تحقیق و پژوهش در اسلام و میان مسلمانان، از زمان پیامبر و ظهور اسلام و نزول قرآن رواج یافت. شکی نیست که دین مبین اسلام، به دینی که پذیرش آن بر اساس تحقیق و تفکر است در میان ادیان مشهور می‌باشد.
پژوهش، جستجوی نظام‌مند برای دریافت راز و رمز پدیده‌هاست، و تمام پیشرفت‌های انسان به نوعی مدیون پژوهش و تحقیق است.
انسان فطرتاً کنجکاو به دنبال شناخت بیشتر حقایق جهان است و پژوهش کلید این شناخت و گامی موثر برای به حرکت در آوردن چرخ عظیم حیات انسانی است.
در دنیای امروز پژوهش و تحقیق را می‌توان مهم‌ترین و شاخص‌ترین ابزار پیشرفت هر جامعه دانست. میزان سرمایه‌گذاری دراین امر، مهم‌ترین شاخص توسعه یافتگی جوامع برای رسیدن به جامعه دانایی محور است1.
جامعه‌ای پویا و رو به رشد است که به پژوهش‌های بُنیادین توجه ویژه نماید، تا بتواند از داده‌های پژوهش، برای پیشرفت‌های گوناگون در صحنه‌های مختلف اجتماع استفاده نماید و اهداف آموزش را عینیت بخشد.
بی‌شک یکی از عوامل رکود و گرفتار شدن به آسیب‌ها، بی اطلاعی از نیازها و پرسش‌ها و ارائه نکردن تعریف درستی از چارچوب نیازها در کشور اسلامی است. بدون شناخت نیازها، نمی‌توان انتظار پاسخگویی داشت و بدون پاسخگویی، توسعه و تکامل جامعه ممکن نخواهد بود. در حقیقت، فعالیت‌های تحقیقاتی و دستاوردهای پژوهشی در هر جامعه، بدون مطالعه دقیق نیازها و نداشتن برنامه روشن و اولویت بندی شده، خسارت بزرگی به بار خواهد بود که متوجه امر تحقیق و پژوهش است که گاه دست اندرکاران پژوهشی را گرفتار کار تکراری می‌نماید و گاه استعدادها را به مسایل غیرضروری مشغول می‌سازد.
آینده کشور اسلامی ما را باید کسانی به دست بگیرند که اهل تفکر، تحقیق و مطالعه باشند. مشکل اساسی کشورهای در حال توسعه، نداشتن روحیه تحقیق و عدم دسترسی به پیشینه تحقیق یا فقدان برنامه تحقیقی است. تحقیق‌های علمی و فرهنگی، تنها راه سازندگی کشور است. گرچه راه طولانی است، ولی صراطِ مستقیم است که انسان را به هدف جهان آفرینش می‌رساند و از هر گونه کجروی حفظ می‌کند.2
نقش پژوهش در توسعه همه جانبه پایدار برجسته و انکارناپذیر است و می توان آن را بدون تردید نیروی محرک توسعه در همه حوزه های جامعه ایران دانست.
پژوهش آن گاه معنا پیدا می‌کند که استاد و شاگرد، در راه پیشبرد مرزهای دانش، به تکاپو، تلاش و کوششِ پی گیر ادامه دهند و به افق‌های جدیدی در وادی علوم دست یابند.
سید احمد سجادی
پی‌نوشت‌ها:
1) روز پژوهش - پوینده بی تکرار باش، فاطمه اسدی، مجله امید انقلاب، 1387، شماره 396
2) روز پژوهش، لیلا تفقدی، مجله گلبرگ، 1383، شماره 57
