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله: «کَانَ لایَترُکُ فِی بَیته شَیّئاً فِیّهِ تَصّلِیّبُ اَلّاَقّبَضَهِ»[7]؛ عایشه گفته است که: پیامبر اکرم ـ صلی‌الله‌علیه‌وآله ـ درخانه چیزی را که بر آن نقش صلیب بوده، رها نمی‌کرد، مگر اینکه آن را می‌برید. این روایت نیز از نظر سند ضعیف بوده نمی توان به آن استدلال نمود.

از مجموع ادله آیه نفی سبیل و روایت اول در استدلال بر حرمت تشبه به کفار و پوشیدن لباس آن ها تام هستند . دلیل اول بر حرمت پوشیدن لباس کفار در ترویج فرهنگ غرب و معارضه با اسلام و دلیل دوم بر حرمت نفسی دلالت دارد.

پی‌نوشت:
[1] - مقدمه ابن خلدون ، ج 1، ص184، بیروت ، دارالفکر
[2] - هیثمی ، ج 10 ، ص 172
[3] - نوری طبرسی ، میرزا حسین ، ج 17 ، ص 440
[4] - شریف رضی ، نهج البلاغه ت حسون ، ص822 ، ص197
[5] - وسائل الشیعه ، شیخ حر عاملی ، ج3 ، ص279
[6] - محاسن ، احمد ابن محمد ابن خالد برقی ، ج2 ، ص 404
[7] - احمد ابن محمد ابن حنبل ، ج6، ص237