صنعت هسته‌ای ایران قبل و بعد از سال 1388
تا پیش از مهر 1388 صنعت هسته‌ای ایران محدود به سایت نطنز و با ظرفیت غنی سازی محدود بود. اهمیت این صنعت برای کشور و نیاز به تولید سوخت هسته ای در ابعاد گسترده جهت مصارف پزشکی و تولید برق، به شدت احساس می شد. در واقع سایت نظنز پاسخ گویی لازم را برای تامین نیاز های واقعی آینده کشور را نداشت.در سال 1388، سازمان انرژی اتمی ایران، با انتشار بیانیه ای خبر آغاز راه اندازی سایت و تاسیسات جدید غنی سازی هسته ای خود را به همگان اعلام کرد. در آن زمان محل احداث آن سایت به دلایل امنیتی اعلام نشده بود اما بعدها مشخص شد این سایت اتمی، فردو بوده است.
در این سال برخی تاسیسات سایت نطنز به این محل جدید انتقال یافت. فردو که در نزدیکی شهر قم قرار دارد به سرعت در کانون توجهات قرار گرفت. خبر پیشرفت اتمی ایران به سرعت در رسانه‌های داخلی و خارجی بازتاب پیدا کرد. این سایت اتمی در عمق 90 متری صخره‌های سنگی، در کیلومتر 25 جاده تهران-قم قرار دارد.
نام این مرکز در سال 1396 به پاس گرامی‌داشت شهید علی‌محمدی، به نام وی تغییر یافت. امروز صنعت هسته‌ای ایران توانسته است پس از طی مسیری دشوار طی سالیان اخیر، به پیشرفت و دست‌آوردهای زیادی برسد. اما این راه، پر از پستی و بلندی‌هایی بوده که تنها با درایت افراد دلسوز و تحمل مشکلات از طرف مردم امکان‌پذیر شده است. (1)
.jpg "غنی سازی 20 درصدی انرژی هسته ای، تجربه موفقی از جهش تولید در شرایط تحریم")
تحریم ایران در پی پیشرفت‌های هسته‌ای
اقدامات خصمانه بین المللی علیه فعالیت صلح آمیز هسته‌ای ایران، اندکی پس از خبر پیشرفت های حاصل، از اوایل سال 1389 و با تصویب قطع‌نامه 1929 شورای امنیت سازمان ملل آغاز شد. این بیانیه همزمان با بیانیه سه جانبه ایران، برزیل و ترکیه در زمینه تامین سوخت 20% مورد نیاز صنعت پزشکی بود.سرانجام در 30 مرداد 1389 عملیات سوخت‌گذاری در راکتور اتمی نیروگاه بوشهر با حضور علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی انجام شد. همزمان با این موضوع ایران و روسیه تفاهم همکاری دوجانبه در زمینه تولید انرژی هسته ای را امضا کردند و عملا این صنعت وارد مرحله جدیدی شد.
علی‌رغم مخالفت گسترده بسیاری از کشورهای جهان با تحریم ایران در خصوص برنامه هسته‌ای، این تحریم ها نه تنها برداشته نشد بلکه افزایش یافت. اگرچه هدف، متوقف کردن روند رو به رشد صنعت هسته‌ای ایران بود، اما امروز صنعت اتمی ایران برگ برنده‌ای برای آینده روشن و موفق کشور است. از تولید برق به عنوان موتور محرک تولید گرفته تا صنعت پزشکی، همگی مدیون این صنعت مهم و استراتژیک هستند. (2)
چگونگی دسترسی ایران به غنی سازی 20 درصد
اورانیوم غنی شده نوعی اورانیوم است که در آن درصد ترکیبات اورانیوم 235 از طریق فرآیند جداسازی ایزوتوپ افزایش یافته است. اورانیوم طبیعی از سه ایزوتوپ اصلی تشکیل شده است: اورانیوم 238، اورانیوم 235 و اورانیوم 234 که تنها نوکلئید موجود در طبیعت است.امروزه اکثر 500 راکتور انرژی هسته‌ای تجاری که در جهان در حال کار یا در حال ساخت هستند، برای سوخت خود به اورانیوم غنی شده با ایزوتوپ U-235 نیاز دارند.
قبل از غنی‌سازی، اکسید اورانیوم باید به یک فلوراید تبدیل شود تا در دمای پایین، به عنوان یک گاز پردازش گردد. غنی‌سازی این ایزوتوپ به میزان 20% کاربرد بسیار خوبی در صنعت پزشکی، سوخت جهت تولید برق و... دارد. (3)
.jpeg "غنی سازی 20 درصدی انرژی هسته ای، تجربه موفقی از جهش تولید در شرایط تحریم")
در سال 1967 میلادی، ایالات متحده آمریکا، یک راکتور اتمی در مرکز تحقیقات اتمی تهران تاسیس کرد. پس از انقلاب اسلامی، به دلیل اختلافات بین‌المللی، ایران نتوانست سوخت مورد نیاز برای این راکتور را تامین کند. اما پس از مدتی توانست این سوخت را از کشور آرژانتین خریداری نماید.
تا سال 1387 و قبل از فشارهای مظاعف آمریکا، تامین این سوخت از طریق کشور آرژانتین برای ایران مشکلی نبود و این روند ادامه یافت. خاموش شدن راکتور اتمی، یک اتفاق معمولی نیست.
با فشارهای بین‌المللی، در عمل راکتور تهران رو به خاموشی می‌رفت و این برای صنعت هسته‌ای ایران یک عقب گرد محسوب می‌شد. به دلیل رو به اتمام بودن سوخت اتمی، ایران تصمیم نهایی خود برای غنی‌سازی در داخل کشور را گرفت. این موضوع در همان زمان به اطلاع آژانس انرژی اتمی نیز رسید. نهایتا در سال 1388 بود که ایران خبر راه‌اندازی خط جدید غنی‌سازی را اعلام کرد.
اهمیت دسترسی به غنی سازی 20 درصد
با بدعهدی طرف های برجام، ایران برای تامین سوخت 20% به مشکل برخورد کرد. اهمیت این غنی‌سازی در صنعت پزشکی و استفاده از آن به عنوان سوخت هسته‌ای بسیار بالا است. جان بسیاری از بیمارانی که به روش‌های پزشکی هسته‌ای دل بسته بودند نیز به خطر افتاده بود.اما ایران پس از نقض کامل برجام توسط آمریکا و کشورهای اروپایی در فرصت کوتاهی توانست سطح غنی‌سازی خود را از 5% به 20% افزایش دهد. توانایی که قبلا نیز داشت و صرفا در راستای توافق بین‌المللی از آن صرف نظر کرده بود. (4)
یک کارشناس هسته‌ای در سال 1396 اعلام کرد در صورت اتمام ذخایر اورانیوم 20% و عدم امکان تولید آن در داخل، عملا صنعت پزشکی هسته‌ای با مشکلات بزرگی مواجه خواهد شد. پزشکی هسته‌ای ایران هم اکنون پیشرفت قابل توجهی در زمینه‌ی درمان بیماری‌های صعب العلاج نظیر HIV و انواع سرطان‌ها داشته است.
یکی از اصلی‌ترین دستاوردهای پزشکی هسته‌ای در حوزه درمان سرطان است، به گونه‌ای که با استفاده از ظرفیت‌های هسته‌ای از جمله کپسول‌ها و پرتودرمانی، می‌توان سرطان را از بین برد و یا رشد این توده را با استفاده از صنعت هسته‌ای به حداقل و یا صفر رساند، که دستیابی به این تکنولوژی در عرصه پزشکی کشور ما، موفقیت بسیار بزرگی محسوب می‌شود. (5)
.jpeg "غنی سازی 20 درصدی انرژی هسته ای، تجربه موفقی از جهش تولید در شرایط تحریم")
چند ماه پیش، رییس سابق مرکز توسعه سازمان انرژی اتمی اعلام کرد نیاز ایران به غنی‌سازی بسیار جدی است. به گفته وی بیش از یک میلیون بیمار ایرانی از رادیو داروها (داروهای تولیدی در صنعت هسته‌ای) استفاده می‌کنند. برای تولید این رادیو داروها در راکتور تحقیقاتی تهران به سوخت 20% نیاز است که رو به اتمام است.
به گفته وی، برای تولید رادیو دارو، مراحلی باید طی شود که از غنی‌سازی 3.5% آغاز شده و سپس به غنی‌سازی 20% منتهی می‌شود. بدین منظور بیش از 300 کیلوگرم و در مقیاس زیاد حتی چندین تن اورانیوم غنی شده مورد نیاز است. تحریم رادیو دارویی ایران در سال 1388، جان بسیاری از بیماران را به خطر انداخت. در صورتی که ایران غنی‌سازی 20% را از سر نمی‌گرفت، در آینده‌ای نزدیک شاهد مرگ تعداد زیادی از این بیماران بودیم. (6)
روند مذاکرات اتمی ایران
ایران، به تایید آن‌چه که انجام داده است، تاکنون همواره به دنبال حل دیپلماتیک مناقشه‌ی هسته ای خود با قدرت‌های غربی بوده است. از اولین باری که کشورهای غربی و به ویژه آمریکا کارشکنی در زمینه پیشرفت اتمی ایران را آغاز کردند، کشور ایران تلاش‌های خود برای مذاکره و حل و فصل دیپلماتیک را آغاز نمود.این مذاکرات که اولین دوره‌ی آن در سال 1382 انجام شد و به موجب آن امکان بازرسی آژانس اتمی به تاسیسات ایران داده شد کاملا صریح و روشن پیش رفته است. ایران همواره در طی مذاکرات متعدد از نشست تهران و بیانیه معروف سعدآباد گرفته تا توافق نامه پاریس در آبان 1383 موضع روشن خود مبنی بر شفاف بودن برنامه هسته‌ای را اعلام کرده است.
تا قبل از ریاست جمهوری حسن روحانی، مذاکرات متعددی در ژنو، بغداد، استانبول و... به سرپرستی سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ادامه یافته بود. این مذاکرات به دلیل فشارهای بی‌دلیل و محدودیت‌ها و تحریم‌های متعددی بود که طی این مدت به ایران تحمیل شد.
مذاکرات در دوره حسن روحانی با شعار حل نهایی مناقشه اتمی ایران ادامه یافت. این مذاکرات که با نام‌های ژنو 4، ژنو 5 و مذاکرات نیویورک شناخته می‌شوند نهایتا در مارس 2015 منجر به امضای تفاهم‌نامه هسته ای اولیه تحت عنوان «تفاهم نامه هسته ای لوزان» شد.
بنا بر این شد که نهایتا این تفاهم نامه تبدیل به یک توافق جامع شود که برای همیشه مناقشه اتمی ایران را حل کند. توافقی که سرانجام در 2 آوریل 2015 انجام شد و توافق برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) نام گرفت. اما بنا شد تا رسیدن به تمامی مفاد نهایی، مذاکرات در وین ادامه یابد.
.jpeg "غنی سازی 20 درصدی انرژی هسته ای، تجربه موفقی از جهش تولید در شرایط تحریم")
مذاکرات وین با حضور نمایندگان ایران و گروه موسوم به 1+5 ادامه یافت. نهایتا در 23 تیر ماه 1394 توافق نهایی حاصل شد و به موجب آن ایران با قبول برخی محدودیت‌ها و طرف‌های غربی با قبول لغو تحریم ها و محدودیت های بین‌المللی برای ایران موافقت کردند. اگرچه ایران به تایید آژانس اتمی، تمامی تعهدات خود را اجرا کرد، اما طرف‌های غربی هرگز به توافقی که سال‌ها بر سر آن مذاکره نمودند، عمل نکردند.
پیشنهاد مبادله سوخت به ایران
یکی از مفادی که طرف‌های غربی همواره به دنبال آن بودند، پیشنهاد تبادل سوخت اتمی با ایران بود. اما ایران با توجه به بومی‌سازی توانمندی غنی‌سازی 20% دیگر نیازی به این کار نداشت. لذا در هیچ‌یک از ادوار مذاکرات این موضوع را نپذیرفت.بسیاری از کارشناسان این پیشنهاد غرب را نوعی بازی رسانه‌ای دانستند. اصل پیشنهاد به این صورت بود که ایران مقادیر قابل توجهی سوخت درصد پایین که هزینه زیادی برای تولید آن داده بود را با سوخت راکتور تبادل کند؛ موضوعی که هیچ تضمینی برای آن وجود نداشت.
شهادت چند تن از دانشمندان هسته‌ای خود بالاترن هزینه ایران برای صنعت هسته‌ای بوده است. سرمایه‌هایی بسیار گران‌قدرتر و با ارزش‌تر از پول و تمامی پیشنهادات طرف‌های غربی که قابل جبران نبود. شهادت 5 دانشمند هسته‌ای در راه رسیدن به فناوری آینده برای نسل‌های آینده ایران، برای کشور شهید پروری همچون ایران موضوعی نیست که بخواهد به راحتی از کنار آن عبور کند. (7)
موفقیت دسترسی غنای 20% نمونه ای از جهش تولید
سال 1399، از طرف مقام معظم رهبری، سال جهش تولید نام گرفت. سالی که شروع سختی داشت اما چشم‌انداز روشنی دارد. رهبری از همگان خواست این بیماری جدید ویروسی را تبدیل به فرصتی برای شکوفایی عرصه‌های جدید اقتصادی نمایند.فرصتی که با نگاهی عمیق و با تفکر به تاثیرات اجتماعی می‌توان آن را درک کرد. اگر دقیق بنگریم، کسب‌و‌کارهای اینترنتی از ابتدای سال 1399 با جهشی خیره‌کننده روبرو شده‌‌اند. این موضوع که منجر به استخدام تعداد زیادی از جوانان جهت افزایش ظرفیت این مشاغل شده است یکی از آن دسته فرصت‌های به وجود آمده است.
در صنعت هسته‌ای، ایران با بازگشت به غنی‌سازی 20%، چرخه تولید سوخت هسته ای خود را مجددا راه اندازی کرده است. سوخت هسته ای مشابه آن‌چه که ایران سال‌ها بابت آن مبالغی چند میلیون دلاری به کشور برزیل پرداخت می‌کرد، منبع درآمد ارزی بسیار عالی برای کشور ما است. از طرفی رشد صنعت پزشکی در سایه این تولید می‌تواند علاوه بر حل مشکل بیماران داخلی، به مراجعه بیماران از سراسر جهان به ایران منجر شود. موضوعی که خود، ارزآوری جداگانه‌ای برای کشور به همراه خواهد داشت.
.jpeg "غنی سازی 20 درصدی انرژی هسته ای، تجربه موفقی از جهش تولید در شرایط تحریم")
انرژی برق، موتور محرک تولید است. از ماشین‌آلات کارخانه‌ها گرفته تا صنعت حمل و نقل و حرکت جهان به سمت تولید خودروهای الکتریکی، همگی نیازمند تولید برق به میزان قابل توجهی هستند. تولید این حجم از برق با سوخت فسیلی به دلیل گرمایش زمین دیگر توجیهی ندارد.
آلودگی هوا و آسیب های طبیعت خطری رو به رشد برای جهان است. خطری که بسیاری از قدرت‌های پرمدعای جهان همچون آمریکا نیز آن را جدی نمی‌گیرند.
اما ایران همواره به آینده‌ی نوین فکر کرده و می‌کند. در این راستا توسعه چرخه سوخت هسته‌ای علاوه بر درآمد ارزی برای ایران، می‌تواند مصرف گسترده داخلی را نیز تامین کند .
جمع بندی و نتیجه گیری
ایران و مردم آن، طی سال‌های گذشته، محدودیت‌ها و فشارهای زیادی را تحمل کردند. فشارهایی که صرفا به دلیل یک خواسته منطقی یعنی دستیابی به تکنولوژی هسته‌ای و تولید برق و مصارف پزشکی بوده است.این تکنولوژی که سالیان طولانی است در دست قدرت‌های بزرگ به انحصار بوده است؛ حال متخصصان ایرانی به طور کامل آن را در اختیار دارند. آمریکا، که خود در سال 1945 بیش از 230.000 نفر را با بمب اتمی در ژاپن به قتل رساند، امروز دربرابر فعالیت صلح‌آمیز ایران ایستادگی می‌کند.
ایران برای جهش تولید و رشد اقتصادی خود و هم‌چنین پیشرفت‌های پزشکی، بی‌شک به این تکنولوژی نیازمند است. کشور ما و سیاست مداران و مردم ثابت کرده اند هرگز در برابر این حق کوتاه نخواهند آمد. ایران ثابت کرده است هیچ‌گاه از حل و فصل دیپلماتیک مشکلات خود نیز فرار نکرده است.
جهش تولید با پیشرفت هسته‌ای ایران قطعا اوج خواهد گرفت و این صنعت، نوید آینده روشنی را برای کشور می‌دهد. غنی‌سازی 20% امروز برگ برنده ایران در تولید سوخت اتمی، تولید انواع رادیوداریو و بسیاری کاربردهای صلح‌آمیز دیگر است. این‌که ایران اعتمادی به کشورهای دیگر در زمینه تامین نیازهای خود ندارد کاملا منطقی و بر اساس رفتار گذشته آنان است.
پی نوشتها
- www.tabnak.ir
- www.khabaronline.ir
- www.en.wikipedia.org
- www.tasnimnews.com
- www.dana.ir
- www.ir.sputniknews.com
- www.fa.wikipedia.org
