عرفان اسلامی (86) خانه و همسایه

نويسنده: استاد حسین انصاریان




شرح كتاب مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقة

همسايه در اسلام

اسلام براى همسايه منزل ارزش فوق العاده قائل شده و دوست‏دار آنان كه با هم همسايه هستند . مقررات اسلام را نسبت به همسايه رعايت كرده و باب عواطف و محبت را به روى خويش باز گذارده و غم خوار و دوست‏دار و معين يكديگر باشند .
در اين زمينه روايات مهمى نقل شده كه به بعضى از آن‏ها اشاره مى‏شود :
پيامبر عزيز اسلام صلى‏الله‏عليه ‏و‏آله فرمود :
كسى كه يك وجب از زمين به همسايه خيانت كند ، خداوند آن يك وجب را تا هفتم مرحله زمين در قيامت به گردن او آويزد مگر اين ‏كه توبه كند و از خيانتش دست بردارد .
و فرمود : هركس همسايه را بيازارد بوى بهشت بر او حرام مى‏شود و جايش در جهنم است و بد جايى است و هركس حق همسايه‏اش را ضايع كند از ما نيست ؛ جبرئيل ، مرتب سفارش همسايه را به من مى‏كرد تا جايى كه گمان بردم از او ارث مى‏برم[262] .
عَنْ أَبي بَصيرٍ قالَ : سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّهِ عليه‏السلام يَقُولُ :
مَنْ كَفَّ أَذاهُ عَنْ جارِهِ أَقالَهُ اللّهُ عَزَّ وَجَلَّ عَثْرَتَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ ، وَمَنْ عَفَّ بَطْنُهُ وَفَرْجُهُ كانَ فِى الْجَنَّةِ مَلِكا مَحْبُورا وَمَنْ أَعْتَقَ نَسَمَةً مُؤْمِنَةً بَنَى اللّهُ لَهُ بَيْتا فِى الْجَنَّةِ [263] .
ابى‏بصير مى‏گويد : از حضرت صادق عليه‏السلام شنيدم كه فرمود : كسى كه از آزار همسايه‏اش خوددارى كند ، در قيامت خداوند از لغزش هايش مى‏گذرد و هركس شكم و شهوتش داراى عفت باشد ، در بهشت ملك مسرورى خواهد بود و هركس انسان مؤمنى را در راه خدا آزاد كند ، خداوند در بهشت خانه‏اى براى او بنا مى‏كند .
پيامبر اكرم صلى‏الله ‏عليه‏ و‏آله به حضرت على عليه ‏السلام فرمود :
چهار چيز كمرشكن است : پيشوايى كه معصيت خدا كند و ملت از او فرمان ببرند ، زنى كه شوهرش از هر جهت او را مراعات كند ، ولى او به شوهر خيانت كند ، فقرى كه دوايى براى آن نباشد ، همسايه بد در خانه‏اى كه اقامتگاه انسان است [264] .
على عليه‏السلام فرمود :
حريم مسجد چهل ذرع است و همسايه چهل خانه از چهار طرف [265] .
قالَ الرَّضا عليه‏السلام : لَيْسَ مِنّا مَنْ لَمْ يَأْمَنْ جارَهُ بَوائِقَهُ [266] .
امام رضا عليه‏السلام فرمود : از ما نيست كسى كه همسايه‏اش از شرّش در امان نباشد .
به پيامبر عزيز اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله گفتند : غير زكات در مال حقى هست ؟
فرمود : آرى ، نيكى با مال با رحمى كه به انسان پشت كرده ، صله نسبت به همسايه مسلمان ، به من ايمان ندارد كسى كه شب را سير بخوابد و همسايه‏اش آن هم همسايه مسلمانش گرسنه باشد . سپس فرمود : جبرئيل آن قدر سفارش همسايه را كرد در حدى كه گمان كردم از او ارث مى‏برم [267] .
راوى مى‏گويد : مردى از انصار خدمت رسول اسلام صلى ‏الله ‏عليه ‏و‏آله آمد ، عرض كرد :
خانه‏اى در بنى فلان خريده‏ام نزديك ترين همسايه‏ام كسى است كه اميدى به خير او نيست و از شرّش در امان نيستم ، حضرت به سلمان و اباذر و مقداد امر فرمود كه در مسجد فرياد بزنند كه هركس همسايگان از شرّش در امان نباشد ، ايمان ندارد و اين مسئله را سه مرتبه فرياد كردند . آن گاه فرياد زدند كه از هر طرف خانه تا چهل خانه همسايه است [268] .
قالَ اميرُالْمُؤْمِنين عليه‏السلام في وَصِيَّتِهِ عِنْدَ وَفاتِهِ : اللّهُ اللّهُ في جيرانِكُمْ فَإِنَّهُ وَصِيَّةُ نَبِيِّكُمْ مازالَ يُوصي بِهِمْ حَتّى ظَنَنّا أَنَّهُ سَيُوَرِّثُهُمْ [269] .
اميرالمؤمنين عليه‏السلام به هنگام ساعت وفاتش فرمود : خدا را خدا را نسبت به همسايگان كه سفارش پيامبر شماست ، به طورى وصيت نسبت به آنان كرد كه گمان برديم از آنان ارث مى‏بريم .
اين بود قسمتى از مسائل مهمى كه درباره اصل خانه و ورود به آن و خروج از آن و حقوق همسايه آن در اسلام آمده كه به مناسبت لفظ «دار» در اصل روايت به آن اشاره شد .
اميد است خانه همه ما خانه عبادت ، تربيت ، فضيلت ، كرامت ، اجراى حقوق الهى باشد و خروج ما از منزل همراه با عبرت و به نيت خدمت به تمام مسلمانان و گره گشايى از گرفتاران عالم باشد و همان طور كه حضرت صادق عليه‏السلامفرمودند ، به‏گونه‏اى از خانه خارج شو كه گويى ديگر به آن بر نمى‏گردى !!
جدا آنان كه به اين خانه‏هاى از دست رفتنى و به اين خشت و گل ناقابل دل بسته‏اند و براى به دست آوردن و حفظ آن خود را به هر آب و آتشى مى‏زنند و مراعات حلال و حرام خدا را نمى‏كنند ، از نور عقل محجوب و از بارگاه قدس دور و از فيوضات ربانى آيينه دل آنان مستور است .
بيابانست و كوه و خانه‏اى چند
درون خانه‏ها ديوانه‏اى چند
نه مردى بينى اينجا نه حقيقت
سراسر كودك و افسانه‏اى چند
همه پير خراباتش بنامند
كهن رندى كه زد پيمانه‏اى چند
ز روى سالكانش چشم بد دور
پرى جويان زهم ديوانه‏اى چند
بسوزد شمع اينجا خويشتن را
براى خاطر پروانه‏اى چند
نه گنجى هست و نه جوياى گنجى
همه در كاوش ويرانه‏اى چند
چه خوش بودى گر اين دارالمجانين
شدى خلوتگه فرزانه‏اى چند
[ وَلا يَكُنْ خُرُوجُكَ إلاّ بِطاعَةٍ أَوْ في سَبَبٍ مِنْ أَسْبابِ الدّينِ ]

خروج از خانه

امام صادق عليه ‏السلام مى‏فرمايد :
بيرون رفتنت از خانه يا براى طاعت از حق و انبيا و امامان عليهم‏السلام باشد ، يا علت خروجت مسئله‏اى از مسائل دين الهى .
آنچه در اسلام خير و نيكى شناخته شده ، انجام آن اطاعت از امر حق و به جاى آوردن آن عبادت و بندگى خداست . خروج از منزل اگربه نيت كار خير و انجام يك برنامه نيك و گره گشايى از كار مسلمانان باشد، در حقيقت گردش و حركت در مدار طاعت خداست .

نيّات خروج در روايات

در زمينه نيّت هر كار خير و عمل نيكى كه انسان به هنگام خروج از خانه داشته باشد ، روايات مهمى در كتب اسلامى وارد شده است كه به بعضى از آن روايات اشاره مى‏شود .
قالَ رَسُولُ اللّهِ : مَنْ أَصْبَحَ لا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ [270] .
نبىّ اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود : هركس صبح كند و تصميم به قيام جهت امور مسلمانان نداشته باشد ، مسلمان نيست .
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله أَنْسَكُ النّاسِ نُسُكا أَنْصَحُهُمْ جَيْبا وَأَسلَمُهُمْ قَلْبا لِجَميعِ الْمُسْلِمينَ [271] .
پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود : خداپرست‏ترين مردم آن كس است كه نسبت به مردم خيرخواه‏تر و دل پاك‏تر براى تمام مسلمانان باشد .
قالَ : سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّهِ عليه‏السلام يَقُولُ : عَلَيْكَ بِالنُّصْحِ لِلّهِ في خَلْقِهِ فَلَنْ تَلْقاهُ بِعَمَلٍ أَفْضَلَ مِنْه ُ [272] .
راوى مى‏گويد شنيدم امام صادق عليه‏السلام فرمود : بر تو باد كه خيرخواه خلق باشى و اندرزگوى آنان كه به كارى بهتر از آن با حضرت حق برخورد نكنى .
عَنْ أبي عَبْدِاللّهِ عليه ‏السلام قالَ : قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى ‏الله‏ عليه ‏و‏آله : الْخَلْقُ عِيالُ اللّهِ فَأَحَبُّ الْخَلْقِ إِلَى اللّهِ مَنْ نَفَعَ عِيالَ اللّهِ وَأَدْخَلَ عَلى أَهْلِ بَيْتٍ سُرُورا [273] .
امام صادق عليه‏السلام فرمود : رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمودند : خلق روزى خور و عيال خدايند و محبوبترين مردم نزد خدا كسى است كه به عيال خدا سود دهد و براى خانواده‏اى سرور و شادى فراهم كند .
سُئِلَ رَسُولُ اللّهِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله : مَنْ أَحَبُّ النّاسِ إلَى اللّهِ ؟ قَالَ أَنْفَعُ النّاسِ لِلنّاسِ [274] .
از پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله پرسيدند : محبوب ترين مردم نزد خدا كيست ؟
فرمود :
سودمندترين مردم براى مردم .
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله : مَنْ رَدَّ عَنْ قَوْمٍ مِنَ الْمُسْلِمينَ عادِيَةَ ماءٍ أَوْ نارٍ وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّة .
پيامبر اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود : كسى كه از مسلمانان ضرر هجوم آبى يا آتشى را بگرداند ، بهشت بر او واجب مى‏شود .
آرى ، با نيت اين برنامه‏ها هركس از خانه خارج شود ، خروج او خروج در طاعت و عبادت خداست ؛ اگر تمام مرد و زن مسلمان در بيرون رفتن از خانه با چنين قصد و نيتى خارج گردند بسيارى از مشكلات مردم حل خواهد شد و زندگى بر همگان آسان خواهد گشت .
در روايات مهم اسلامى آمده كسى كه از خانه خود براى صله رحم و رسيدگى به مشكلات اقوام وخويشان خود قدم بردارد ، ثواب آن قدم در پيشگاه حضرت دوست ثوابى عظيم و فوق العاده است .
في مَناهِى النَّبِيِّ قالَ : مَنْ مَشى إِلى ذي قَرابَةٍ بِنَفْسِهِ وَمالِهِ لِيَصِلَ رَحِمَهُ أَعْطاهُ اللّهُ عَزَّ وَجَلَّ أَجْرَ مِأَةِ شَهيدٍ وَلَهُ بِكُلِّ خُطْوَةٍ أرْبَعُونَ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَيَمْحى عَنْهُ أرْبَعُونَ أَلْفَ سَيِّئَةٍ وَيَرْفَعُ لَهُ مِنَ الدَّرَجاتِ مِثْلُ ذلِكَ وَكَأَنَّما عَبَدَ اللّهَ مِأَةَ سَنَةٍ صابِرا مُحْتَسِبا [275] .
پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود : كسى كه با جان و مال براى صله رحم حركت كند ، ثواب صد شهيد در نامه عملش نوشته مى‏شود و براى او به هر قدمى چهل هزار حسنه و پاك شدن چهل هزار گناه است و به همين صورت داراى درجات است و گويى خدا را صد سال صابر و محتسب عبادت كرده است .
امام سجاد عليه‏السلام فرمود :
هيچ قدمى نزد خداوند محبوب تر از اين دو قدم نيست : قدمى كه مؤمنى بر مى‏دارد و با آن صف جهاد را محكم مى‏كند و قدمى را كه براى صله رحم برمى‏دارد[276] .
امام صادق عليه‏السلام فرمود :
صله رحم و نيكى به مردم حساب قيامت را آسان و آدمى را از گناه حفظ مى‏كند ، به رحم خود برسيد و با برادران نيكى كنيد ، گرچه به خوبى سلام كردن و جواب سلام باشد[277] .
امام باقر عليه‏السلام فرمود :
على عليه‏السلام مى‏فرمود : ما اهل بيتى هستيم كه دستور داريم اطعام طعام كرده و به داد مصيبت زده رسيده و به هنگامى كه مردم در خوابند نماز بخوانيم[278] .
امام صادق عليه‏السلام فرمود :
براى نماز از خانه درآمده و به مسجد حاضر شويد ، براى مردم همسايه نيكى باشيد ، اقامه شهادت كنيد و در تشييع جنازه حاضر گرديد ، شما را جز زندگى با مردم چاره‏اى نيست كه حيات كسى بى‏نياز از مردم نمى‏باشد ؛ ما آن قدر با مردم خون گرميم كه حتى در كنار جنازه آنان حاضر مى‏شويم ، بر شماست كه با مردم به مانند ما ائمه رفتار كنيد ، تا مردم اهل اسلام و ايمانند ؛ اگر بخواهيد از مردم جدا گرديد ، از هواپرستان جدا شويد . سپس حضرت فرمود : نماز را نيكو به جا آوريد و براى آخرت و به نفع خويش عمل كنيد كه مردى نسبت به امر دنيا زرنگ است ، مى‏گويند : فلانى زرنگ است ولى زرنگ واقعى فقط زرنگ نسبت به آخرت است[279] .
پيامبر صلى ‏الله ‏عليه ‏و ‏آله فرمود :
اگر كسى شما را دعوت كرد اجابت كنيد ، به عيادت مريض برويد ، هديه را بپذيريد و به احدى از مسلمانان ظلم نكنيد [280] .
قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله : سائِلُوا الْعُلَماءَ ، وَخالِطُوا الْحُكَماءَ ، وَجالِسُوا الْفُقَراءَ [281] .
پيامبر عزيز خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود : از علما بپرسيد ، با حكما همنشين شويد و با فقرا مجالست كنيد .

پی نوشت ها :

[262] ـ الأمالى ، شيخ صدوق : 427 ، المجلس السادس والستون ، حديث 1 ؛ بحار الأنوار : 71/150 ، باب 9 ، حديث 2 .
[263] ـ الأمالى ، شيخ صدوق : 552 ، المجلس الثانى والثمانون ، حديث 4 ؛ بحار الأنوار : 71/150 ، باب 9 ، حديث 3 .
[264] ـ الخصال : 1/206 ، حديث 24 ؛ بحار الأنوار : 71/150 ، باب 9 ، حديث 5 .
[265] ـ الخصال : 2/544 ، حديث 20 ؛ وسائل الشيعة : 5/202 ، باب 6 ، حديث 6331 .
[266] ـ عيون اخبار الرضا : 2/24 ، باب 31 ، حديث 3 ؛ بحار الأنوار : 71/151 ، باب 9 ، حديث 7 .
[267] ـ الأمالى ، شيخ طوسى : 520 ، المجلس الثامن عشر ، حديث 1165 ، بحار الأنوار : 71/151 ، باب 9 ، حديث 8 .
[268] ـ الكافى : 2/666 ، باب حق الجوار ، حديث 1 ؛ بحار الأنوار : 71/152 ، باب 9 ، حديث 12 .
[269] ـ نهج البلاغة : نامه 47 ؛ تحف العقول : 197 ؛ بحار الأنوار : 71/153 ، باب 9 ، حديث 16 .
[270] ـ الكافى : 2/163 ، باب الإهتمام بأمور المسلمين ، حديث 1 ؛ بحار الأنوار : 71/337 ، باب 20 ، حديث 116 .
[271] ـ الكافى : 2/163 ، باب الإهتمام بأمور المسلمين ، حديث 2 ؛ بحار الأنوار : 71/338 ، باب 20 ، حديث 117 .
[272] ـ الكافى : 2/164 ، باب الإهتمام بأمور المسلمين ، حديث 3 ؛ بحار الأنوار : 71/338 ، باب 20 ، حديث 118 .
[273] ـ الكافى : 2/164 ، باب الإهتمام بأمور المسلمين ، حديث 6 ؛ بحار الأنوار : 71/339 ، باب 20 ، حديث 121 .
[274] ـ الكافى : 2/164 ، باب الإهتمام بأمور المسلمين ، حديث 7 ؛ بحار الأنوار : 71/339 ، باب 20 ، حديث 122 .
[275] ـ من لا يحضره الفقيه : 4/15 ، باب ذكر جمل من مناهى النبى ، حديث 4968 ؛ الأمالى ، شيخ صدوق : 431 ، المجلس السادس والستون ، حديث 1 ؛ بحار الأنوار : 71/89 ، باب 3 ، حديث 6 .
[276] ـ الأمالى ، شيخ مفيد : 11 ، المجلس الأول ، حديث 8 ؛ مستدرك الوسائل : 15/252 ، باب 12 ، حديث 18148 .
[277] ـ الكافى : 2/157 ، باب صلة الرحم ، حديث 31 ؛ بحار الأنوار : 71/131 ، باب 3 ، حديث 98 .
[278] ـ الكافى : 4/50 ، باب فضل اطعام الطعام ، حديث 4 ؛ بحار الأنوار : 71/360 ، باب 23 ، حديث 6 .
[279] ـ مستدرك الوسائل : 8/313 ، باب 1 ، حديث 9529 ؛ بحار الأنوار : 71/162 ، باب 10 ، حديث 24 .
[280] ـ الأمالى، شيخ طوسى: 638، حديث 1317؛ بحار الأنوار: 71/163، باب 10 ، حديث 27.
[281] ـ تحف العقول : 41 ؛ مشكاة الأنوار : 134 ، الفصل الثامن فى العلم ؛ بحار الأنوار : 71/188 ، باب 13 ، حديث 14 .

منبع: http://erfan.ir