جهش تولید چگونه تراز تجاری کشور را تغییر می دهد؟

تعریف ساده ی تراز تجاری

تراز تجاری که در زبان انگلیسی به آن Balance of trade می گویند و در شاخص‌های جهانی با NX نشان داده می‌شود، در تعریف ساده‌ی خود، به مقدار خالص مبادلات بین المللی یک کشور گفته می‌شود. در واقع تراز تجاری هر کشوری، از کسر کردن رقم دقیق صادرات هر کشور، از رقم دقیق واردات آن کشور به دست می آید.

مثبت بودن تراز تجاری کشور، به معنای آن است که میزان صادرات از میزان واردات بیشتر بوده و این خود به معنای پویایی و ارتقای اقتصاد آن کشور است.

همچنین منفی بودن تراز تجاری یک کشور، نشان دهنده‌ی آن است که میزان واردات کشور، نسبت به صادرات آن بیشتر بوده و این به معنای رکود در تولید و نیازمندی به سایر کشور هاست. (1)

دلایل اهمیت تراز تجاری

افزایش تراز تجاری کشورها، سبب بالا رفتن ارزش واحد پول آن‌ها می گردد و این موضوع در دنیای اقتصاد کلان، بسیار حائز اهمیت است. از آنجایی که افزایش صادرات، به معنای ورود مثبت ارز کشورهای دیگر به داخل چرخه‌ی اقتصادی است، بنابراین بالا رفتن تراز تجاری آن کشور، سبب ارتقای شاخص‌های اصلی اقتصادی، کاهش قیمت ارز، افزایش ارزش پول و بهبود بازار سهام و اوراق عرضه است.(2)

بنابراین به سادگی می توان نتیجه گرفت که کاهش نرخ واردات و افزایش نرخ صادرات در کشور، سبب توسعه‌ی ملی اقتصاد و بهبود وضعیت معشیتی نیز، خواهد شد. همچنین، تراز تجاری را می توان درباره‌ی تبادلات اقتصادی آن با هر کشوری به طور جداگانه محاسبه نمود که از این طریق، علاوه بر دسترسی به جزئیات بیشتر در مبادلات، تمرکز بیشتری نیز در رابطه با نیازهای تولیدی و وارداتی کشور به دست می آید.



از آن‌جایی که ارتقای تراز تجاری کشورها به عوامل متفاوتی بستگی دارد، آشنایی با این عوامل، پیش نیاز اصلی پیشبرد مقاله‌ی ما خواهد بود.
 

عوامل موثر در تراز تجاری

از آنجایی که تراز تجاری هر کشوری، نمایانگر وضعیت اقتصادی آن کشور در مبادلات بین المللی است، شناختن عوامل موثر در تراز تجاری، می تواند سرنخ مناسبی برای دستیابی به اهداف اقتصادی سال جاری و تحقق شعار جهش تولید باشد. طبق آنچه در تعریف‌ها آمده، عوامل موثر بر این شاخص به شرح زیر است:
 

• هزینه‌های تولید (سرمایه اولیه، هزینه‌های نیروی انسانی، زمین و...)

 

• قیمت تمام شده‌ی مواد اولیه و کالا‌های واسطه و سایر ورودی ها

 

• نوسانات ارزی و سیر حرکتی قیمت ارز

 

• قوانین مالیاتی و محدودیت‌های تجاری

 

• عوامل غیر تعرفه‌ای در مبادلات مانند محدودیت‌های زیست محیطی، بهداشتی و ایمنی

 

• میزان ارز خارجی در دسترس جهت واردات

 

• میزان تولید ناخالص داخلی کشور

 

وضعیت تراز تجاری ایران

از آنجایی که تراز تجاری، شاخصی بر مبنای دوره‌های زمانی متفاوت است، نمی توان در این لحظه عدد مشخصی برای آن در نظر گرفت. اما به طور کلی، دو عامل محدود کننده در اقتصاد ایران، سبب کاهش تراز تجاری ایران است.

یکی وابستگی نسبی اقتصاد ایران به صادرات نفتی و دیگری تحریم‌های ناعادلانه‌ی استکبار جهانی علیه ملت ایران.

اگر بتوانیم بر این دو عامل (مخصوصاً عامل اول) فائق آییم، بدون شک رشد چشمگیری در تراز تجاری کشور خواهیم داشت. در سال 1396 تراز تجاری ایران بدون احتساب مبادلات نفتی 7.5- میلیارد دلار بود که این عدد، نشانگر وابستگی کشور به صادرات نفت است. (3)

البته باید خاطر نشان شد که تراز تجاری ایران با درنظر گرفتن تبادلات نفتی، عددی مثبت و قابل قبول است. این رقم در سال 2018 معادل 12900 میلیارد دلار بوده است. (4)



اگر بخواهیم این آمار را در رابطه با کشورهای مختلف تجزیه و تحلیل کنیم، به سادگی متوجه می شویم که کشورهای چین، امارات، آلمان، سوییس و فرانسه، کشورهایی هستند که بیشترین تاثیر منفی را بر تراز اقتصادی ایران دارند. واردات زیاد کالا و صادرات بسیار کم کالاهای غیر نفتی، سبب شده است تا طبق تصویر زیر، این کشورها تاثیری منفی بر تراز تجاری ایران بگذارند. (5)



از سویی کشورهایی که بیشترین صادرات غیر نفتی ایران به آن‌ها انجام شده و کمترین واردات از آن‌ها صورت می‌گیرد، کشور‌های عراق، افغانستان، ترکیه، کره جنوبی و پاکستان هستند. این‌ها کشورهایی هستند که بیشترین تاثیر مثبت را بر تراز تجاری ایران دارند و طبق تصویر زیر، تراز تجاری معاملات غیر نفتی ایران با آن‌ها عددی مثبت است. (5)



البته نکته قابل توجه آن است که تبادل با این کشورها، لزوماً به ضرر یا منفعت ایران نیست. این تعامل‌ها لازمه‌ی رونق چرخه‌ی تولید است و آن چه باید در نظر گرفته شود، نقش نام گذاری سال جهش تولید، بر این معاملات و تراز تجاری ایران است.
 

جهش تولید و تاثیر آن بر تراز تجاری کشور

سال 1399 در راستای پیروزی در جبهه‌ی اقتصاد مقاومتی و در مسیر رونق تولید کشور، توسط رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران، به شعار جهش تولید، مزین گردیده است. این نامگذاری هوشمندانه و برنامه ریزی هایی که بر اساس فرمان رهبری انجام می پذیرد، می تواند تاثیرات شگرفی بر چرخه اقتصاد در زمینه‌ی تولید و همچنین ارتقای تراز تجاری کشور بگذارد.

وقتی درباره‌ی جهش تولید سخن می گوییم، باید بدانیم که این امر، با رونق تولید دارای تفاوت هایی است. حرکت در جهت رونق تولید، فرایندی است که در سال گذشته علی‌رغم مشکلات متعدد، فعالیت‌های مثبت بسیاری در مسیر آن اتفاق افتاد.

اما جهش تولید در واقع فرایندی نتیجه محور است که با افزایش همه جانبه‌ی بسترهای تولیدی کشور، سعی در ارتقای میزان تولید ناخالص ملی دارد. از آنجایی که افزایش تولید ناخالص داخلی کشور، نیاز به واردات را کم کرده و زمینه ی صادرات کالا را فراهم می آورد، در نتیجه تحقق شعار جهش تولید می تواند سبب افزایش چشمگیر تراز تجاری کشور گردد.

از سویی با ایجاد تحولات جهانی که در انتهای سال 98 و ابتدای سال 99 در بازار نفت اتفاق افتاد، امروز بیش از همیشه نیاز به استقلال اقتصاد از درآمد نفتی احساس می‌شود.

جهش تولید در کشور، زمینه ساز کاهش وابستگی ایران به صادرات نفت گردیده و باعث می‌شود که تراز تجاری ایران، حتی بدون در نظر گرفتن مبادلات سوخت‌های فسیلی نیز، مثبت بشود.


برای آن‌که به درک بهتری درباره‌ی تاثیر جهش تولید بر تراز تجاری کشور برسیم، بهتر است تاثیر این نام را بر عوامل موثر در تراز تجاری کشور، بررسی کنیم:
 

1.جهش تولید و هزینه‌های تولید

این موضوع را می توان از چند منظر متفاوت مورد بررسی قرار داد. چرا که کاهش هزینه‌های تولید، امری است که در سال جهش تولید، در صدر برنامه‌های دولت قرار دارد. از سویی تخصیص ارز دولتی و مدیریت صحیح آن، سبب کاهش هزینه‌های اولیه‌ی تولید از جمله سرمایه گذاری اولیه و تامین مواد اولیه خواهد شد.

کاهش نرخ تورم و کنترل قیمت‌ها در بازار نیز می تواند عاملی باشد که نیاز به افزایش دستمزد کارگران و در نتیجه افزودن هزینه‌های تولید را از بین خواهد برد. بنابراین با برنامه ریزی دقیق دولت در راستای جهش تولید، می توان شاهد کاهش هزینه‌های تولید برای کارآفرینان بود.
 

2.جهش تولید و قیمت تمام شده مواد اولیه و سایر کالا‌های ورودی و واسطه

در واقع تولید، فرایندی است که حلقه‌های آن، مانند یک زنجیر به یکدیگر متصل هستند. توجه به تولیدات داخلی، خود برابر با کمک به سایر بخش‌های تولیدی نیز هست. به این صورت که اگر تمرکز دولت در برنامه ریزی جهش تولید، بر روی رونق تولید کالاهای واسطه و یا مواد اولیه‌ی مورد نیاز صنایع باشد، این امر سبب کاهش نیاز کشور به واردات این مواد و کالا‌ها گردیده و در نتیجه می تواند تراز تجاری کشور را به صورت دوجانبه ارتقا ببخشد. به این معنا که هم واردات مواد اولیه و کالا‌های واسطه کاهش می یابد؛ هم تولید این مواد، به رونق تولید سایر بخش‌های تولیدی کشور نیز خواهد انجامید.
 

3.جهش تولید و سیر حرکتی قیمت ارز

همانطور که پیش از این نیز توضیح دادیم، افزایش صادرات، عامل بسیار مهمی در تعیین قیمت ارز است. چرا که باعث ورود ارز به داخل مرزها می‌شود و سبب افزایش ارزش واحد پول ما خواهد گردید. بنابراین ما می توانیم با افزایش همه جانبه‌ی تولید و کاهش واردات و افزایش صادرات به سایر کشورها، تاثیر مستقیمی بر روی سیر قیمت ارز بگذاریم و تاثیرات سیاسی موثر بر بازار جهانی نفت را در نوسانات قیمت ارز در کشور، کمرنگ گردانیم.


 

4.جهش تولید و قوانین مالیاتی و تجاری

به طور ساده و خلاصه می توان گفت، هرچه کشور به سوی تحقق شعار جهش تولید پیش برود، محدودیت‌های قوانین مالیاتی و تجاری نقش کمرنگ تری در تبادلات بین‌المللی خواهد داشت.

چراکه تمامی این قوانین به نفع صادرات و زیان واردات کشورها نوشته می‌شود. بنابراین کشورهای مصرف کننده همواره با این قوانین و محدودیت‌ها درگیر هستند و کشورهای تولید کننده از این قوانین و محدویت‌ها به نفع خود بهره می برند.
 

5.جهش تولید و موانع غیر تعرفه ای

علاوه بر قوانین بین المللی و ملی مالیات و داد و ستد‌های بین المللی، موانع دیگری مانند موانع زیست محیطی و بهداشتی و ایمنی نیز، بر سطح تراز تجاری کشور، تاثیر می‌گذارند. این موانع، اغلب اوقات برای کشورهایی که وابستگی زیادی به سایر کشورها در این زمینه دارند، دردسر ساز می‌شود.

به عنوان مثال در زمینه‌ی واردات دارو، چوب و سایر اقلام بهداشتی و... که اگر در سال جهش تولید بتوانیم نیاز خود را به این اقلام بیگانه کمتر کرده و به تولید این محصولات محدود کننده در داخل مرزها بپردازیم، بدون شک تاثیر چشمگیری بر روی تراز تجاری کشور خواهد داشت.
 

6.جهش تولید و میزان ارز خارجی برای واردات

افزایش تولید در کشور، دو دستاورد بزرگ به همراه دارد: نخست آنکه آنچه در کشور تولید می‌شود، دیگر نیازی به هزینه‌ی ارز برای واردات آن ندارد و دوم آن‌که کالای تولید شده در صورت صادرات می تواند به تولید ارز نیز بیانجامد.

از سویی جهش تولید همانطور که گفته شد، سبب ثبات در بازار ارز خواهد گردید. بنابراین هرچه به آرمان خود یعنی تحقق جهش تولید نزدیک می شویم، ارز بیشتری برای وارد کردن کالاهای اساسی و مورد نیاز در دسترس خواهد بود.
 

7.جهش تولید و میزان تولید ناخالص داخلی کشور

یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در تراز تجاری کشورها، شاخص میزان تولید ناخالص داخلی آن کشور است. به عنوان مثال کشور آلمان دارای دو رکورد هم زمان بیشترین میزان تولید ناخالص داخلی در اروپا و بالاترین تراز تجاری در کشورهای اروپایی است.

بنابراین، افزایش تولید ناخالص داخلی برابر با ارتقای سطح تراز تجاری است؛ و جهش تولید، شعاری است که بیش از هر چیز تمرکز خود را بر افزایش تولید ناخالص ملی معطوف می کند. پس جهش تولید، به معنای افزایش تولید ناخالص ملی و ارتقای سطح تراز تجاری ایران خواهد بود.(5)
 

جمع بندی و نتیجه گیری

بنابراین، آنچه از تمامی این صحبت‌ها حاصل می‌شود آن است که جهش تولید، بدون تردید می تواند تاثیر شگرفی بر تمامی عوامل تعیین کننده‌ی تراز تجاری ایران بگذارد. این آرمان، در راستای اقتصاد مقاومتی، می‌تواند سنگین‌ترین ضربه‌ی ایران اسلامی به استکبار جهانی باشد.

چراکه تمامی تلاش‌های آن‌ها در راستای کوچک شمردن و سر خم کردن ملت ایران در برابرشان، مثل همیشه بی نتیجه باقی خواهد ماند.

جهش تولید، نامی است که با اتکا به آن و با تلاش در جهت تحقق آن، ایران اسلامی ما سرافراز‌تر از همیشه در برابر دسیسه‌های دشمن زبون، ایستادگی خواهد کرد و از سویی بر همه‌ی ما مبرهن خواهد شد که تکیه بر رهنمون‌های ولایت، تنها راه پیروزی بر دشمنان اسلام و ایران است.

پی نوشتها

1. www.fa.m.wikipedia.org
2. www.mizanonline.com
3. www.rotbe3.com
4. www.tradingeconomics.com
5. www.voxeu.org