اسلام عزیز برای انسانهای مؤمنی که در پی خودسازی اند و راه اعتکاف را برای این کار برگزیده اند، توصیه های مختلفی دارد:

۱. رعایت حدود الهی در اعتکاف
رعایت حدود هر عملی، به آن است که با دقت و ظرافت و از روی اختیار و براساس شریعت پروردگار، آن را اجرا کنیم. خواجه عبدالله انصاری نیز«حدود الله » را احکام شرع می داند و می گوید: « کمال ادب در رعایت آن، به این است که امور غیرشرعی جایگزینش نشود، نه در مقام عمل و نه در زبان و قلب و تفکر؛ ولی اگر گرفتار کار غیرشرعی شد، باید با استغفار آن را از خود دور کند؛ زیرا او می داند که خدای متعالی بر همه چیزی مراقب است.[1]»

۲. دعا و مناجات در حال اعتکاف
در زمان اعتکاف، موقعیت برای دعا و مناجات، از جهات مختلف فراهم است و معتکف هوشمند آن را غنیمت می شمرد. هرچند خدای متعالی به همگان نزدیک است، به روزه داران، دعاکنندگان، نمازگزاران و مهمانان خود که ضیوف الرحمان اند، نزدیکتر است؛ پس معتکف از چند جهت به خدا نزدیک است. روزه اش مایۀ قرب اوست؛ چون آن را «قربةالی الله» انجام می دهد. نمازش مایۀ قرب اوست؛ زیرا نماز، انسان تقواپیشه را به خدا نزدیک می کند. [2]حضورش در مسجد مایۀ تقرب اوست؛ چون در خانۀ کسی است که بندگان روز هدار و صالح خود را ناامید بر نمی گرداند. اعتکاف او هم، به اندازۀ خود، ابزار تقرّب اوست؛ گذشته از آنکه با دعاهای ویژه همراه است. خدای رحمان، معتکفان آستان قدس و ساحت جلال و جبروت خود را ناامید برنمی گرداند و اگر معتکف به دعا هم بپردازد که این جهت نیز مقرب او به خداست، در این صورت، عناصر محوری پنج گانۀ نماز، روزه، دعا، حضور در مسجد و اعتکاف را دارد و بهترین حال را برای تقرب پیدا می کند.
اعتکاف فرصت مناسبی است تا بنده گنهکار دست نیاز به سوی خدای بنده نواز بالا برد و حوائج خود را از بارگاه حضرت حق طلب کند. در این ایام، با توجه به وضعیت خاص حاکم، دعای بندگان به هدف اجابت نزدیکتر است؛ از همین رو، در این زمینه توجه به چند نکته بایسته است:

۱. قدرت الهی بی مرز و نامتناهی است.
۲. کار او با صِرف اراده انجام میگیرد، نه با اعضا و جوارح
۳. در کار او فرقی میان کم و بسیار نیست و ه ردو برای او آسا ناند. توضیح: اولاً انسان با اراده و تصورش میتواند هم قطر های از آب را تصور کند و هم اقیانوسی از آن را و تصویر خیالیِ ه ردو برای آدمی آسان است؛ ثانیاً انجا مدادن هرگونه کار برای خدا

مراتب خواسته ها
بر پایۀ آنچه یاد شد، بهتر است معتکفان، به ویژه نسل جوان، خواسته هایشان را به دو صورت دنیایی و ملکوتی رتبه بندی کنند. حاجتهای دنیایی را به یکی از این صور تها بخواهند:
۱. درخواست نیازهای شخصی که این کَف حاجت آدمی است.
۲. طلب نیازهای محلی و منطق های و نجات دیگران که ا نشاءالله به سعادت راه یابند.
دربارۀ اهمیت دعا برای دیگران روایات فراوانی هست؛ به گونه ای که ائمۀ اطهار و
برخی شاگردان آنان در جایی مانند سرزمین عرفات که دعا مستحب است، قسمت مهم
همت خویش را به کار گرفته و تنها برای دیگران دعا میکردند.[3]
راز اهمیت دعا برای دیگران این است که دعا برای خود در برخی از مواقع مستجاب نخواهد شد؛ زیرا پار های از گناهان آن را حبس م یکنند. چه بسا مطلبی را تبهکار یا پرهیزکار از خدا می خواهد؛ ولی مستجاب شدنش به مصلحت او نیست، درحالی که دعا برای دیگران سبب میشود فرشتگان برای دعاکننده دعا کنند و فرشتگان بی اذن الهی سخن نمی گویند و جز مطلوب او را که مطابق صلاح فرد و جامعه و نظام جامع است، نمیجویند درخواستشان پسندیدۀ خداست و به یقین برآورده میشود. پس سود دعا برای دیگران، واسطه شدن فرشتگان برای دعاکننده و طلب چندبرابری همان دعا برای او و استجابت یقینیِ دعاست.
۳. تقاضای نیازهای بین المللی و نجات همگانی جهان از انحراف و زشتیهای اخلاقی: وقتی انجا مدادن همۀ کارها برای خدای سبحان آسان است و او در برآوردن نیاز، بین کم و بسیار و نیاز فرد یا همگان فرقی نمیگذارد، چرا خواسته های جهانی را از او نخواهیم؟[4]
 
آسیب شناسی اعتکاف
بنا به فرمودۀ اما م علی(ع) برای هر چیز، آفت و آسیبی وجود دارد. گاهی نشناختن این آفتها و بی توجهی به آ نها باعث می شود آثار و نتایج کارها به حداقل یا حتی به صفر برسد. اعتکاف هم از این قاعده مستثنا نیست. برای اعتکاف هم آسیبها و آفتهایی وجود دارد که اگر به آنها توجه نشود، ممکن است نتایج آن را به حداقل برساند. اینک برخی از این آسی بها را یادآوری می کنیم:

۱. علم زدگی
توجه بیش از حد به جنبه های علمی و کمرنگ بودن برنامه های عبادی، یکی از آسیب های مبتلابه برنامه های اعتکاف است. با آنکه علم آموزی هم نوعی عبادت است و باید از فرصت ها استفاده کرد و سطح بین شها را ارتقا داد؛ اما با همۀ اینها، در اعتکاف باید صبغه و ظهور برنام ههای عبادی بیشتر باشد.

۲. بیهوده گذرانی
یکی از صحنه های زیبای اعتکاف، نشست های صمیمانه و بانشاط معتکفان کنار یکدیگر، به خصوص بعد از افطارهاست که موجب رفع خستگی ها و انس و الفت می شود؛ اما گاهی زیاده روی در این گونه برنامه ها یا استفاده غیرضروری از تلفن همراه و... زمینه ساز از دست دادن فرصت و غفلت و کسالت در عبادت می شود. لازم است معتکف مراقب این آفت باشد.

۳. بی توجهی به حق الناس
ازآنجا که اعتکاف، یک عمل گروهی است و معتکفان در قبال یکدیگر حقوقی دارند، لازم است در رفت و آمدها و نشست و برخاست ها و... حقوق یکدیگر را رعایت کرده و خدای ناکرده حق دیگران را ضایع نکنند؛ چراکه ظلم به دیگران و رنجاندن آنها، از موانع استجابت دعاست.

۴. غفلت بعد از اعتکاف
بسیاری از افراد، در ایام اعتکاف به توفیقاتی دست می یابند و عنایات الهی شامل حالشان می شود و حال خوشی پیدا می کنند؛ اما بعد از اعتکاف، بر اثر مراقبت نکردن و ترک اعمال صالحی که در ایام اعتکاف انجام می داده اند، نورانیت و صفای قلبشان را ازدست می دهند. آنچه باعث شده است انسان در اعتکاف احساس معنویت بهتری پیدا کند، انس با یاد خدا، خلوت با او، روزه داری، تلاوت قرآن و انس با مسجد است؛ بنابراین شایسته است که معتکفان بعد از اعتکاف نیز با حضور روزانه در مسجد و جلسات معنوی و انس با قرآن و ادعیه و سحرخیزی، نگذارند تأثیرات معنوی و نورانی اعتکاف از بین برود.[5]
 
نویسنده: کبری خدابخش


پی نوشت ها:
[1] - عبدالله بن محمد انصاری، شرح منازل السائرین، ج ۱، ص ۲۸۹.
[2] - محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۳، ص ۲۶۵
[3] - محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۲، ص 508
[4] - عبدالله جوادی آملی، بر بال اعتکاف، ص ۱۲۰تا ۱۲ ۳
[5] - مؤسسه ایمان ماندگار، اعتکاف نیکان، ص 117 تا 120