عوامل آسیب زننده به دوستی ها

چکیده: حفظ دوستان از خود ارتباط دوستی سخت تر است. در این نوشتار به بررسی عوامل برهم زننده دوستی و افراد مناسب برای دوستی که در روایات معصومین (علیهم¬السلام) به دوستی با آنها سفارش شده است، می پردازیم. با ما همراه باشید. 

تعداد کلمات 1291 / تخمین زمان مطالعه: 6 دقیقه

افراد مناسب برای دوستی

دوست بودن با برخی افراد سبب پیشرفت علمی و معنوی انسان خواهد شد. لذا سزاوار است که انسان چند گروه را در اولیت دوستی های خود قرار دهد:

1. خردمندان: همنشینی با افراد خردمند، سبب بهرمندی انسان از علم و دانایی آن ها شده و گامی در جهت پیشرفت علمی افراد خواهد بود. امام علی علیه السلام فرمودند: «لَا عَلَیْکَ‏ أَنْ‏ تَصْحَبَ‏ ذَا الْعَقْلِ وَ إِنْ لَمْ تَحْمَدْ کَرَمَهُ وَ لَکِنِ انْتَفِعْ بِعَقْلِهِ وَ احْتَرِسْ مِنْ سَیِّئِ أَخْلَاقِهِ »[1] از مصاحبت با خردمند نگران مباش، هرچند او را کریم و بخشنده نیابی. اما ااز خرد او بهرمند شو و از اخلاق بدش دوری کن.
2. افراد بخشنده و کریم: معاشرت با افراد کریم و بخشنده، هم سبب الگوگیری انسان از کرامت و بخشندگی آنها شده و هم مزیت های مادی برای فرد خواهد داشت. امام علی علیه السلام فرمودند«وَ لَا تَدَعَنَّ صُحْبَةَ الْکَرِیمِ وَ إِنْ لَمْ تَنْتَفِعْ بِعَقْلِهِ- وَ لَکِنِ انْتَفِعْ بِکَرَمِهِ بِعَقْلِکَ وَ افْرِرْ کُلَّ الْفِرَارِ مِنَ اللَّئِیمِ الْأَحْمَق‏»[2] مصاحبت با فرد کریم و بخشنده را هرگز فرو مگذار. هرچند از خرد او سودی نگیری، اما با عقل خود از کرم او بهرمند شو و تا می توانی از فرومایه نابخرد بگریز.
3. برتر بودن در کمالات: اگر سعی انسان در نشست و برخواست با بزرگان و افرادی که در ابعاد مختلف اخلاقی و دینی از او برتری دارند باشد، این سبب پیشرفت و کمالات فرد خواهد شد. زیرا همانطور که گفته شد، تاثیرات مهم دوستی بر شخصیتی و الگو پذیری در دوستی؛ امری اثبات شده است. اما اگر با فردی که در مراتب پایین تری از ما در اخلاق و خلقیات قرار دارد، دوستی نماییم و او از این ارتباط فقط بخواهد کسب آبرو و آراستگی کند، این نه تنها سبب پیشرفت ما نخواهد بود، بلکه سبب سوء استفاده واقع شدن و بدنامی خواهد شد. امام صادق علیه السلام فرمودند: «ُ اصْحَبْ‏ مَنْ‏ تَزَیَّنُ‏ بِهِ‏ وَ لَا تَصْحَبْ مَنْ تَزَیَّنَ بِک‏»[3] با کسی مصاحبت کن که به او آراسته شوی و با کسی مصاحبت مکن که به تو آراسته شود. 

در این مورد، سعدی چه زیبا سروده است:

ویژگی های دوست خوب

در روایات معصومین علیهم السلام ویژگی هایی برای دوست خوب برشمرده شده است که برخی از آن ها از این قرار است:

1. صداقت: در روایتی گهربار امام صادق علیه السلام پنج ویژگی مهم برای دوست را برشمردند. ایشان فرمودند: «لَا تَکُونُ‏ الصَّدَاقَةُ إِلَّا بِحُدُودِهَا فَمَنْ کَانَتْ فِیهِ هَذِهِ الْحُدُودُ أَوْ شَیْ‏ءٌ مِنْهَا فَانْسُبْهُ إِلَى الصَّدَاقَةِ وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ فِیهِ شَیْ‏ءٌ مِنْهَا فَلَا تَنْسُبْهُ إِلَى شَیْ‏ءٍ مِنَ الصَّدَاقَةِ فَأَوَّلُهَا أَنْ تَکُونَ سَرِیرَتُهُ وَ عَلَانِیَتُهُ لَکَ وَاحِدَةً»[4] دوستی مرزهایی دارد که هرکس همه یا برخی از آنها را داشته باشد، دوست است وگرنه او را اصلا دوست مشمار. نخست این که ظاهر و باطنش با تو یکی باشد.
2. یکرنگی: «وَ الثَّانِی أَنْ یَرَى زَیْنَکَ زَیْنَهُ وَ شَیْنَکَ شَیْنَه‏» دوم اینکه آبروی تو را آبروی خودش داند و عیب و بی آبرویی تو را بی آبرویی خودش.
3. عدم دلبستگی به مال و مقام: «وَ الثَّالِثَةُ أَنْ لَا تُغَیِّرَهُ عَلَیْکَ وِلَایَةٌ وَ لَا مَال‏» سوم اینکه مقام و مال، او را نسبت به تو عوض نکند.
4. کمک کردن: «وَ الرَّابِعَةُ أَنْ لَا یَمْنَعَکَ شَیْئاً تَنَالُهُ مَقْدُرَتُه‏» اینکه هر کمکی از دستش برآید از تو دریغ نکند.
5. همراه در گرفتاری ها: «وَ الْخَامِسَةُ وَ هِیَ تَجْمَعُ هَذِهِ الْخِصَالَ أَنْ لَا یُسْلِمَکَ عِنْدَ النَّکَبَات‏» و پنجمین که در دربرگیرنده همه خصلت های قبل است، اینکه در هنگام گرفتاری ها تو را تنها نگذارد.
6. بازدارنده از بدیها: امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: «صدیقک من نهاک و عدوک من اغراک» دوست تو کسی است که تو را (از بدیها) باز دارد و دشمنت کسی است که تو را (به کارهای ناشایست) تحریک کند.
7. یاری در کارهای نیکو: امام علی علیه السلام فرمودند: «الصدیق من کان ناهیا عن الظلم و العدوان معینا علی البر و الاحسان» دوست، کسی است که بازدارنده از ستم و تجاوز باشد و یاری کننده بر نیکویی و احسان.
8. برطرف کننده عیب ها: امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: «انما سمی الصدیق صدیقا لانه یصدقک فی نفسک و معایبک. فمن فعل ذلک فاستنم الیه فانه الصدیق» صدیق (دوست راستین) را صدیق نامیدده اند چون با تو و عیب هایتت صادقانه برخورد می کند. هرکه چنین باشد، به او اعتماد کن که او دوست راستین است.
9. فداکاری: امام علی علیه­السلام فرمودند: «اخوک الصدیق من وفاک بنفسه، و آثرک علی ماله و ولده و عرسه» برادر راستین تو کسی است که خود را سپر تو گرداند و تو را بر مال و فرزند و زن خویش ترجیح دهد.

عوامل بر هم زننده دوستی

بعد از آن که فرد توانست با آزمایش ها و امتحانات مختلف، شخص مناسبی را برای دوستی انتخاب کند، حفظ این دوستی از اهمیت بالایی برخوردار است. امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: « أَعْجَزُ النَّاسِ‏ مَنْ عَجَزَ عَنِ اکْتِسَابِ الْإِخْوَانِ وَ أَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَیَّعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُم‏» ناتوان ترین مردم کسی است که توانایی به دست آوردن دوست را ندارد و ناتوان تر از او، کسی است که دوستی به دست آمده را ضایع سازد. لذا باید تمام تلاش خود را برای انجام ندادن اموری که در زیر ذکر می شود به کار ببندد:

1. دوستی با دشمنِ دوست: امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: «لا تتخذن عدو صدیقک صدیقا فتعادی صدیقک» دشمن دوستت را به دوستی مگیر که با این کار با دوستت دشمنی کرده ای.
2. خجالت زده کردن: امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: «اذا احتشم الرجل اخاه فقد فارقه» هرگاه مرد، برادر خود را خجالت زده کند، او را از دست بدهد.
3. توجه به سخن چین: امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: «من اطاع الواشی ضیع الصدیق» هرکس گوش به حرف سخن چین سپارد، دوست را از دست بدهد.
4. شوخی بیجا: شوخی بیجا سبب رنجش دوست و سست کننده پیمان دوستی خواهد بود. امام صادق علیه­السلام فرمودند: « ِ إِنْ أَرَدْتَ أَنْ یَصْفُوَ لَکَ وُدُّ أَخِیکَ فَلَا تُمَازِحَنَّهُ وَ لَا تُمَارِیَنَّهُ وَ لَا تُبَاهِیَنَّهُ‏ وَ لَا تُشَارَّنَّه‏» اگر می خواهی که دوستی برادرت با تو خالص بماند، هرگز با او شوخی(بیجا) مکن، با او ستیزه مکن، به او فخر مفروش و با وی خصومت مورز.
5. دعوا و خصومت: بدترین کاری که ممکن است بین دوستان اتفاق بیفتد این است که به جای آنکه با محبت و مهرورزی پایه های دوستی خود را محکم نمایند، به دعوا و خصومت به یکدیگر بپردازند.
6. فخرفروشی: فردی که خود را از دیگران برتر دانسته و مدام در حال اثبات برتری خود بر دیگران است، تنها مانده و دوستی نخواهد داشت.
7. نگه نداشتن حرمت ها: امام کاظم علیه­السلام فرمودند: «لا تذهب الحشمة بینک و بین اخیک و ابق منها. فان ذهابها ذهاب الحیاء» احترام میان خود و برادرت را از بین مبر و چیزی از آن را بر جای نه. زیرا با از بین رفتن حرمت، شرم نیز می رود.
8. جزئی نگری و خرده گیری: امام صادق علیه­السلام فرمودند: «الاستقصاء فَرقة/ص الانتقاد عداوةٌ» باریک بینی و موشکافی (نسبت به دوستان) مایه جدایی است و خرده گیری مایه دشمنی.

ادامه دارد