دوسند وقف نامه به سال 1280 ه ق از عبدالحسین تاجر زنجانی بزرگ خاندان خطیبی های زنجان

وقف، عملی حقوقی است که به موجب آن شخص، عین مالی را از مالکیت خود خارج کرده از هر گونه نقل و انتقال ارادی و قهری به طور کامل مصون نگاه می دارد و منافع آن را در امور خیریه و خداپسند به طور کامل به جریان می اندازد. مقاله حاضر در مورد دو سند وقفنامه به سال 1280 ه ق از عبدالحسین تاجر زنجانی بزرگ خاندان خطیبی های زنجان نگاشته شده است که ابتدا به تاریخچه خاندان خطیبی¬های زنجان، سپس به شخصیت اصلی سند، حاج عبدالحسین تاجر زنجانی که در زمان خود بزرگ خاندان خطیبی بوده و بعد از آن به بررسی دو سند وقف نامه از حاج عبدالحسین تاجر زنجانی خواهد پرداخت.

 

بقعه حضرت امامزاده یعقوب در صائین قلعه ابهر

حضرت امامزاده یعقوب (ع) از اولاد بلاواسطه حضرت موسی بن جعفر (ع) می باشد. بقعه آن حضرت در استان زنجان و در شهر «صائین قلعه» قرار دارد و به جهت شخصیت مذهبی، اجتماعی و سیاسی این امامزاده، مورد توجه و استقبال اهالی استان می باشد و شاهد حضور انبوه زوّار از نقاط مختلف ایران می باشد. در این مقاله سعی گردیده، ضمن معرفی این امامزاده و گزارشی از جنگ های وی، مرقد و مزار وی را از لحاظ هنر و معماری مورد بررسی و مطالعه قرار دهیم.

 

نقش زنان در نظام وقف عثمانی

امروزه بعد از گذشت هفتصد سال از تأسیس امپراتوری عثمانی، آثار و بناهایی نظیر: کاروانسراها، حمام ها، مساجد، مدارس، تیمچه ها، چشمه ها، پل ها و... سمبل و معرف آن امپراتوری به شمار می روند. تمام این بناها را اوقافی ساخته و محافظت کرده اند که از محل درآمدهای شخصی ایجاد شده اند؛ به عبارت دیگر دولت در ساخت و نگهداری آن ها ـ به مانند امروز ـ دخالتی نداشته است؛ زیرا خدمات اجتماعی، فرهنگی و دینی در مفهوم دولت اسلامی در خاورمیانه و خاور نزدیک جایی نداشت. در چنین شکلی از حکومت، وظیفه دولت برقراری عدالت و امنیت در میان شهروندان بود. در تشکیلات دولت های اسلامی در خاورمیانه و خاور نزدیک به برخی خدمات عمومی که امروزه در مفهوم دولت مدرن سوسیال وجود دارد، برخورد نمی کنیم. تمام خدمات اجتماعی ـ فرهنگی ضروری جامعه را اوقافی برآورده می کردند که اشخاص دارای بضاعت برپا داشته بودند. در حقیقت هیچ یک از این خدمات از بودجه دولتی تأمین اعتبار نمی شد؛ حتی اگر پادشاه نیز دست به چنین کاری می زد آن را با ثروت شخصی خود انجام می داد.

 

بررسی نهاد وقف و مصارف آن در کرمانشاه (مطالعه ی موردی: بخش بیستون)

وقف دارای کارکردهای متنوع و گوناگون بویژه در نواحی روستایی است و بخشی از توسعه ی درون‌زا در مناطق روستایی در طول تاریخ و بخصوص پس از ورود اسلام به ایران تحت تأثیر نهاد وقف شکل گرفته است. هدف تحقیق حاضر بررسی نهاد وقف و مصارف آن در نواحی روستاییِ بخش بیستون کرمانشاه است. نتایج نشان می‌دهد که نهاد وقف کارکردهای متعدد اجتماعی بویژه در زمینه ی رفع فقر دارد، به همین خاطر در اسناد وقفی، محدوده ی مصارفی جهت سادات فاطمی، فقرای سادات، فقرای عوام و... اختصاص داده شده که نشانگر توجه واقفان به آسیب‌های فقر در جامعه و مبارزه با آن بوده است. در بعد فرهنگی و مذهبی نیز توجه زیادی به تعزیه‌داری حضرت سیدالشهداء (ع) شده و کرمانشاه از دیرباز به دروازه ی کربلا معروف بوده و مردم این دیار به پذیرایی از زوّار عتبات عالیات زبانزد هستند؛ از این رو در کرمانشاه حدود 40% مصارف وقف، مذهبی و با محور تعزیه‌داری امام حسین (ع) است که نشانگر توجه و اهتمام واقفان کرمانشاهی به حفظ ارزش‌های دینی در شهرها و روستاهای استان است.

 

منزلت و جایگاه وقف در جمهوری اسلامی، چالش‌ها و راهکار ها

در ادیان الهی، مسئله وقف و صدقه جاریه جایگاه خاصی داشته و در طول تاریخ ایران و در دوره های مختلف نیز نمونه های مختلفی از سنت وقف و انواع مختلف آن به چشم می‌خورد. منزلت و جایگاه وقف ممکن است با توجه به فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ‌ها متفاوت باشد لیکن در دوران کنونی وقف تنها محدود به مقولات مادی نمی‌تواند باشد بلکه در جهت احیا بیشتر سنت حسنه‌ی وقف می‌بایست به مقولات فرهنگی وقف نیز توجه کرد که در این راستا باید تعریف‌ها و حتی باز تعریف هایی صورت بگیرد و یا شاید اگر لازم باشد باید آموزش هایی نیز در این مورد انجام داد.

 

مسجد جامع چادگان وموقوفات آن

شهرستان چادگان در غرب استان اصفهان واقع است. این شهرستان مشتمل بر دو بخش مرکزی و چناررود وچهار دهستان و دو شهر چادگان و شهر رزوه است. شهر چادگان مرکز شهرستان چادگان در ساحل دریاچه ی زاینده‌رود در فاصله ی 100 کیلومتری شمال غربی شهر اصفهان و 25 کیلومتری داران ـ مرکز شهرستان فریدن ـ واقع گردیده است. واقع شدن چادگان در ساحل دریاچه ی سد زاینده‌رود، آب وهوای مناسب و طبیعت زیبای آن، این شهر را در سال‌های اخیر به عنوان یکی از مراکز توریستی استان اصفهان مطرح نموده است.

معرفی خانه ی اربابی منسوب به خاندان قراگوزلو در همدان

بررسی و تحلیل بناهایی که امروزه به نام موقوفات تاریخی ـ باستانی شناخته می‌شوند، از منظر میراث فرهنگی و باستان‌شناسی کم تر مورد توجه قرار گرفته‌اند. این قبیل بناها در جامعه ی ما ـ چه از منظر دینی و چه از منظر میراث فرهنگی ـ حائز اهمیت و قابل توجه هستند، به نحوی که توجه به جنبه‌های مادی و معنوی را یک جا در خود نهفته دارند.

 

اوقافی شدن املاک خاندان معین التجاربوشهری در بخش رستم ممسنی

این مقاله به بررسی مسایل درارتباط بااوقافی شدن املاک مورد اختلاف میان خوانین بخش رستم ممسنی با یکی از مالکان مقتدر محلی به نام معین التجار بوشهری می پردازد. این سال ها مصادف با کلانتری دو خان بسیار قدرتمند و سیاستمدار و تأثیرگذار در منطقه؛ یعنی امام قلی خان رستم وپسرش حسینقلی خان رستم بود که اختلافات ملکی عدیده ای میان این خوانین با معین التجار بوشهری و فرزندانش که از سوی دولت نیز حمایت می شد، به وجود آمد. طرفین به هیچ وجه حاضر نبودند املاک خود را از دست بدهند، وسعی می کردند حتی اراضی مرغوب را از دست دیگر مالکان درآورند؛ بنابراین اختلافات ملکی خوانین رستم درسطح خارج از ایل منجر به جنگ های خونینی با معین التجار ومتحدانش یعنی دولت پهلوی اول شد. درعصرپهلوی دوم نیز اختلافات با شکایات مختلف ورثه بوشهری ادامه یافت. سرانجام نیز در اوایل انقلاب با رأی دادگاه بسیاری اززمین ها تحت مالکیت اداره اوقاف درآمد.

 

نقش وقف در فقرزدایی از جامعه

این مقاله پس از مقدمه و تبیین مفاهیم لغوی و اصطلاحی وقف و کاربرد آن در فرهنگ قرآنی و روایی، به نقش آن در از بین بردن فقر می‌پردازد و در بررسی مختصر نتیجه می‌گیرد که وقف از عوامل مهم تقویت تعاون، همبستگی، رفع محرومیت‌ها و رسیدن جامعه به تعادل به شمار می‌آید و تأکید فرهنگ اسلامی بر این موضوع، در تحولات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی از صدر اسلام تا کنون تأثیرگذار بوده است.

 

حکایات ماندگار

هنرمندان متعهد می تواند با ترکیب کلمات و کنار هم چیدن جملات، معجزه ای نوین بیافرینند و موقعیت های اثر گزاری را خلق نمی داند. تجسم و عینیت بخشیدن به رخسار زرد بیماران بی بضاعت یا دست های خالی کودکان بی سرپرست که در سایه سار نیت خدایی خیران و واقفان امیدی تازه برای زندگی و حیات یافته اند، در متن یک اثر داستانی بخوبی جای می گیرد، دلگرمی طالبان علم که از مواهب وقف برای تولید و گسترش دانش، بهره مند شده و هزاران تصویر و موقعیت زیبای دیگر می تواند در قالب داستان رویایت شود و بدین ترتیب عمق و ژرفای اندیشه امام خمینی(ره) آشکار می شود که فرمود: هنر عبارت است از دومین روح تعقد در انسان.

بازخوانی وقف‌نامه ی امامزاده عبدالله واقع در شهر رزوه

بقعه ی امامزاده عبدالله علیه السلام؛ نواده ی امام حسن مجتبی علیه السلام به نام عبدالله شدید فرزند علی شدید فرزند حسن فرزند زید فرزند امام حسن علیه السلام است و نام فرزندش عبدالعظیم (1) است که مدفن او در جوار مسجد شجره ی ری است در رزوه از توابع شهرستان چادگان در غرب استان اصفهان واقع است. در این نوشتار ابتدا به موقعیت جغرافیایی و تاریخی شهرستان رزوه، سپس به بررسی شجره نامه امامزاده عبدالله علیه السلام و بعد از آن نیز به بازخوانی وقف نامه امامزاده خواهیم پرداخت.

 

وقف در مدارس اصفهان عصر صفوی و مروری بر ویژگی‌های برخی وقف نامه های آن

مدرس دانشگاه، مسئول پژوهشی مرکز «اصفهان شناسی و خانه ی ملل» و دانشجوی دکتری تاریخ اسلام در دانشگاه اصفهان. شکوفایی و تقویت فرهنگ اسلامی بویژه علوم و معارف تشیع به واسطه ی ایجاد نهادهای آموزشی و مدارس در اصفهان عصر صفوی، مرهون پشتوانه های ارزشمندی از قبیل اوقاف بوده است. هر چند این شهر در عصر آل بویه و دوره ی سلجوقی ادوار درخشانی از تمدن اسلامی داشته و علاوه بر مرکزیت حکومتی دارای تأسیسات بسیار فرهنگی و علمی بوده است؛ اما در اوج ترقی صفویان و تا حدودی پس از آن نیز شاهد فعالیت‌های علمی نهادهای آموزشی این شهر هستیم. چنانکه تاریخ نشان می‌دهد مدارس و مراکز آموزشی صفویه به واسطه ی دارا بودن منابع و پشتوانه های مادی از طریق املاک و اموالی که به عنوان وقف بر آن مقرر گردیده بود، استمرار آبادانی و علمی خود را در آن دوران و سده‌های بعد نیز حفظ کردند.