رضا ارفع الدوله
(1357 -1270 ق)، نویسنده و شاعر، متخلص به دانش. ملقب به ارفعالدوله. در تبریز متولد شد و در همان شهر علوم زمان خود را فراگرفت. تحصیلات خود را در دارالفنون تهران به پایان رساند. سپس به استانبول رفت و در آنجا زبان تركى استانبولى و یونانى و فرانسه را آموخت و در سال 1300 ق به نیابت اول سركنسولى رسید و سپس به سفارت ایران در روسیه و عثمانى منصوب گردید. پس از جنگ بینالملل اول به عنوان نمایندهى دولت ایران در دیوان صلح لاهه شركت كرد و بعد از آن بازنشسته شد و مدتى در فرانسه اقامت گزید. سپس به ایران آمد و وزیر عدلیه كابینهى علاء شد و مدتى هم سفیر كبیر ایران در اروپا بود. در تهران درگذشت. از آثار او: «در حكومت پنج پادشاه»؛ كه خاطرات وى است؛ مثنوى «طول عمر»؛ «آوازهى بزم صلح لاهه»؛ «منتخبات دانش»؛ «رسالهى رشدیه»، در خط فارسى؛ «گوهر خاورى».[1]
معروف به پرنس ارفعالدوله و متخلص به دانش در 1233 در تبریز تولد یافت. پدرش حاج شیخ محسن مهاجر ایروانى بود. وى تحصیلات مقدماتى را اعم از فارسى و عربى در تبریز به اتمام رسانید و مدتى نیز به تحصیل فقه و اصول مشغول بود. او براى ادامهى تحصیل به استانبول و سپس قفقازیه رفت و تحصیلات خود را ادامه داد و به چند زبان خارجى آشنا شد.
پس از بازگشت به ایران به منصب آجودانى ولیعهد در تبریز منصوب گردید و در 1262 عضویت كمیسیون تحدید حدود خراسان به وى محول گردید. پس از این مأموریت به مقام مستشارى سفارت ایران در روسیه تعیین شد. در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا در زمره ملتزمین ركاب بود. نشان و حمایل سرتیپى گرفت. در 1269 ناصرالدین شاه با اعطاء لقب معینالوزاره او را ژنرال قنسول تفلیس نمود.
در 1274 با دریافت لقب ارفعالدوله به سمت وزیر مختار ایران در دربار روسیه تعیین گردید. در نخستین سال سلطنت مظفرالدین شاه علاوه بر وزیرمختارى در روسیه نمایندگى ایران در دربارهاى سوئد و نروژ به او واگذار شد. منصب امیرتومانى و نشان درجه اول شیر و خورشید گرفت. در 1279 نمایندگى انجمن صلح لاهه به او محول شد و پس از آن با سمت سفیركبیر فوقالعاده در جشن بیست و پنج سالگى سلطان عثمانى شركت نمود.
در 1280 میرزا على اصغرخان اتابك براى مسافرت مظفرالدین شاه به اروپا متوسل به ارفعالدوله وزیرمختار ایران در روسیه شد. ارفعالدوله در این مذاكرات موفقیت حاصل نمود و دولت روسیه حاضر شد مبلغ بیست و دو میلیون و نیم منات طلا با سود 5 درصد براى مدت 75 سال به دولت ایران وام بدهد. بانك استقراضى روس كه وامدهنده به ایران بود گمركات شمال ایران را به وثیقه گرفت.
مظفرالدین شاه كه در اثر فعالیت ارفعالدوله موفق به اخذ وام و مسافرت به اروپا شده بود، به هنگام ورود به خاك روسیه او را مورد توجه و عنایت قرار داد، به او لقب پرنسى و جناب اشرفى داد.
در 1281 ش (1902 م) ارفعالدوله به سمت سفیركبیرى ایران در عثمانى تعیین شد و به اعطاى رتبه و مقام سردارى و نشان مرصع و حمایل مخصوص با یك حلقه انگشترى الماس برلیان ممتاز مفتخر شد و یك سال بعد شاه به او درجهى امیرنویانى (ارتشبدى) و یك قطعه نشان مرصع به الماس و جواهر ممتاز داد.
مدت مأموریت ارفعالدوله در استانبول تا 1289 ش به طول انجامید. پس از آن به تهران احضار شد و در 1292 ش در دولت محمدعلى خان علاءالسلطنه به سمت وزیر دادگسترى تعیین گردید و در مراسم تاجگذارى سلطان احمد شاه این سمت را داشت. بعد مأمور اعلام پادشاهى احمد شاه به دربارهاى اروپائى شده و چندى سفیر ایران در جامعهى ملل بود. القاب ارفعالدوله در طول زندگانى او عبارت بودند از: معینالوزاره، ارفعالدوله، پرنس، جناب اشرف، سرتیپ، امیرتومان، سردار (امیرنویان) و متجاوز از صد قطعه نشان از دولت ایران و دول خارجى داشت. در مأموریتهاى سیاسى خود در خارج از كشور ثروت سرشارى به دست آورد. هنگامى كه سفیر ایران در استانبول بود در موناكو قصرى بزرگ بنیاد نهاد و نام آن را دانشگاه گذاشت و بعد آن را تبدیل به موزه نمود.
ارفعالدوله به زبانهاى عربى، تركى، روسى و فرانسه تسلط داشت و شعر فارسى نیكو مىسرود. مجموعه اشعار خود را انتشار داد. كتابى به نام مثنوى صلح منتشر كرد. در اشعار خود «دانش» تخلص مىنمود. او پس از پنجاه سال مأموریت در خارج از ایران بازنشسته شد. در تهران باغى بزرگ و زیبا بنیاد نهاد. این باغ در خیابان شاپور روبروى پارك اتابك بود كه فعلاً در آن استادیوم ورزشى، تالار رودكى و دبیرستان نوربخش به چشم مىخورد. در سردر این باغ رباعى زیر بر روى كاشى نوشته و نصب شده بود:
ارفعالدوله آن بزرگ نهاد
كرد باغى به ملك رى آباد
یكى از بندگان مخلص او
نام این باغ ارفعیه نهاد
رضا ارفع در سالهاى آخر عمر كه در تهران مىزیست، خاطرات خود را نوشت. بعدها این خاطرات توسط وزارت فرهنگ و هنر بنام ایران دیروز (خاطرات پرنس ارفعالدوله) چاپ شد. محتواى كتاب روى هم رفته قابل استفاده و مفید بود.
احتشامالسلطنه در صفحات 406 و 407 كتاب خاطرات خود دربارهى ارفعالدوله چنین نوشته است: «ارفعالدوله با پشت هماندازى یك كتاب القاب و عناوین و امتیازات خندهآور براى خود دست و پا كرده بود و عادتاً در مكاتبات و مراسلات اكثر آن عناوین را به دنبال نام خویش ذكر مىنمود.
میرزا رضاخان، دانش، امیرتومان، جنرال آجودان حضور همایون، امیرنویان، پرنس سردار، پرنس صلح، معینالوزاره و ارفعالدوله یك قسمت از آن القاب است كه عنوان وزیر مختار یا سفیركبیر داراى نشانهاى فلان و فلان با حمایل و مدال بهمان را هم به پیش و پس آن مىافزود. چون این پرنس طویل العنوان!! تعلق خاطر به ایران و تعصب باطنى نداشت، در پطرزبورغ از روسها روستر و در اسلامبول از تركها تركتر بود. به قصد جلب توجه و تملقگوئى در هر مأمورتى كه بود بجاى آنكه سفیر و نمایندهى ایران باشد، شجرهنامهاى براى اثبات اینكه اجداد و اعقابش از مردم آن مملكت بودهاند تهیه مىكرد و از كارهاى جالبش هم یكى این بود كه در مجالس میهمانى و محافل با هر خانمى روبرو مىشد، تصور مىكرد آن خانم عاشق و بیقرار اوست و به زبان بازى و مداحى مىپرداخت. و از افتضاحات شرمآورى كه از برخورد ارفعالدوله با زنان در مجالس و میهمانىهاى رسمى نقل مىكنند مىتوان یك جلد كتاب مفصل نوشت و همینطور اگر بخواهیم شرح شارلاتانىهاى او را در این جا بنویسیم خیلى مفصل خواهد شد».
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
