جهاد با نفس
انسان وقتی به ارزش خود پی ببرد و بفهمد که از عالم بالا و با عظمت است، دیگر به خواری و سرشکستگی تن نمی دهد
از امام سجاد (علیه السلام) می پرسند: از همه مردم بزرگتر کیست؟ می فرمایند: کسی که در مقابل نفس خودش برای چیز دیگری ارزش قائل نباشد. کسی که برای روح و شخصیت خودش اهمیت قائل است، فضیلتهای عالی اخلاقی و دینی برای او ارزشمند است. وقتی انسان، خود ملکوتی خویش را احساس کند به سوی مبدأ ملکوت اوج می گیرد. هدف از تعلیم و تربیت از دیدگاه اسلام، فراهم کردن شرایط و زمینه هایی برای پرورش این احساس ملکوتی است تا دیگر تن به حقارت و پستی ندهد؛ چرا که: «من گرمت علیه نفسه هانت علیه شهواته ، ومن کرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیة ؛ کسی که نفسش بزرگوار باشد تمایلات نفسانی و شهوانی در نظرش پست و کوچک است، و کسی که کرامت نفس دارد هرگز با ارتکاب گناه آن را پست و خوار نمی گرداند».
انسان وقتی به ارزش «خود» پی ببرد و بفهمد که از عالم بالا و با عظمت است، دیگر به خواری و سرشکستگی تن نمی دهد. همه تلاش پیامبران و ائمه معصومین علیهم السلام در این بوده که انسان را با عظمت وجودیش آشنا سازند: «من عرف نفسه فقد عرف ربه؛ کسی که خودش را شناخت خدایش را هم می شناسد».
وقتی کسی کرامت و ارزش نفس خویش را احساس کرد دیگر تن به ذلت و زبونی و آلودگی نمی دهد؛ دروغ نمی گوید، خودبینی و خودمحوری ندارد، غیبت نمی کند، تکبر نمی ورزد، جسارت نمی کند، ظلم و ستم روا نمی دارد.
اگر انسان خود واقعی خویش را پیدا کند دیگر احساس حقارت نمی کند، بلکه احساس عظمت و قدرت و شخصیت می کند و این در پرتو نور الهی و تقرب به منبع عزت حاصل می شود. انسان اگر براساس فطرتش فقط خداوند را در عالم مؤثر بداند رشد می یابد. انسان به طور فطری حقیقت را دوست دارد و طالب حقیقت است و از جهل تنفر دارد و ایثار و گذشت از خود را برای رسیدن به حق دوست می دارد. چون خودش را وابسته به عالم رحمت و فیض احساس می کند و نیکی را دوست دارد و احسان را ارزش می داند و نسبت به انجام آن، احساس ارزشمندی می کند.
از دیدگاه تربیتی اسلام، تمام احساسهای ارزشی و اخلاقی و معنوی پس از ادراک و شناخت خویشتن، در پرتو فیض الهی حاصل می شود. دست یابی به ارزش وجودی و سرمایه هستی در تعلیم و تربیت دینی، دریافت کرامت و احساس ارزشمندی نسبت به سرچشمه عزت است که در رفتار و کردار و اهداف انسان تأثیر می گذارد. اگر انسان خود واقعی خویش را کشف کند، به ارزشهای اخلاقی و عالی دینی رسیده و در مسیر تکامل واقع شده است. تمام فلسفه اخلاقی و تربیتی اسلام بر حول محور خودشناسی و خداشناسی و یافتن عزت نفس در پرتو عزتمندی حقیقی دور می زند. از طرفی رشد شخصیت انسان وابسته به تربیت طبیعت و فطرت در جهت گرایش به حق و مبارزه حقیقی با خواسته های نفسانی و تلاش و عزت و عظمت در تمام شؤون مختلف زندگی را تنها باید از خدا و در نزد خدا یافت و بس.
امام باقر علیه السلام می فرماید: «الیأس عما فی أیدی الناس عز للمؤمنین ؛ یأس و بی نیازی و چشم طمع نداشتن از آنچه در دست مردم است موجب عزت نفس مؤمن است». و قوی آن کسی است که بر هوای نفس خود غالب باشد: «الشدید من غلب نفسه».
على علیه السلام فرمود: «المنیة ولا الدنیة، والتقلل ولا التوسل ؛ مرگ آری، ولی پستی نه، به کم ساختن و قانع بودن، آری ولی دست نیاز پیش دیگران دراز کردن ، هرگز!» سیدالشهداء علیه السلام می فرماید: «الصدق عز والکذب عجز؛ صداقت و راستی از عزت و بزرگواری، و دروغ و دروغگویی از عجز و ناتوانی است». على علیه السلام می فرماید: «الغیبة جهد العاجز؛ غیبت نهایت تلاش افراد ناتوان و ذلیل است» .
امام حسین علیه السلام فرمود: «من اقر بالذل طائعا فلیس منا اهل البیت ؛ هر کس از روی اختیار به خواری و ذلت گردن نهد از ما نیست». از این روایات نتیجه گرفته می شود که قوام و استواری شخصیت انسان در گرو حفظ کرامت و عزت نفس، به دست خود فرد و محیط تعلیم و تربیت اوست. اساس تعلیم و تربیت دینی، بر محور پرورش و تقویت کرامت نفس انسان دور می زند. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «ولقد کرمنا بنی آدم ...؛ کرامت (ذاتی) را به فرزندان آدم ارزانی دادیم. بنابراین، نظام تربیتی جامعه باید تلاش کند تا کرامت ذاتی به کرامت ارزشی تحول یابد . »
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}