محور معرفت دینی را به اختصار می توان تعالی شناسی نامید. چنان که ملاحظه می‌شود، عبادت یا عمل صالح، محور معرفت دینی در نظر گرفته شده است.

در بحث از هستی شناسی اسلامی، بیشتر به مابعد الطبیعه عرفانی نزدیک شده است. به بیان دیگر، شناختی که در متون اسلامی در مورد جهان مطرح شده، همان است که در مابعد الطبیعه عرفانی صورت بندی شده است.

منظور از اخلاق، چنان که فیلسوفان مسلمان تعریف کرده اند، عادت یا صورتی نفسانی است که افعال آدمی بدون تأمل یا به سهولت از آن صادر می‌شود.

حقیقت در یک کلام، یعنی درک واقعیت آن گونه که هست و باید باشد. با این بیان بسیار ساده و گویا از حقیقت، تا حدی متوجه رابطه کلیدی بین معرفت و حقیقت خواهیم شد.

در بسیاری موارد حیات و بالندگی و دوام انسان و نسل انسانی تا حد زیادی به وجود ارزش های عینی و حقیقی یا حتی اعتباری و قراردادی بستگی دارد.

تجربه، عقل، شهود یا مکاشفه، تجربه دینی، همچنین وحی و الهام نیز، به تناسب جایگاهی که در معرفت شناسی انسان دارند، هر کدام مسئولیت تولید یا تأمین بخشی از شناخت بشری را بر عهده دارند.

خاتم نبوت و آن که مهر ختم بر آن می خورد، کسی است که اسماء و صفات را به طور جامع و کامل و تمام دارد و در نتیجه کسی می تواند خاتم الاولیا باشد که در این جامعیت پیرو و جانشین خاتم النبی باشد.

انسان کامل واسطه فیض در قوس صعود و نزول انسان کامل واسطه در ایجاد و عود و ختم موجودات است.

ولایت مطلق بالاترین مراتب ولایت است که در حقیقت نبوت مطلقه منطوی است و در سراسر کائنات و عوالم غیب و شهادت حکومت و ولایت قیومیه دارد.

اراده انسان کامل را در اراده حق تعالی فانی میدانند؛ زیرا انسان کامل به مقامی رسیده است که فانی در حق شده است.