حضرت امام خمینی(رحمه الله) ولایت را لطیف‌های الهی می دانند که در سرتاسر کائنات از عوالم غیب تا منتهای عالم شهادت گسترده شده است. و ولایت را باطن و حقیقت وجود منبسط و نفس الرحمن معرفی می کنند. همچنین ولایت باطن خلافت حضرت ختمی مرتبت نیز میباشد.
 
ولایت مطلق بالاترین مراتب ولایت است که در حقیقت نبوت مطلقه منطوی است و در سراسر کائنات و عوالم غیب و شهادت حکومت و ولایت قیومیه دارد. ایشان از استاد خود شیخ عارف شاه آبادیه نقل می کنند که ایشان می فرمودند، شهادت به ولایت در شهادت به رسالت منطوی است، چرا که ولایت باطن رسالت است. اما ایشان در ادامه می فرمایند که ولایت حتی در شهادت به الوهیت نیز منطوی است.
 
در شهادت به الوهیت شهادتین منطوی است جمعأ، و در شهادت به رسالت آن دو شهادت نیز منطوی است، چنانچه در شهادت به ولایت آن دو شهادت دیگر منطوی است. و الحمد لله اولا و آخرا. اسم اعظم نخستین چیزی است که با فیض اقدس ارتباط داشته و فیض را دریافت می کند و خلیفه کبرای حق است. زیرا مستجمع اسماء و صفات باطن و ظاهر و همه تجلیات می باشد. هیچ یک از اسماء و صفات به طور مستقیم با فیض اقدس در ارتباط نیستند. بلکه به واسطه اسم اعظم کسب فیض از مقام فیض اقدس می کنند. (أول ما یستفیض من حضرة الفیض الأقدس والخلیفة الکبرى حضرة الاسم الأعظم، أی الاسم «الله» بحسب مقام تعینه، باستجماع جمیع الأسماء والصفات وظهوره فی جمیع المظاهر والآیات. فإن التعین الأول للحقیقة اللا متعینة هو کل التعینات والظهورات. ولا یرتبط واحد من الأسماء والصفات بهذا الفیض الأقدس إلا بتوسط الاسم الأعظم. )(1). مقام ولایت در باطن همان مقام اسم اعظم است و عین ثابت انسان کامل که ولی کامل نیز می باشد، عین ثابت اسم اعظم می باشد.
 
روایتی از حضرت امیر نقل شده که حضرت می فرمایند: «من نقطه زیر باء هستم». حضرت امام می فرمایند: اگر این روایت واقعا صادر شده باشد، باء همان ظهور مطلق است و منظور حضرت از این روایت، ولایت کلی است که در مقام تعین قرار دارد و حتی اگر این روایت وارد هم نشده باشد در واقع این گونه است که اولین تعین ولایت احمدی، علوی است و ولایت مطلقه در مرتبه اعلای وجود و در تعین اول می باشد. اسم اعظم واسطه تجلی اسماء و صفات از مقام فیض اقدس به فیض مقدس است، که در تعین ثانی اعیان ثابته به واسطه اسم اعظم تعین می یابند. اما از آنجا که اسم اعظم دارای مقام جمعی است و مستجمع جمال و جلال و ظهور و بطون اسماء الله می باشد، هر عین ثابتی قادر و قابل به دریافت تجلی اسم اعظم نمی باشد و باید آیینهای پیراسته از هر تنگی و تیرگی باشد تا اسم اعظم را تمام قد در خود نمایان سازد و این ممکن نیست مگر در عین ثابت انسان کامل. پس عین ثابت انسان کامل دارای ولایت قومی بر تمامی اعیان است، چرا که اگر عین ثابت انسان کامل نبود، باب رحمت و فیض گشوده نمی شد و هیچ عینی از اعیان ظاهر نمی گشت.
 
آنچه واسطه بین عالم اعیان ثابته و اعیان خارجه است و همه چیز به واسطه او در جهان خلقت تحقق می یابد. انسان کامل و ولی کامل است. انسان کامل با ولایت تکوینی خویش اعیان ثابته را بر اساس استعداد و قابلیت هایشان در عالم خارج تحقق و تحصل می بخشد.
 
حضرت امام رحمه الله در کتاب گرانقدر مصباح الهدایه، اولین تعین را با عبارات متعدد و اسامی مختلف نام می برند. همه موارد در یک جایگاه هستند و مقام ولایت محمدیه و علویه نیز در همان مرتبه اند نخستین چیزی که صبح ازل را شکافت و پرده های اسرار الهی را پاره کرد مشیت مطلقه بود که از آن به فیض مقدس و وجود منبسط و نفخ ربوبی و مقام رحمانیت و رحیمیت، مقام قیومیت، حضرت عماء و حجاب اقرب، هیولای اولی، برزخیت کبری، مقام تدلی، مقام محمدیه و مقام علویه تعبیر می شود. (أول من فلق الصبح الأزل وتجلى على الآخر بعد الأول وخرق أستار الأسرار هو المشیئة المطلقة والظهور الغیر المتعین التی یعبر عنها تارة ب«الفیض المقدس»، لتقدسها عن الإمکان ولواحقه والکثرة وتوابعها، وأخرى ب«الوجود المنبسط»، لانبساطها على هیاکل سماوات الأرواح وأراضی الأشباح؛ وثالثة ب«النفس الرحمانی» والنفخ الربوبی؛ وبمقام «الرحمانیة» و«الرحیمیة»، وبمقام القومیة»، و ب حضرة العماء» و ب«الحجاب الأقرب»، و ب«الهیولى الأولى»، وب«البرزخیة الکبرى»، وبمقام «التدلی»، وبمقام «أو أذنی». (2)
 
در شرح حدیث جنود عقل و جهل نیز از عالم امر با همین تعابیر یاد می شود: عالم امر عبارت از فیض منبسط و نفس الرحمن و وجود مطلق و مقام برزخیت کبری و اضافه اشراقیه و روحانیت محمدیه وعلویه - علیهما و على آلهما الصلاة و السلام - است، و او را تعین و تقید و مقابلی نیست و به او نسبت تخلق نتوان داد مگر مجازة. عقل در میان اعیان خارجیه دارای مقام ولایت و حکومت بر تمامی مخلوقات می باشد و آن مقام تنها شایسته اهل بیت(علیهم السلام) بوده و هیچ کس قادر به درک آن نیست.
 
حضرت امام خمینی(رحمه الله) بنابر عقاید حقه شیعه اهل بیت(علیهم السلام) عصمت و طهارت علی را دارای مقام روحانی میدانند که آن مقام هرگز برای کسی قابل درک نیست. حتی ارباب عقول از درک عقلی آن عاجزند و اصحاب کشف و شهود به آن مقام راهی ندارند. ایشان انوار مطهره و نورانی هستند که نور وجودی ایشان با نور وجودی حضرت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) متحد بوده و همه یک نور واحد هستند. و در یک مقام جا دارند و انوار مطهره ایشان حتی قبل از خلقت عوالم پنج گانه در گرد عرش الهی به تسبیح و تحمید ذات مقدس اشتغال داشتند. و در فضایل ائمه اطهار علیه یعنی کسانی که به واقع دارای مقام ولایت هستند احادیثی نقل شده است؛ احادیثی در طینت ابدان و خلق ارواح و قلوب ایشان که اسم اعظم تنها به ایشان اعطا شده و علوم این حضرات از علوم همه انبیا و ملایکه و هر موجود دیگری بیشتر و بالاتر است. زیرا به خزینه غیبی حضرت حق متصل است. شناخت و معرفت به مقام کمال و روحانیت این حضرات با فکر و سیر آفاق و انفس میسر نمی شود؛ زیرا ایشان از انوار غیبیه الهیه و مظاهر تامه و آیات باهره جمال و جلال حضرت حق تعالی هستند و در سیر صعودی، در سفر الى الله مراتب را تا اعلی درجه آن طی نموده اند. و به مقام «قاب قوسین و او ادنی» رسیده‌اند.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. مصباح الهدایة الى الخلافة و الولایة، ص ۱۷
2. مصباح الهدایة الى الخلافة و الولایة، ص 45
 
منبع: انسان کامل از دیدگاه ابن عربی و امام خمینی رحمة الله علیه، نرگس موحدی،صص173-169، چاپ و نشر عروج، چاپ اول، تهران، 1393